Dünya
“Problemlər”lə dolu Moskva –Təl-Əviv münasibətləri: Stalindən Putinə qədər
Rusiya prezidenti Vladimir Putin ilə onun amerikalı həmkarı Barak Obamanın fikirləri çox nadir hallarda bir-biri ilə üst-üstə düşür. Bu fikirlərdən biri də İsrailin İordan çayının Qərb sahilində inşa etdiyi yaşayış məntəqələri ilə bağlıdır.
Putin İsraili tənqid edir, amma…
Rusiya prezidenti oktyabrın 24-də “Valday” diskusiya klubunun Soçidə keçirilən toplantısında bildirdi ki, yaşayış məntəqələrinin tikintisi Yaxın Şərq və onun hüdudları xaricində gərginliyi artırır. “Hansı regionda olmasından asıl olmayaraq, istənilən xalqın alçalması təhlükənin mənbəyidir və bu aradan qaldırılmalıdır”, - deyə Putin vurğulamışdı.
Amma Barak Obamanın prezidenti olduğu ABŞ-ın “The Atlantic” nəşrinin yazarı Mett Skyavensa hesab edir ki, Putin hər nə qədər İordan çayının Qərb sahilində yaşayış məntəqələrinin inşasına qarşı çıxsa da, İsrailin Rusiya ilə münasibətləri heç olmadığı qədər yaxşıdır. Məsələn, BMT-də Krımın Rusiya tərəfindən işğal olunması barədə qətnamə qəbul olunanda İsrail Moskvanın tərəfində olan və ya susqunluğunu nümayiş etdirən azsaylı ölkələrdən oldu. ABŞ başqa olmaqla İsrailin Qərbdəki müttəfiqləri Rusiyaya qarşı sanksiyalar qəbul edəndə İsrail qəribə olsa da, susdu. Benyamin Netanyahu hökuməti Rusiya-Ukrayna qarşıdurmasında bitərəfliyə əməl etməyə qərar verdi. İsrailin davranışı isə Vaşinqtonun diqqətindən qaçmadı.
“Biz təəccübləndik, İsrail BMT-də Ukraynanın ərazi bütövlüyünə dəstək verən ölkələrin böyük əksəriyyətinə qoşulmadı”,– deyə ABŞ Dövlət Departamentinin rəsmi nümayəndəsi Cen Psaki bildirmişdi.
Rusiyanın ABŞ-dan uzaqlaşmasına baxmayaraq, İsraillə yaxınlaşır. Putin yəhudi dövlətinə səfər edən ilk Rusiya lideri oldu. İsraildə böyük rus diasporu var. İsrail xarici işlər naziri Aviqdor Liberman Sovet İttifaqında doğulan sağ siyasətçilərdən ən tanınmışıdır. Bununla belə, Rusiya fələstinliləri BMT-da müdafiə etməkdə davam edir. Rusiya İsrailin özü üçün təhlükə hesab etdiyi İranın nüvə proqramını dəstəkləyirlər. Tehrana silah satır və Suriyada Bəşər Əsəd rejiminin ayaq üstə qalmasına kömək edir.
Rusiya və İsrail arasında əhəmiyyətli fikir ayrılıqlarının
mövcudluğuna baxmayaraq, hər iki ölkə dünyada silahın böyük
ixracatçılarıdır. Rusiya və İsrail hərbi sistemlərin tamamilə
müxtəlif tiplərinə malikdir. Ölkələrin hər biri özünəməxsus
texnoloji standartlarından istifadə edir. Bununla belə Rusiya və
İsrail bir-birinin texniki imkanlardan istifadə etməyə çalışırlar,
hərçənd ki bu əməkdaşlıqda Moskva və Təl-Əviv tamamilə əks
məqsədlərin həyata keçirilməsinə nail olur. İsrail ilə düşmən olan
İranın “İras” informasiya agentliyi böyük maraq doğuran
Rusiya-İsrail hərbi əməkdaşlığına nəzər salıb və əməkdaşlığın
tarixi və ona maneə olan amillərə toxunub.
Tarix: İosif Stalinin xeyirxahlığından birgə ticarət
layihələrinə qədər
Rusiya və İsrailin hərbi əməkdaşlığının kökü sovet dövrünə gedib
çıxır. O zaman Stalin “Xaqana” və digər sionist təşkilatlarının
üzvü olan sosialistlərə və kommunistlərə Fələstində yəhudi
qəsəbələrinin müdafiəsi üçün pul ayırdı. Bununla sovet lideri
İkinci Dünya Müharibəsindən sonra ölkəsinin xarici siyasətində ən
kobud səhv buraxdı. Stalin Çexoslavakiyanın vasitəçiliyi isə
“Xaqana”ya böyük miqdarda silah verdi. Stalinin məqsədi Fələstini
Britaniya müstəmləkəçilərindən təmizləmək idi. Hərbi təyyarələr,
minalar, bombalar, hərbi təlimatçıların hamısı “Xaqana”ya, daha
sonra İsrailə pulsuz çatdı. SSRİ birinci dövlət idi ki, İsrailin
neftlə təminatını öz üzərinə götürdü, həmçinin sovet
respublikalarından və Şərqi Avropanın işğal edilmiş regionlarından
yəhudilərin vətənə qayıtmasına kömək etdi. Ancaq bu yaxşı
münasibətlər çox çəkmədi. Həyatının son illərində Stalində
yəhudilər barədə ciddi şübhələr oyandı. Misir İsrailin hücumu
zamanı isə Xruşov İsrail əleyhinə mövqe tutdu, SSRİ öz ərazisində
yəhudi agentlərinin fəaliyyətini və Şərq bloku ölkələrindən
yəhudilərin vətənə qaytarılmasını dayandırdı, İsrailin neftlə
təminatı dayandırıldı, bu ölkəyə bir sıra ticarət sanksiyaları
tətbiq etdi, İsrailin rəqibi Misir, Suriya və İraqa yardım
göstərdi. SSRİ 1967-ci ildəki altıgünlük müharibə zamanı İsraillə
diplomatik əlaqələri kəsdi və beynəlxalq səhnədə İsrailin əsas
düşməni oldu.
Mixail Qorbaçovun hakimiyyətə gəlişi ilə SSRİ-İsrail
münasibətləri bərpa edildi və ölkə ərazisində yəhudi agentlərinin
fəaliyyətinə icazə verildi. İsrail və Rusiya hərbi strukturlarının
fərqliliyinə baxmayaraq, hər iki ölkə hərbi əməkdaşlığın
inkişafında maraqlı idi.Çünki birinci yerdə hər iki ölkənin
iqtisadi maraqları dururdu.Rusiya SSRİ-dən iflasa uğrayan
iqtisadiyyatı təhvil aldı. 1990-cı illərdə neft və təbii qazın
aşağı qiymətləri nəzərə alındığında hərbi sahə iflasa düçar olan
iqtisadiyyatın xilas edilməsinin azsaylı yollarından biri kimi
qəbul edilməyə başlandı. SSRİ-nin dağılmasından sonra Rusiya üçün
artıq heç bir siyasi və ya ideoloji prinsip mövcud deyildi. Hərbi
məhsulun ixracına yalnız iqtisadi gəlir baxımından yanaşılırdı.
Rusiya və İsrail tezliklə bir-birinin hərbi texnologiyalarını
təkmilləşdirirdi və birgə məhsul istehsal edə bildi. Rusiya hərbi
texnikanı texniki vasitələrlə, İsrail isə onları radar sistemləri
ilə təmin edirdi. Texniki vasitələrin Rusiyada ucuzluğunu və
İsrailin elektron işinin yüksək keyfiyyəti nəzərə alındığında birgə
istehsala dünya bazarında böyük tələbat olduğunu demək olardı.
“Avaksa” tipli təyyarələr iki dövlətin birinci birgə layihəsi
oldu. Rusiya istehsal etdiyi “Lil-76" və “W-2090” təyyarələrini
İsraildə göndərdi, İsrail isə onlarda radar sistemləri quraşdırdı
və“A-50” adını verdi. Daha sonra bu silahlar Hindistanın hərbi hava
qüvvələrinin silahlandırılmasına daxil edildi. Çin də hərbi hava
parkınında “A-50” təyyarələrinin olmasını arzulasa da məsələyə
Vaşinqton qarışdı və Təl-Əvivə xəbərdarlıq etdi. Halbuki, Çin
Rusiyadan alınan “Lil-76”ları radar sistemləri quraşdırılmaq üçün
İsrailə göndərmişdi. İsrail ABŞ-ın xəbərdarlığından sonra radar
sistemlərini sökməyə və təyyarələri Çinə göndərməyə məcbur oldu.
Bundan sonra Çin öz gücü hesabına “KJ-2000” layihəsini
reallaşdırmağa qərar verdi.
Türkiyəyə hərbi vertolyotların böyük partiyasını satmaq cəhdi də
iki ölkənin uğursuz əməkdaşlığının başqa nümunəsi idi. Ankara
PKK-ya qarşı mübarizə üçün öz aviasiya parkını yeniləmək fikrində
idi. Rusiya və İsrail Türkiyəyə “Ka-52” vertolyotlarını təklif
etdi. Həmin vaxt isə Türkiyə silahlı qüvvələri öz sinfinin
vertolyotları arasında dünyada ən yaxşıları hesab olunan Rusiya
istehsalı“Mi-17”lərdən istifadə edirdi. Ankaranın “Ka-52”ləri əldə
etmək arzusu isə onların ucuz olması və yüksək keyfiyyəti ilə izah
olunurdu. Lakin Rusiya-İsrail birgə layihəsi italyan
istehsalçılarının rəqabətinə dözmədi. Belə ki, italyanlar türklərin
bütün tələblərini nəzərə aldılar.
Hərbi əməkdaşlıqda pilotsuz təyyarələr
İsrailin yüksək texnologiyalı istehsalı Rusiyanın diqqətini cəlb
edir. İsrailin müdafiə naziri Ehud Barakın 2012-ci il Moskva səfəri
zamanı Rusiya ondan 400 milyon dollar dəyərində pilotsuz təyyarələr
satmağı xahiş etdi. Bu isə pilotsuz təyyarələrin istehsalında
Rusiyanın texnoloji baxımdan iflasının aşkar sübutu idi. İsrail
ABŞ-la birlikdə pilotsuz təyyarələrinin istehsalında böyük
təcrübəyə malikdir. Rusiya da isə bu baxımdan ciddi təcrübə yoxdur.
İsrailin Rusiyaya pilotsuz təyyarələrin satışı ilə bağlı müqaviləsi
ABŞ tərəfindən heç bir etiraz doğurmadı.Çünki, təyyarələrin heç bir
hissəsində ABŞ texnologiyası yox idi.
Ehtimal olunur ki, İsrailin pilotsuz təyyarələri rusların
diqqətini 2008-ci il Gürcüstanla müharibədə çəkdi. Bu təyyarələrdən
Rusiya hərbçilərinin yerdəyişməsi üçün fəal şəkildə istifadə
olunurdu. Baxmayaraq ki, onların bəziləri gürcülər tərəfindən
vuruldu. Rusiya bu müharibədə əsasən şəxsi istehsalı olan “Su-24”
və “Tu-22M” pilotsuz təyyarələrdən istifadə etdi. Aşağı sürət və
aşağı hündürlükdə uçan bu təyyarələrin istifadəsi Rusiyaya baha
başa gəldi. “S-24” və “Tu-22M” rusların zəifliyini əhəmiyyətli
şəkildə üzə çıxardı.
Qarşıdakı çətinliklər: Siyasət ticarətə təsir
edir
Rusiyanın və İsrailin hərbi əməkdaşlığı hər iki tərəfin
maraqlarına uyğun olmasına baxmayaraq, bu əməkdaşlıq bir sıra
siyasi maneələrlə üz-üzədir. İki ölkənin bir-birinə zidd siyasi
hədəfləri və bu ölkələrdən hər birinin müttəfiqləri Rusiyanın və
İsrailin hərbi əməkdaşlığının inkişafı yolunda əsas maneədir.
Nümunə kimi 2006-cı ildəki Hizbullah ilə İsrailin hərbi
qarşıdurmasını göstərmək olar. Hərbi qarşıdurmada İsrailin xeyli
sayda tankı Rusiya istehsalı olan tank əlehinə silahların köməyi
ilə sıradan çıxarıldı. “RPQ-29” qumbaraatanları və “Kornet” raket
kompleksləri bu silahlardan idi. Bu faktların ortaya çıxmasından
dərhal sonra Təl-Əviv Moskvaya nümayəndə heyətini göndərdi.
İsrailin iddiası ondan ibarət idi ki, Rusiya həmin silahları Suriya
və İrana satır, sonuncular isə onları Hizbullaha çatdırırdılar.
Analoji bir hal isə gəmi əleyhinə “Yaqut" raketləri üçün Suriyanın
Rusiyaya etdiyi sifarişlə bağlı yaşandı. 300 kilometr uçuş məsafəsi
olan raketlərlə İsrailin Aralıq dənizindəki gəmiləri asanlıqla
vurmaq mümkün idi. Analoji qorxular Rusiyanın İrana satdığı
silahlarla da bağlı idi. İsrail siyasətləri və hərbçiləri S-300
raket hücumundan müdafiə sistemlərinin İrana satışına maneə olmaq
üçün Moskvaya bir sıra neçə dəfə səfər etmişdilər. Təl-Əvivin
fikrincə, bu sistemlər mümkün hücumlardan İranı qoruya bilərdi.
İsrailin daha bir narahatlığı isə Rusiyanın İran, Sudan, İraq və
Suriya kimi ölkələrə yeni nəsil raketlərin satışı ilə bağlı
informasiyalarla bağlı idi. İsrailin fikrincə, bu ölkələr SAM-16 və
daha çox təkmilləşdirilmiş SAM-17 və SAM-24 raketlərini Livan və
Fələstinə göndərə bilərdilər. Qeyd edək ki, bu raketlər hədəfi
yüksək dəqiqliklə vura bilir və 450 kilometr uçuş məsafəsinə
malikdir. Bu raketlər yalnız vertolyotlar deyil, həm də müasir
reaktiv qırıcılar üçün ciddi təhlükədir.
İsrailin silah satışı ilə bağlı eyni narahatlığı isə Rusiya
yaşayır. Rusiyanın rəqibləri də İsrailin müasir texnologiyalı
silahlarla silahlandırılır. İsrail Gürcüstana ən müasir elektron
sistemləri və pilotsuz təyyarələr satıb.Bu təyyarələr öz
effektliyini 2008-ci ildəki müharibədə sübut edib. İsrail
mütəxəssisləri Gürcüstan hərbi hava qüvvələrini ən müasir elektron
avadanlıqla təchiz edib. Rusiyanın daha bir narahatlığı İsrailin
analoji silahları Azərbaycanı satmasıdır. Rusiya heç istəməzdi ki,
Azərbaycan hərbi baxımdan müttəfiqi Ermənistan üzərində tam hərbi
üstünlük qursun.
Ömər Dağlı
-
Sosial08:43
Azərbaycanın tanınmış professoru vəfat etdi - FOTO
-
Magazin208:36
Kristofer Nolan cəngavər olacaq, xanımı isə... - FOTO
-
Ekologiya07:17
Bu günə olan hava PROQNOZU - 20 dərəcə isti
-
Magazin206:16
Leonardo Di Kaprio ilə sevgilisi arasında NƏ BAŞ VERİR?
-
Səhiyyə05:15
Ömrü uzadan pəhriz sınaqdan UĞURLA ÇIXDI
-
Avropa03:43
Meqan Markl Keyt Middltonun xəstəliyindən necə istifadə etdi? - ŞOK DETALLAR
-
Avropa02:00
Azərbaycanlı jurnalist Kiyevdə vəfat etdi - FOTO
-
Magazin101:41
Azərbaycanda tanınmış müğənni üçün 2-ci dəfə TOY ÇALINACAQ - VİDEO