Dünya
İran nədən bu qədər inadkardır?
ABŞ başda olmaqla, İrana qarşı artan və kəskinləşən beynəlxalq təzyiqlərin olmasına baxmayaraq, rəsmi Tehran nüvə məsələsində təəccüb doğura biləcək inadkarlıq nümayiş etdirməkdədir. İlk baxışdan anlaşılmaz görünən bu davranışın motivlərini necə izah etmək olar? Təhlil etməyə çalışaq. Zənnimizcə, bu məsələdə aşağıdakı faktorların rolu danılmazdır:
1. Geosiyasi amil. İran geostrateji parametrləri baxımından olduqca
mühüm və əlverişli geosiyasi arealda-Yaxın və Orta Şərqin, Qafqazın
və Mərkəzi Asiyanın daxil olduğu Qərbi Asiyada yerləşir. Zəngin
neft ehtiyatlarına malik Fars körfəzi və Xəzər regionu ölkəsi
olması, dünyanın mühüm neft arteriyası sayılan Hörmüz boğazının
burada yerləşməsi, habelə Hind okeanına birbaşa çıxışının
mövcudluğu dövlətin manevr imkanlarını xeyli artırır. Dünya neft
ehtiyatlarının 8 %-nə malik olan, sutkalıq neft hasilatı 3,5-4
milyon barrelə çatan (ildə 180-185 milyon ton), sutkalıq neft
ixracı 2,3-2,5 milyon barrel civarında olan (ildə 125-130 milyon
ton) İran hər il təkcə neft satışından minimum 50 milyard ABŞ
dolları həcmində qazanc əldə edir. İran 15,1 % göstərici ilə qaz
ehtiyatlarına görə Rusiyadan sonra dünyada ikinci yerdə durur.
Ordu, İran İnqilabı Keşikçiləri Korpusu (İİKK), “Bəsic” müqavimət
qüvvələri və “Kods” xüsusi təyinatlı qüvvələri də daxil olmaqla,
ölkənin ümumi silahlı qüvvələrinin sayı 1 milyon nəfərə çatır.
Müqayisə üçün qeyd edək ki, son göstərici Rusiyada azca artıqdır.
Hərbi arsenalında 1500-2500 km məsafəyədək uçuşa malik Şahab-3
raketlərinin olması İranı regionun həm də güclü raket dövlətinə
çevirmişdir.
Heç şübhəsiz, sadalanan amillər İranın beynəlxalq təzyiqlərə
adekvat reaksiyasında az rol oynamır.
2. Hərbi-siyasi amil. İran İslam Respublikası əslində “böyük
şeytan” adlandırdıqları ABŞ-ın hərbi bazalarının yerləşdiyi və ya
bu istiqamətdə fəaliyyətin həyata keçirildiyi ölkələrin
əhatəsindədir. Daha dəqiq desək, İran qərbdən İraq, şərqdən
Əfqanıstan, cənubdan isə Fars körfəzinin ərəb ölkələri ilə əhatə
olunubdur. Şimalda Gürcüstan birmənalı olaraq ABŞ-ın strateji
tərəfdaşıdır. Fars körfəzinin digər sahilində yerləşən Səudiyyə
Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri şiə İranının nüvə
dövlətinə çevrilməsi perspektivinə region üçün olduqca təhlükəli
bir hadisə kimi yanaşırlar. Təsadüfi deyildir ki, Fars körfəzi
regionunun nüfuzlu elmi-tədqiqat mərkəzi olan Dubay Strateji
Araşdırmalar İnstitutunun mövqeyine görə, Fars körfəzi ölkələri
İranın nüvə dövlətinə çevrilməsi və ya bu niyyətin qarşısının
alınması naminə onun bombalanması dilemması qarşısında qalarlarsa,
ikinci variantı dəstəkləməlidirlər. Nəhayət, İran
terminalogiyasında “kiçik şeytan” adlandırılan İsrailin nüvə
silahına malik olması rəsmi Tehran üçün birbaşa təhdid hesab olunur
və bu dövlətin məlum davranışının vektorunun müəyyənləşdirilməsində
xüsusi çəkiyə malikdir.
Elə bu reallıqlardan çıxış edərək, İranın hərbi-siyasi rəhbərliyi
milli silahlı qüvvələrin maliyyələşdirilməsi məsələlərinə xüsusi
əhəmiyyət verir. Ölkənin 2010-cu il hərbi büdcəsi 11,82 mlrd.dollar
təşkil edir. Bu, ötən ilin müvafiq göstərici (10,66 mlrd. dollar)
ilə müqayisədə 11% çoxdur. Həmin büdcədən müdafiə nazirliyinə 4,63
mlrd.dollar (2009-cu ildə-3,93 mlrd.dollar), İslam İnqilabının
Keşikçiləri Korpusuna-5,16 mlrd.dollar (2009-cu ildə-4,9 mlrd
dollar), İran ordusuna-1,96 mlrd.dollar (2009-cu ildə-1,78
mlrd.dollar) və Baş Qərargaha-72 mln. dollar (2009-cu ildə-53 mln.
dollar) vəsait ayrılmışdır.
3. Milli-psixoloji amil. İran İslam Respublikası antik dünyanın
təxminən yarısına qədərini əsarətdə saxlamış Fars imperiyasının
varisidir. Bu baxımdan İran 2500 ildən artıq dövlətçilik ənənəsi
olan ölkə olaraq psixoloji baxımdan imperiya təfəkkürünün
daşıyıcısı kimi də çıxış edir. Təqribən son altı əsr ərzində İran
mənəvi və dini baxımdan dünya şiəliyinin mərkəzi funksiyasını
yerinə yetirməkdədir. Bu tarixi reallıqların bilavasitə təsiri
altında əsrlər ərzində ambisiyalı və kompromissiz şiə iranlılarının
mentaliteti formalaşmışdır. Bu qan yaddaşı və genlərlə nəsillərə
ötürülür. Müasir dövrümüzdə imperiya millətçiliyinin və şiə
əlahiddəliyinin unikal harmoniyasının məhsulu olan fars milli
psixologiyası artıq siyasi faktora çevrilmişdir. Bu reallıq İranın
məlum kompromissiz davranışını şərtləndirən növbəti ciddi amil
sayıla bilər.
Publika.Az
-
Avropa03:43
Meqan Markl Keyt Middletonun xəstəliyindən necə istifadə etdi? - ŞOK DETALLAR
-
Avropa02:00
Azərbaycanlı jurnalist Kiyevdə vəfat etdi - FOTO
-
Magazin101:41
Azərbaycanda tanınmış müğənni üçün 2-ci dəfə TOY ÇALINACAQ - VİDEO
-
Magazin100:30
“Sonradan soyunanda göz öyrəşmir” - FOTO
-
Qoroskop00:15
Günün ULDUZ FALI: çox ciddi münaqişə baş verə bilər
-
Sosial28 Mart 22:50
Əhaliyə ŞAD XƏBƏR: pensiya və müavinətlər artırıla bilər - VİDEO
-
İdman28 Mart 22:24
UEFA-dan Avro-2024-lə bağlı YENİLİK - Yekun qərar bu tarixdə veriləcək
-
Magazin228 Mart 22:00
Sevgilisi məşhur aktrisanı döydü: "Aylarla..."