Nida.az
Bakı və Aşqabad razılaşır: “Köhnə Qitə” qurtulacaqmı?
Sabah Moskvada Xəzəryanı ölkələrin- Rusiya, Qazaxıstan, Azərbaycan, Türkmənistan və İran- XİN rəhbərlərinin görüşü olacaq.
Publika.Az xəbər verir ki, Xəzəryanı ölkələrin dövlət
başçılarının iştirakı ilə sentyabr ayında keçiriləcək sammitinə
hazırlıq üçün bu sonuncu toplantıdır. Əsas məsələ Xəzərin hüquqi
statusunun təyin edilməsidir.
Hazırda Xəzərin qeyri-müəyyən statusu Azərbaycan, Türkmənistan və
İran arasında razılığın olmamasına görə davam edir. Bu istiqamətdə
aparılan danışıqlar nəticəsində Status haqqında konvensiyanın
mətninin 80 faizindən çoxu razılaşdırılıb.
Astan-Bakı Xəzər əməkdaşlığı institutunun direktoru Serqey Mixeyev bildirir ki, qeyri-müəyyən status faktiki olaraq Xəzərdəki enerji resurslarının mənimsənilməsi prosesinin dalana dirəyir: “İrəliyə getmək üçün suyun üzünün və dənizin dibinin bölünməsinə ayrılıqda baxmaq lazımdır. Ümid edirəm ki, Həştərxanda dövlət başçılarının iştirak edəcəyi sammitdə tərəflər bu problemdə razılığa gələcək. Çünki faktiki olaraq qeyri-müəyyən status enerji resurslarının mənimsənilməsində problem yaradır”.
Azərbaycan və Türkmənistan razılığa gəlir: Avropa Rusiyadan
qurtula bilər
Rusiyanın məşhur “Nezavismaya qəzeta” nəşri isə iddia edir ki,
Azərbaycan və Türkmənistan bu məsələdə razılığa gəlirlər. Nəşr
yazır ki, mövcud vəziyyətdə Xəzərin enerji resurslarının
çatdırılmasında hər şeydən əvvəl Avropa Birliyi maraqlıdır. Hansı
ki, mövcud vəziyyət Trans-Xəzər boru kəmərinin tikintisinə təsir
edir. Rusiya və İran məhz bu məsələni qabardaraq hüquqi statusun
təyin olunmamasını səbəb gətirir və bu əsasdan çıxış edərək boru
kəmərinin tikintisinə qarşı çıxır.
Lakin sürətlə irəliləyən Ukrayna böhranının fonunda Avropa Birliyi
Bakı və Aşqabadla danışıqları yeniləyib. AB-nin Azərbaycandakı
nümayəndəsi Malena Mard bu günlərdə bildirdi ki, rəsmi Brüssel
qazın tək mənbədən-Rusiyadan çatdırılmasını istəmir. Buna görə də
Brüssel Azərbaycan və Türkmənistanla danışıqlar aparmağı davam
edir: “Trans-Xəzər layihəsi Brüssel üçün prioritetdir. Çünki Avropa
Birliyi Rusiyanın “Cənub axını”nın üstündən xətt çəkmək
istəyir”.
Ötən həftənin cümə günü SOCAR prezidenti Rövnəq Abdullayevin
türkmən qazının dünya bazarına çatdırılması ilə bağlı türkmənbaşı
Qurbanqulu Berdiməhəmmədovla danışıqları da diqqət çəkəndir.
Türkmən prezidentinin mətbuat xidmətinin yaydığı məlumatda deyilir
ki, tərəflər tranzit qaz kəmərləri layihələrininin birgə
reallaşdırılmasının müzakirə edib. Belə ki, dünya bazarında artan
ehtiyacları nəzərə alaraq enerji resurslarının sabit çatdırılması
əhəmiyyətlidir.
Aşqabaddakı danışıqların nəticələrinə görə Azərbaycan Trans-Xəzərin
reallaşması üçün öz ərazisini, tranzit imkanları və
infrastrukturunu verməyə hazırdır.
Bu görüşdən bir həftə öncə isə Türkmənistan XİN rəhbəri Rəşid
Meredov Bakıda azərbaycanlı həmkarı Elmar Məmmədyarovla əməkdaşlıq
məsələlərini müzakirə etdi. Baxmayaraq ki, Aşqabad və Bakı Rusiya
ilə İranın etirazlarını qəbul etmir və bildirirlər ki, bu
əməkdaşlıq iki Xəzəryanı ölkənin öz maraqlarına xidmət edir, lakin
Türkmənistan da bu məsələ güzəştli mövqedən çıxış edir.
Necə ki, Berdiməhəmmədov bu günlərdə bildirdi ki, Türkmənistan
neytral ölkə kimi Xəzər dənizi ilə bağlı məsələdə razılaşdırılmış
mövqedən çıxış edəcək.
“Türkmənistanla ümumi dil tapmaq mümkün olsa, İranın
müqaviləyə əməl edilməsi bir qədər çətin olacaq”
Bakı Dövlət Universitetinin professoru, Regional Tədqiqatlar
Mərkəzinin rəhbəri Çingiz İsmayılov məsələ bilə bağlı bildirib ki,
Xəzər dənizinin statusunun müəyyən edilməsində Azərbaycan dənizin
orta xətt üzrə bölünməsinin tərəfdarıdır. Onun fikrincə,
Türkmənistanla ümumi dil tapmaq mümkün olsa, o zaman İranın 1940-cı
ildə SSRİ ilə bağlanmış müqaviləyə əməl edilməsi bir qədər çətin
olacaq.
“Hazırda Azərbaycanla Türkmənistan arasında “Kəpəz” yatağı mübahisəlidir. Azərbaycan son 10 il ərzində bu yatağın Türkmənistanla birgə istismarını təklif edir. Amma Aşqabad hələ də nədənsə çəkinir. Bakı hesab edir ki, Azərbaycan, Qazaxıstan və Rusiyanın razılaşdığı prinsiplərlə İran və Türkmənistan da razılaşsa, bu mükəmməl həll variant olar”-deyə ekspert bildirib.
“Cənubi Qafqaz” politoloqları klubunun rəhbəri İlqar Vəlizadənin fikrincə isə əgər türkmən qazı beynəlxalq qaz kəməri sistemi ilə daşınacaqsa, bu Azərbaycana sərf edir: “Çünki burda Azərbaycan əhəmiyyətli paya sahib olacaq”.
Onun sözlərinə görə, İran Həsən Ruhani rəhbərliyə gələndən sonra
bu məsələdə yumşaq mövqe sərgiləyir. Halbuki buna qədər öz dediyini
yerinə yetirilməsini istəyirdi, indi isə əhatəli danışığın
tərəfdarı kimi çıxış edir.
Əsas mübahisələr nədədir: 3 yanaşma
Qeyd edək ki, Xəzər dənizinin hüquqi statusunu təyin edilməsi
zamanı 3 əsas yanaşma ortaya çıxıb. Birincisi, beynəlxalq quru
sərhədlərinin orta xətt boyunca dənizə qədər uzadılması ilə milli
sektorların yaradılması və sahil dövlətlərin özlərinə aid milli
sektorlar daxilində hər cür suverenliyə və haqqa sahib olmasıdır.
Bu yanaşmaya Rusiya və Qazaxıstan qarşı çıxır. İkinci yanaşma isə
1982-ci il tarixli BMT Dəniz Hüququ üzrə Müqaviləyə uyğun olaraq
hər bir ölkə üçün 12 millik dəniz suları nəzərdə tutur, qalan ərazi
isə sahil ölkələrinin ümumi istifadəsinə verilir. Türkmənistan ilə
İran bu yanaşmaya müsbət yanaşır. Xəzərin hüquqi statusu mövzusunda
ortaya qoyulan üçüncü yanaşma isə dənizin beş ölkə arasında bərabər
bölünməsini nəzərdə tutur. İranın irəli sürdüyü bu həll yoluna
Xəzərlə ən uzun sahili olan dövlətlər Qazaxıstan və Rusiya qarşı
çıxır. Mövcud bölünmədə yalnız Qazaxıstanın payı 20 faizdən çoxdur.
İran ilə sərhədi olan Azərbaycan və Türkmənistan kimi ölkələr öz
paylarından İrana təhvil verəcəyi halda özlərinə qonşu olan
Qazaxıstandan pay ala bilməyəcəyini bildikləri üçün bu yanaşmanın
əleyhinədir.
Status razılaşmaları və Aşqabadın “Abşeron yarımadası” iddiası Rusiya Xəzərdə qonşusu olduğu Qazaxıstan və Azərbaycan ilə razılaşaraq problemi həll etmək istəyir. Çünki, Rusiya problemin davam etməsinin bölgədəki ehtiyatların istifadəsinin gecikməsinə səbəb olduğunu düşünür, eyni zamanda Azərbaycanın ABŞ və Avropa Birliyinə yaxınlaşmasından narahatlıq keçirir. Azərbaycan Xəzəri bir “göl” olaraq qəbul edir və bu gölün sahil ölkələri arasında “milli sektorlara” uyğun olaraq bölünməsinin tərəfdarıdır. Azərbaycan və Türkmənistanın tezislərin bir-birinə olduqca yaxın olmasına baxmayaraq iki ölkə arasında ciddi bir anlaşılmazlıq da var. İki ölkə arasındakı anlaşılmazlığın əsas nöqtəsi “orta xəttin çəkilməsi” mərhələsində ortaya çıxır. Türkmənistan Azərbaycanın Abşeron yarımadası vasitəsilə Xəzərin dərinliklərinə doğru daxil olduğunu, buna görə də Azərbaycan ilə özü arasında orta xəttin çəkilməsi zamanı Abşeron yarımadasının nəzərə alınmamasın lazım olduğunu bildirir.
İki ölkə arasındakı anlaşılmazlıq səbəbi ilə “Kəpəz” və “Azəri-çıraq” yataqları mübahisəli hesab olunur. Azərbaycanın nəzarətində bu yataqlar Türkmənistanın iddiaları qəbul olunacağı halda Türkmənistana aid milli sektora daxil olacaq. Qazaxıstan Xəzərin şimalında Rusiya ilə yaşaya biləcəyi anlaşılmazlığı həll etmək üçün bu ölkə ilə bir müqavilə bağlamış, iki ölkə dəniz sərhədlərinin müəyyən olunmasında “orta xətt” prinsipinə söykənərək sərhəd bölgəsindəki enerji yataqlarının bərabər istifadəsində razılaşmışdır. Qazaxıstan bənzər bir razılaşmanı Azərbaycan ilə də əldə edib. Yəni, Xəzərin şimalındakı bölgü istiqamətində bir konsensusun olduğu deyilə bilər. Amma Rusiya enerji şirkəti “Lukoyl”un Rusiya-Qazaxıstan sərhədini keçdiyi üçün Qazaxıstanın Rusiyaya dəfələrlə nota verdiyini də bilirik. İranın hədəfi Azərbaycandır İranın Xəzərin beş bərabər hissəyə bölünməsini nəzərdə tutan prinsipi əldə bayraq tutması etirazla qarşılanır. İranın Xəzərdəki paylaşma mübarizəsi çərçivəsindəki hədəfinin Azərbaycana zərər vermək, bu ölkənin iqtisadi inkişafının arxasındakı ən əhəmiyyətli silah olan enerji ehtiyatlarının rolunu zəiflətmək olduğu da ortadadır. Bu baxımdan İranın Xəzərdə Azərbaycanla problem yaşayan Türkmənistana dəstək verdiyini də görürük.
İran Azərbaycanın Xəzərdəki enerji ehtiyatları çərçivəsində
Türkiyə, Avropa Birliyi və ABŞ ilə əməkdaşlıq etdiyini görür və
bunun Rusiyada da narahatlıq doğurduğunu bildiyi üçün Rusiya ilə də
Xəzər oxunda uyğunlaşmağa çalışır. İran Azərbaycan ilə Xəzərdəki
sərhədin qeyri-müəyyən olmasından faydalanaraq müəyyən vaxtlarda
Azərbaycan ilə əldə etdiyi razılaşmalar çərçivəsində fəaliyyət
göstərən “Exxon” və BP kimi Qərb şirkətlərin gözünü qorxutmaq üçün
hərbi təlimlər keçirib. Rusiya və İran xüsusilə ABŞ-ın Xəzər
ətrafında artan fəaliyyətindən narahatdır. ABŞ-ın Azərbaycan ilə
inkişaf etdirdiyi müttəfiqlik əlaqələri və Əfqanıstandan çəkilmə
mərhələsində Özbəkistan-Qazaxıstan-Xəzər-Azərbaycan-Gürcüstan
marşrutundan istifadə edəcəyini bildirməsi Xəzərdəki nüfuzunun
azalmasından qorxan Rusiya və İranın təlaşına səbəb olub. ABŞ-ın
Xəzərdə hərbi dəniz bazası yaratmaq istiqamətində işlər görməsi və
Vaşinqtonun Qazaxıstan və Azərbaycana yaxınlaşa biləcəyi fikri
Moskva və Tehranı yaxınlıqda olan təhlükənin qarşısını almaq üçün
birləşməyə vadar edir.
Asif Nərimanlı
-
Magazin206:16
Leonardo Di Kaprio ilə sevgilisi arasında NƏ BAŞ VERİR?
-
Səhiyyə05:15
Ömrü uzadan pəhriz sınaqdan UĞURLA ÇIXDI
-
Avropa03:43
Meqan Markl Keyt Middltonun xəstəliyindən necə istifadə etdi? - ŞOK DETALLAR
-
Avropa02:00
Azərbaycanlı jurnalist Kiyevdə vəfat etdi - FOTO
-
Magazin101:41
Azərbaycanda tanınmış müğənni üçün 2-ci dəfə TOY ÇALINACAQ - VİDEO
-
Magazin100:30
“Sonradan soyunanda göz öyrəşmir” - FOTO
-
Qoroskop00:15
Günün ULDUZ FALI: çox ciddi münaqişə baş verə bilər
-
Sosial28 Mart 22:50
Əhaliyə ŞAD XƏBƏR: pensiya və müavinətlər artırıla bilər - VİDEO