Art
Aktyor məktəbinin “Böyük dayağ”ı
Azərbaycan teatrının səhnəsində nəhəng sənətkarlar çox olub. Hərəsinin də öz dəst-xətti, öz üslubu, öz sözü. Onlar hətta eyni rolda çıxış etsələr də, bir-birindən seçiliblər, yəni yaratdıqları obrazları bacarıqla fərqləndirə biliblər. Bu da həmin şəxsiyyətlərin hər birinin böyük istedadından xəbər verən mühüm keyfiyyətlərdir.
XX əsrdə yaşayıb-yaratmış ən sanballı, ən görkəmli aktyorlardan
söz düşəndə Ələsgər Ələkbərovun adı xüsusi vurğu ilə xatırlanır.
Təbiətin verdiyi səs, aydın diksiya, zahiri yaraşıq, zəngin mənəvi
aləm, aktyor plastikası, bir sözlə, böyük istedad ona teatrla
yanaşı, kinoda da öz sözünü deməyə imkan yaratmışdı. Ümumiyyətlə,
aktyor sənəti çox böyük yaradıcılıq deməkdir. Bu, yoxdursa, nə
böyük teatr, nə də böyük kino sənətindən danışmaq mümkündür.
Ələsgər Ələkbərov Azərbaycan mədəniyyətinin və incəsənətinin
tarixində bir hadisə idi desək, yəqin ki, yanılmarıq. Çünki o,
özündən sonra sənətdə həqiqətən bənzərsiz və silinməz bir iz
qoymuşdur.
Ələsgər Ələkbərov 1910-cu ildə Bakıda anadan olmuşdu. Onu şəhərin
köhnə məhəlləsində tacir Hacağanın oğlu kimi tanıyırdılar. Ələsgər
hələ yeniyetmə olanda atası müflisləşmişdi, dolanışıqları o qədər
də yaxşı deyildi. Buna baxmayaraq, Hacağa şəhərin hörmətli
kişilərindən sayılırdı. Günlərin birində “üzüdönük taleyindən”
küsüb dünyasını da tez dəyişir. Bundan sonra ailənin güzəranı daha
da ağırlaşır. Beləliklə, Ələsgər 13 yaşından anası Zibeydəyə ailəni
dolandırmağa kömək etməli olur. O, fəhləlik edir, yorulurdu.
Bununla belə, axşamlar Əbilov klubuna gəlir, burada fəaliyyət
göstərən dram dərnəyində iştirak edirdi. Anası “artist tayfasına
camaat yaxşı baxmır” deyə oğlunu bu yoldan çəkindirməyə çalışırdı.
Lakin çox gec idi, Ələsgər artıq dram dərnəyinin tamaşalarında baş
rollarda oynayırdı, 17-18 yaşında tamaşaçılar tərəfindən tanınır və
sevilirdi.
1927-1930-cu illərdə Ələsgər Ələkbərov Bakı Teatr Texnikumunda
təhsil alır. Elə oxuduğu ilk ildən də Bakı Türk İşçi Teatrında
işləməyə başlayır. Burada çalışarkən bir neçə maraqlı, yaddaqalan
obrazlar, o cümlədən Hacı Baxşəli (“Ölülər”) obrazını yaradır.
1933-cü ilin yanvar ayında AK(b)P MK-nın qərarı ilə Bakı Türk İşçi
Teatrı Gəncəyə köçürülür. Ə.Ələkbərovun tərcümeyi-halını əks
etdirən məlumatlara görə, o, bir neçə il Tiflisdə Azərbaycan
Teatrında və Gəncə Teatrında çalışır. Sonra taleyini indiki Milli
Dram Teatrı ilə bağlayır.
Ələsgər Ələkbərov ovaxtkı Azərbaycan Akademik Dram Teatrına gələndə
burada bir-birinə rəqib olan iki nəhəng aktyor var idi. Onların hər
ikisi - Abbas Mirzə Şərifzadə və Ülvi Rəcəb 1937-ci il
repressiyalarının qurbanı oldu. 1938-ci ildə “Vaqif” tamaşasından
sonra burada həmin səviyyəli bir aktyor qalmışdı ki, o da Ələsgər
Ələkbərov idi.
Deyilənlərə görə, Səməd Vurğunun “Vaqif” əsərində Vaqifi İsmayıl
Dağıstanlı da oynamışdı. Əlbəttə, müvəffəqiyyət də qazana bilmişdi.
Lakin bu, hələ Ələsgər Ələkbərovun Vaqifi deyildi!
1930-1940-cı illərdə Vaqif rolunda Ələsgər Ələkbərovun Kazım Ziya
kimi tanınmış bir dublyoru var idi. Sonralar o da vəfat etdi. Teatr
tənqidçiləri heç bir aktyorun sənətini danmadan onu da qeyd edirlər
ki, Ə.Ələkbərov təkcə Vaqif rolunda deyil, ümumiyyətlə, yaratdığı
bütün obrazlarda özünəməxsusluğu, bənzərsizliyi ilə təkrarolunmaz
və əvəzedilməz idi.
Təsadüfi deyil ki, böyük aktyor Ələsgər Ələkbərov haqqında söz
düşəndə ilk növbədə onun dramatik rolları xatırlanır. Aktyoru
dramatik rolların əvəzsiz ifaçısı adlandırırlar. Qısası, o, elə bir
aktyor idi ki, səhnədə görünməsi ilə tamaşanın taleyini həll
edirdi. “Maqbet”dəki Maktuf, “Şahnamə”dəki şah Zeyir, “Aydın”dakı
Aydın, “Fərhad və Şirin”dəki Fərhad və neçə-neçə digər obraz
sənətkarın böyük potensialından və geniş diapazonundan söhbət
açırdı. O, səhnədə Mirzə Fətəli Axundzadənin, Cəlil
Məmmədquluzadənin, Cəfər Cabbarlının qəhrəmanlarına həyat bəxş
etmişdi. C.Cabbarlının Aydın, Elxan, Aqşin, Eyvaz kimi surətlərini
birinci dəfə o yaratmış və onlara əbədiyaşar möhür vurmuşdu.
Ələsgər Ələkbərov hər rolda fərqli ifa nümayiş etdirirdi, əsər
qəhrəmanlarını bir-birinə bənzətməkdən çox uzaq idi. Məsələn, tək
bir tamaşada - C.Cabbarlının “1905-ci ildə” pyesində üç rolda
oynamışdı. Bir əsərin Eyvaz, general, Salamov kimi bir-birindən
fərqli üç qəhrəmanını oynamaq, özü də məharətlə ifa etmək hər
aktyorun istedadı çərçivəsinə sığan iş deyildi!
Onun Vaqifi, Fərhadı, Cavanşiri, Kral Liri, Otellosu Azərbaycan
teatr sənətinə həqiqətən bir töhfədir. Ə.Ələkbərov həm də elə bir
sənətkar idi ki, sələflərinin ən ümdə xüsusiyyətlərini istedadının
süzgəcindən keçirmiş, onlara öz dəst-xəttini əlavə etmiş və sonrakı
aktyorlar nəslinə bir nümunə, əslində irs, xəzinə qoyub
getmişdir.
Ələsgər Ələkbərov Vaqif rolunda 28 yaşından oynamağa başlamışdı.
İllər ötdükcə oyunu daha da dolğunlaşmış, mənalı və məzmunlu
olmuşdu. Ə.Ələkbərovun yaratdığı Vaqif özünü, öz həyatını və
mənafeyini deyil, xalqını, onun taleyini, gələcəyini düşünən bir
obrazdır. Təsadüfi deyil ki, bu obraz tamaşaçının yadında qalır,
aktyorun dilindən qopan aforizmlər isə yaddaşlara həkk olunur,
sonra danışıqda, söhbətlərdə istifadə edilirdi.
Yazılanlara görə, “Vaqif” tamaşası milli teatrda Ədil İsgəndərovun
quruluşunda 1064 dəfə səhnələşdirilib. Arxiv sənədləri digər
maraqlı bir faktı da qoruyub saxlayır: 1948-ci ilə qədər, yəni
“Vaqif”in səhnə həyatının 10 ili ərzində Ələsgər Ələkbərov bu rolda
artıq 300 dəfə çıxış etmişdi. Odur ki, “Vaqif” pyesinin və Vaqif
obrazının yaşlı nəsil tamaşaçısının yadında məhz bu aktyorun ifası
ilə qalması təsadüfi deyil.
Aktrisa Fatma Qədri xatirələrində yazırdı ki, “Vaqif” tamaşasında
həbsxana səhnəsini Ələsgərlə oynamaq çox çətin idi: “O məni, yəni
səhəri günü edam olunacaq şairdən üzr istəmək üçün onun yanına
həbsxanaya gələn Xuramanı elə qovurdu, bu qadınla elə istehza,
öldürücü kinayə ilə danışırdı ki, bundan sonra az qalırdın doğrudan
da gedib intihar edəsən”.
Qəribədir ki, bir neçə il sonra Fatma Qədri səhnədə yaratdığı
obrazın taleyini həyatda yaşayır. İntihar edir...
Ə.Ələkbərovun aktyor gücü özünü digər əsərlərdə tam nümayiş
etdirmişdi. Hüseyn Cavidin Şərqin böyük ədəbi abidəsi olan
“Şahnamə”nin motivləri əsasında yazdığı “Səyavuş” faciəsinin
qəhrəmanı gözəl bir gəncdir. Ögey anası onu xəyanətə sürükləmək
istəyir. Lakin Səyavuş bu addımı atmır, “yox!” deyir. Ələsgər
Ələkbərov obrazı tam mənimsəyərək “yox”u elə deyirdi ki, sanki bu
səs daxilindəki üsyanın əks-sədasına çevrilir, tamaşaçını az qala
diksindirir, heyrətə gətirirdi.
Aktyorun yaradıcılığının daha bir mərhələsi “Otello” ilə bağlıdır.
O vaxt teatr tənqidçiləri Ə.Ələkbərovu “bütün Otellolardan daha
canlı insan” adlandırmışdılar. Onun bu roldakı oyunu barədə də
maraqlı fikirlər qalıb. Məsələn, Şekspir muzeyində hələ də Ələsgər
Ələkbərovun “Otello” tamaşasında çəkilmiş şəkli saxlanılır.
Moskvadakı Azərbaycan dekadası zamanı “Otello”ya baxan ingilislər
tamaşanı lentə alıb özləri ilə aparıblar. Tamaşa vaxtı Moskva
teatrının pərdəsi alqışlardan düz 17 dəfə açılıb-bağlanıb.
Əlbəttə ki, hər bir aktyorun istedadını, nəyə qabil olduğunu,
potensial gücünü onunla birlikdə işləyən, ona rol etibar edən
rejissor hamıdan çox görür. Rejissor Hafis Fətullayev də böyük
aktyorun qabiliyyətini incəliklərinə qədər görürdü: “Ələsgər
Ələkbərov üçün rolun böyük-kiçiyi yox idi. O, bütün rollarına
yaradıcılıq həvəsi ilə yanaşırdı. Səhnədə, demək olar ki, tamamilə
təsvir edilən şəxsə çevrilir, tamaşaçıları və səhnədəkiləri ardınca
aparmaq qüvvəsinə nail olurdu. Salondakılar onunla birlikdə gülür,
ağlayır, tamaşaya baxdığını unudur, səhnədə baş verən hadisəni
həyatın bir parçası kimi qəbul edirdilər. Ələsgər bütün rollarında
yaratdığı surətə çevrilirdi. Onun zəngin daxili aləmi,
emosionallığı səhnədəki başqa ifaçılara da təsir edirdi”.
Aktyorun böyük istedadı özünü kinoda yaratdığı obrazlarda da
göstərir. O, kinonu da teatr qədər sevirdi. Yaratdığı müxtəlif
xarakterli obrazlar kinematoqrafiya tarixində layiqli yer
tutur.
O, Azərbaycan kinosunun səsli dövrünün hələ ilk filmlərindən olan
“Kəndlilər”də Göydəmir rolunu ifa etmişdi. Sonra gənc aktyor
“Vulkan üzərində ev”, “Lətif” filmlərində çəkilmişdi.
Ələsgər Ələkbərovun “Kölgələr sürünür”, “Qara daşlar”, “Ögey ana”,
“Uzaq sahillərdə”, “Fətəli xan” və bir sıra digər filmlərdə
oynadığı rollar unudulmazdır. Bunlardan əlavə, aktyor 1960-cı ildə
Dovjenko adına Kiyev kinostudiyasında çəkilən “Varislər” filmində
don Aqilla rolunu uğurla oynayıb. Onun kino qəhrəmanları da teatr
obrazları kimi canlıdır, yaddaqalan və seviləndir.
1963-cü ildə Ə.Ələkbərov “Böyük dayaq” filmində Rüstəm kişi roluna
çəkilir. Oynadığı obrazın xarakterini bütün müsbət və mənfi
cəhətləri ilə tam aça bilir. Bu, aktyorun sanki son “akkord”u olur.
Film ekranlara çıxana qədər o, artıq dünyasını dəyişir. Tamaşaçılar
bu filmə baxaraq belə böyük sənətkarı itirdiklərinə bir daha
təəssüflənir, acıyırlar.
Görkəmli aktrisa Leyla Bədirbəyli həmkarı haqqında ürək sözlərini
sonsuz məhəbbət və ehtiramla qələmə almışdır: “Bəzən həyatda bir
adamı yalnız görən zaman yada salır, xatırlayırsan. Lakin elə
insanlar da olur ki, onları təkcə bir dəfə görür, amma uzun illər,
hətta ömrün boyu unutmursan. Ələsgər Ələkbərov belə
şəxsiyyətlərdəndir. O, tam mənasında səhnə üçün, sənət üçün
doğulmuşdu. Bu mahir aktyoru səhnədə bir dəfə görən heç zaman
unutmurdu. Heç yadımdan çıxmır, bir dəfə onun ad gününə
yığışmışdıq. Çox da böyük olmayan məclis həddən artıq şən keçirdi.
Ələsgər isə hamıdan şən idi. O, pianoda çalır, oynayır, şadlanırdı.
Rəqsdən xüsusi zövq alırdı. Milli azəri rəqsi onun ifasında çox
gözəl təsir bağışlayırdı. Qonaqlar təkrar-təkrar Ələsgərin şərəfinə
sağlıq söyləyir, yüksək sənətindən, nəcib insanlığından
danışırdılar. Bu zaman mənimlə yanaşı oturan Ələsgərin gülməkdən
özünü zorla saxladığını görüb təəccüblə ona baxdım. Baxışımdakı
sualı hiss edib dedi: “Başa düşə bilmirəm ki, bunlar bu qədər tərif
dolu sözləri haradan tapırlar? Axı məndə nə görüblər? O qədər də
gözəl deyiləm, gözlərim də olduqca balacadır... Mən dedim ki, yəqin
tilsim, möcüzə yolu ilə sən özünü xalqa sevdirirsən. Bu zaman o,
lap ürəkdən güldü. Həqiqətən də kiçik gözləri tamamilə yumuldu.
Lakin coşqun məhəbbətlə yaratdığı səhnə surətlərini - Elxan, Aydın,
Otello, Vaqif, Fərhad və Cavanşirin ülvi hisslərini məhz bu
gözlərdə görmüşdük. O, yüz dəfə, min dəfə Otellonun, Vaqifin
faciəsini öz faciəsi kimi yaşamış və bu “ölüm”lərlə ölməzlik
qazanmışdı”.
Ələsgər Ələkbərovun böyük istedadını təkcə həmkarları deyil, bir
çox görkəmli şəxsiyyətlər də, sadə tamaşaçılar da görmüş və yüksək
dəyərləndirmişlər. Xalq yazıçısı Mirzə İbrahimov 1960-cı ilin
noyabrında qələmə aldığı “Qartal qanadlı sənətkar” məqaləsində onu
belə səciyyələndirirdi: “Azərbaycan dram teatrı ilə əlaqədar
olduğum zamanlar Ələkbərovun sənətə münasibəti, surət üzərində
işləməsi mənim diqqətimi cəlb etdi. Ələkbərov rol əlinə keçən
gündən onunla yaşayırdı, hətta mənə elə gəlirdi ki, gündəlik
həyata, rast gəldiyi adamlara da surətin gözü ilə baxır, sonra
bunun psixoloji nəticələrini izləyir, hisslərin dilini tapmağa cəhd
edir... Ələsgər Ələkbərov həm klassik əsərlərdə, həm də müasir
əsərlərdə eyni hərarətlə oynayır. O, bizim adamların, bugündən
danışan dramlardakı qəhrəmanların surətini böyük həvəslə yaradır.
Bu, çox qiymətli xüsusiyyətdir və yalnız ictimai cəhətdən deyil,
estetik cəhətdən də mənalıdır”.
1959-cu ildə Moskvada Azərbaycan mədəniyyəti və ədəbiyyatı
ongünlüyü keçirilir. Vaxtanqov adına teatrın səhnəsində Azərbaycan
Dram Teatrının artistləri “Otello”nu oynayırlar. Hər pərdənin
sonunda salonda alqış səsləri qopur. Ələsgər Ələkbərov öz
“Otello”su ilə tələbkar Moskva tamaşaçılarını heyran qoyur.
Ongünlük sona çatanda Azərbaycandan gəlmiş incəsənət xadimlərinə
ittifaq səviyyəli fəxri adlar verilir. Rəşid Behbudov, Qəmər
Almaszadə, Leyla Vəkilova SSRİ Xalq artisti fəxri adını alırlar.
Gözlənildiyinə görə, Akademik Dram Teatrının payına düşən fəxri ada
isə Ələsgər Ələkbərov layiq görülməli idi. Ancaq nədənsə həmin ad
ona verilmir. Bu hadisə Ələsgər Ələkbərova bərk toxunur və o,
qəlbindəki incikliyi dəf edə bilmir. Bakıya qayıdandan sonra
teatrdan çıxmaq barədə mədəniyyət naziri Məmməd Qurbanova ərizə
yazır. Nazir ərizəyə etiraz cavabı versə də, o, teatra qayıtmır.
Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında müxtəlif konsertlərin, gecələrin
aparıcısı kimi çalışır, filmlərə çəkilir.
İsgəndərov-Ələkbərov umu-küsüsü Azərbaycan teatrına baha başa
gəlir. Bunu sonralar onların hər ikisi etiraf edir. 1959-cu ilin
sonunda Ələsgər Ələkbərov teatra qayıdır və o, sonralar
“İsgəndərovsuz teatr həmin teatr deyil” deyərək öz fikrini və
təəssüfünü hər yerdə bildirir.
Böyük aktyor 53 yaşında dünyasını vaxtsız dəyişəndə onu son mənzilə
yola salmağa köhnə dostu - rəqibi Ədil İsgəndərov da gəlir... Bu,
çox söz deyir.
Vaxtsız ölüm... Yeri gəlmişkən, Ələsgər Ələkbərovun şəxsi həyatı
ürəkaçan olmayıb. Hələ çox gənc ikən o, aktrisa Hökumə Qurbanovanı
böyük məhəbbətlə sevib. Bu sevgi qarşılıqlı olub və valideynləri
Hökuməni ona vermək istəməsələr də, qızın inadı qarşısında aciz
qalıblar.
Gənc, xoşbəxt ailənin ilkini dünyaya gəlir. Ona Nailə adını
verirlər.
Teatr Gəncəyə köçəndə ailə də bu şəhərə gəlir. Burada hər iki
gəncin qəlbindəki qısqanclıq hissləri alovlanır. Hökumə xanım
istedadlı bir aktrisa kimi ətrafdakıların diqqətini cəlb edirdi.
Ələsgər onu hər yad baxışa qısqanırdı. Öz növbəsində Ələsgər də öz
yaraşığı və istedadı ilə bir çox xanımların qəlbinə od salırdı.
Bunu da Hökumə qəbul edə bilmirdi. Bu mənasız hisslərin ikitərəfli
olması ailə ocağının sönməsinə səbəb olur.
Sonra Ələsgər milliyyətcə rus olan bir qızla evlənir. Bundan sonra
bəziləri Ələsgərin ailəsinin ruhən teatrdan uzaq olduğunu qəbul edə
bilmirdilər.
Bütün bunlar az imiş kimi, qızı Nailə də gənc yaşlarında dünyasını
dəyişir. Oğlundan isə heç bir xəbər olmur. ...Bu da böyük
sənətkarın şəxsi həyatının faciələri...
Ələsgər Ələkbərov teatra qayıtdıqdan sonra üç ilə qədər, yəni
ömrünün son günlərinədək burada çalışır. Aktyorun bu qayıdışını
“Tamamlanmış əsərə əlavə son söz”, bəzən də “Son nöqtəsi qoyulmuş
məktubun P.S. əlavəsi” də adlandırırlar.
Bu son üç ildə onun həyatında mühüm hadisələr baş verir. Doğrudur,
həmin müddətdə yalnız bir tamaşada oynayır. Bu, Mehdi Məmmədovun
hazırladığı “Alov” tamaşası idi. Aktyor ənənəsinə sadiq qalaraq
buradakı müstəntiq Kamalovun rolunu da böyük məharətlə yaradır.
Hadisələr çox sürətlə baş verir, sanki hansısa bir qüvvə mahir
sənətkarı son mənzilə yaxınlaşdırmağa tələsdirirdi. 1960-cı ildə
Ələkbərovun 50 illik yubileyi qeyd olundu. 1961-ci ildə SSRİ Xalq
artisti fəxri adına layiq görüldü. Ömrünün sonunda ona SSRİ Ali
Sovetinə deputat seçilmək də qismət oldu. Bu uğurlar silsiləsində
aktyorun “Böyük dayaq” filmində yaratdığı Rüstəm kişi obrazı xüsusi
yer tutur. Əslində, bunlar da - həm film, həm də sənətkarın oradakı
rolu Azərbaycan kinematoqrafiyasına, Azərbaycan tamaşaçılarının
yeni nəsillərinə qalan əvəzsiz yadigardır.
Son tamaşanı da 1963-cü ildə oynamalı idi. Yanvarın 31-də
həmkarları “Səyavuş” faciəsini məşq edir və Ələsgərin yolunu
gözləyirdilər. O isə nədənsə gecikirdi...
Elə həmin gündən teatrın da, həmkarlarının da, tamaşaçılarının da
gözü yolda qalır. O yolda ki, Ələsgər Ələkbərov bir də heç vaxt
oradan dönməycək...
İndi incəsənət aləmində “məşhurlar”, “ünlülər”, “ulduzlar” sözü
tez-tez, həm də yerli-yersiz işlədilir. Amma bir həqiqət var ki,
əsl sənət ulduzları, ünlüləri olub.
Sənətin ən yüksək zirvəsində parlayan gur işıqlı, nəhəng
ulduzlardan biri məhz Ələsgər Ələkbərovdur. Elə ulduz ki, işığı
hələ uzun illər bundan sonra da yanacaq, həm tamaşaçıların qəlbinə,
həm də yeni aktyor nəsillərinin sənət yollarına nur saçacaq.
İradə ƏLİYEVA,
-
Qoroskop13:26
Aprelin bəxtəvər 3 bürcü - Şans ayaqlarına gələcək
-
Dünya12:50
Yəhudilər Netanyahunu devirməlidir, yoxsa... - Sensasion açıqlama
-
İdman12:20
Onun ilk çılpaq fotosessiyanın pulunu Maradona ödəyib - FOTOLAR
-
İqtisadi gündəm12:05
Bayram günlərində bu şəxslərə əlavə pul veriləcək
-
İdman11:03
"Neftçi"də nə baş verir? - Qruplaşmalar, daxili çəkişmələr...
-
Sosial10:31
Hətta xasiyyəti belə dəyişən ay - Daim içki içən şəxs Ramazanda oruc tutarsa...
-
Ekologiya09:57
Rayonlara qar yağdı, şaxta düşdü - FAKTİKİ HAVA
-
Region09:24
Almanlar Ermənistanın Azərbaycan və Türkiyə ilə sərhədində görün nə edirlər - FOTO