Nida Təhlil
Afrin əməliyyatı və Suriyada yeni müharibə oyunu - TƏHLİL
Asif Nərimanlı
Ərdoğanın “əməliyyat hər an başlaya bilər” sözləri, ardınca Suriya sərhədinə ordu yeridilməsi və əməliyyatın ilkin mərhələsi olaraq Afrinin bombalanması Türkiyənin cənub sərhədlərində ciddi təhlükəyə çevrilən PKK/PYD terror təşkilatına, dolayısı ilə Amerikaya müharibə elan etməsidir. Görünən odur ki, Türkiyə sərhədində 30 minlik “terror ordusu” quran ABŞ istəyindən geri çəkilməsə (bu, yalnız möcüzə olar), qardaş ölkənin müharibəyə başlamaqdan savayı yolu qalmır. Söhbət Obama dövründə hazırlanan və Trampın gəlişi ilə daha aktiv şəkildə həyata keçirilən “kürd dəhlizi”-“terror dövləti” planından gedir. Və Ankara yaxşı anlayır ki, bu planı sıradan çıxarmaq üçün ya indi hərəkətə keçməlidir, ya da heç vaxt...
Türkiyənin Afrin əməliyyatını, ümumilikdə baş verənləri
anlamaq üçün proseslərə daha geniş spektrdən baxmalıyıq:
Suriyada faktiki olaraq, Türkiyə-Rusiya-İran cəbhəsi ilə ABŞ
cəbhəsi arasında açıq müharibə gedir. Bütün kartlar ortadadır və
artıq qırılma nöqtəsinə qədəm basılıb. Hansısa geridönüşə, suların
durulacağına ümid etmək möcüzə gözləmək kimi bir şeydir. Və
Amerikanın ən böyük qorxusu İraqın şimalında “kürd dövləti”
planının baş tutmamasından sonra Suriyada da regional güclərə -
Türkiyə-İran-Rusiya – məğlub olmaqdır.
Amerikanın qorxusu: Suriya böhranını həll etmək
üçün Vaşinqtonun liderliyi altında aparılan Cenevrə danışıqları
Türkiyə, Rusiya və İranın Soçi zirvəsinə getməsi ilə ciddi
alternativ qazandı. Hansı ki, bu, Suriya böhranının üç regional güc
tərəfindən həlli və Amerikanın oyundan kənar qalması deməkdir.
Əslində ötən ilin 25 sentyabrında Şimali İraq Kürd Muxtariyyətində
təşkil edilən “müstəqillik referendumu”nun istənilən nəticəni
verməməsi ABŞ-ı bölgədə məğlub duruma saldı. Ankara-Moskva-Tehran
üçlüyünün ön plana çıxdığı mənzərədə itirən tərəf olaraq yer alan
Vaşinqton Körfəzdən geridönüş hərəkatına başladı və nəticə
etibarilə bir xal önə keçdi. (Oxu: “11 sentyabr”dan sonra “Mülayim İslam” mərhələsi və
Körfəzdən müdaxilə planı ). İslam coğrafiyası üzərində
uzunmüddətli perspektivə hesablanmış bu planda əsas elementlərdən
biri Səudiyyə Ərəbistanı yeni güc olaraq önə sürmək və İranın ərəb
dünyasındakı qollarını – Hizbullah kimi – kəsmək idi, həm də Yaxın
Şərqin Türkiyə, İran və Rusiyadan daha uzaq nöqtəsində güclənərək,
bölgədə itirdiklərini geri qaytarmaq gedişi. Bu baxımdan, Körfəzdə
bir xal önə keçən Amerikanın Suriyaya dönüşü çox çəkməyəcəkdi. Ötən
ilin dekabr ayının sonlarından geridönüş prosesi başlandı...
Amerikanın planının ümumi cizgiləri klassik “parçala, hökm
sür” prinsipindən fərqlənmir: Türkiyə, İran və Rusiyaya
ayrı-ayrılıqda zərbə vurmaq, bu üçlüyü bir-birinə qarşı qaldırmaq
və qüvvələr nisbətini öz xeyrinə dəyişdirmək. Bu kontekstdə
İrandakı etiraz aksiyaları, Rza Zərrab işi, Rusiyaya qarşı
gözlənilən yeni sanksiya dalğası, həmçinin Suriyada rus hərbi
bazasına edilən hücumlar və bu hücumların Türkiyənin nəzarətindəki
İdlibdən qalxan dronlarla edilməsi böyük pazlı tamamlayan
hissələrdir.
Planın indi dövriyyəyə girməsi də təsadüfi deyil.
Çünki:
a) Hər şey 29-30 yanvar tarixində Soçidə Suriya
Milli Dialoq Konqresinin keçirilməsinin, yəni Suriya böhranını
Türkiyə-İran-Rusiya üçlüyünün həll etməsinin qarşısını almağa
hesablanıb.
b) Amerikanın hazırkı gedişləri regional üçlüyün
önə çıxdığı Suriyada oyunu pozmaq və öz planını həyata keçirmək
üçün vaxt qazanmaq məqsədi daşıyır.
c) ABŞ dövlət katibinin Yaxın Şərq əlaqələri üzrə
müavini David Satterfieldin “Soçi prosesini qəbul etməyəcəyik, bu,
legitim deyil”, açıqlaması və Vaşinqtonun Suriya üzrə Cenevrə
danışıqlarını yenidən önə çıxarması da hədəfi aydın şəkildə
göstərir.
Ümumi mənzərəni öz istədiyi şəklə salmaq istəyən Vaşinqton böyük
pazla – Türkiyə, İran və Rusiya – qarşı yox, bu pazlın hissələrinə
qarşı ayrı-ayrılıqda hərəkətə keçdi.
İran: Dekabrın 28-də İranın Məşhəd şəhərində əhali
yoxsulluğu əsas şüara çevirərək, etiraz aksiyalarına başladı.
Aksiyanın məhz mühafizəkarların güclü olduğu şəhərlərdən başlaması
prezident Həsən Ruhaninin liderliyi altındakı islahatçılara qarşı
daxili oyun olduğu ehtimalını ön plana çıxarırdı. Lakin
etirazçıların “İslam dövləti istəmirik!” deyə İran İslam
İnqilabının əsas prinsiplərinə qarşı çıxması və “Suriyadan çıxın,
bizi fikirləşin!”, “Qəzza yox, Livan yox, İran üçün!” kimi
şüarlarla Tehranın Yaxın Şərq siyasətinin tənqid etməsi baş
verənlərin Amerikanın əlinə oynadığını göstərdi. Etirazlar nə qədər
ziddiyyətli fikirlərə səbəb olsa da, İranın Amerika tərəfindən
qarışdırıldığı istisna deyil. Bəli, Tehran rejimi Suriya, yaxud
İraq kimi istənilən vaxt xaosa sürüklənəcək qədər zəif deyil, lakin
daşları bir-bir yerinə qoyduqda Vaşinqtonun İranda sınaqdan çıxmış
“idarəolunan xaos” nəzəriyyəsini tətbiq etməyə cəhd etdiyi aydın
görünür, təbii ki, İran daxilindəki qüvvələrin yardımı ilə. Amerika
istədiyinə - molla rejiminin devrilməsinə nail oldumu? Xeyr.
Əslində məqsəd indiki şəraitdə rejimin devrilməsindən daha çox, öz
evində dilemma qarşısında qalması idi. Çünki ABŞ-ın İranı
sərhədlərindən kənarda təkləmə gedişi heç bir işə yaramadı,
əvəzində Tehran Ankara və Moskva ilə birgə hərəkət edərək daha da
gücləndi. Yeganə yol İran hakimiyyətinin yolunu kəsəcək daxili
qüvvənin formalaşdırılması idi. Ölkədəki sosial-iqtisadi vəziyyət
də Amerikanın istədiyi kimi idi. Və bu plan baş tutdu, bundan sonra
İran Suriya, yaxud Livanla bağlı addım atandan ən azından iki dəfə
düşünməli olacaq. Əks təqdirdə daxili etirazlar qarşısıalınmaz hal
ala bilər.
Rusiya - üç istiqamətdən zərbə:
1. İranda aksiyalar səngimədiyi bir vaxtda –
dekabrın 31-də Suriyada Hmeymin hərbi bazasına hücum edildi və
Rusiyaya məxsus təyyarələrin məhv edildiyi haqda xəbərlər yayıldı.
Bu, Moskvaya ilk xəbərdarlıq zərbəsi idi.
2. Ardınca, Amerika 2015-ci il təyyarə böhranı
ssenarisini təkrarlamağa cəhd etdi: yanvarın 6-da Hmeymin bazasına
dronlarla hücum edildi, yenə Rusiyaya məxsus S-400 raket
kompleksləri sıradan çıxarıldı. Hücum edən dronların Türkiyənin
nəzarətindəki İdlibdən havaya qalxması Ankara və Moskvanı yenidən
üz-üzə qoymaq planının bir hissəsi idi.
“Türkiyənin nəzarətində olan İdlibdə rus təyyarələrinə
hücumu kim təşkil edib?” sualının cavabları Amerikanı
göstərir. İdlib hazırda Türkiyənin dəstəklədiyi müxaliflərin
nəzarətində olsa da, şəhərdə pərakəndə halda İŞİD-çilərin
gizləndiyi məlumdur. Lakin ABŞ-ın əmri ilə hərəkət edəcək əsas
qüvvə Əl-Qaidənin keçmiş üzvlərinin yaratdığı Ən-Nusra cəbhəsidir.
Ötən il Türkiyə ordusunun şəhəri terrorçulardan təmizləmək üçün
İdlib əməliyyatına başlaması da məhz Amerikanın Ən-Nusra üzərindən
oynadığı oyununu pozmaq məqsədi daşıyırdı. Vaşinqton İdlibdə
Əl-Qaidə terrorçularının olduğunu deyərək, Türkiyənin terrorçulara
dəstək verdiyi iddiasını irəli sürdü. Bu, Türkiyəni terrora dəstək
verən ölkə kimi təqdim etməyə və xarici siyasətindən geri çəkilməsi
üçün təzyiqlərə əsas yaratmağa hesablanmışdı. Ankara dərhal
hərəkətə keçdi və İdlibdə vəziyyəti nəzarətə götürdü. Lakin bu,
Ən-Nusra terrorçularının tam təmizləndiyi anlamına gəlmir. ABŞ
Ən-Nusraçıların əli ilə Türkiyə və Rusiyanı yenidən üz-üzə qoymaq
istədi, lakin Moskva və Ankara öz aralarında anlaşdılar. Əslində
Amerika da təyyarə böhranını yaşamış ruslarla türkləri bu taktika
ilə üz-üzə qoya bilməyəcəyini anlayır. Lakin bu kiçik qarşıdurma
Amerikaya vaxt qazanmaq imkanı yaradır.
3. Rusiyaya qarşı üçüncü zərbə dekabrın 29-da
endiriləcək. ABŞ-ın Moskvadakı səfiri Con Hantsman məhz bu tarixdə
Rusiyaya qarşı yeni sanksiyaların tətbiq ediləcəyini açıqlayıb.
Niyə 29 yanvar? - 29-30 yanvarda Soçidə Suriya Milli Dialoq
Konqresi keçiriləcək. Amerikanın Rusiyaya qarşı sanksiyaları məhz
konqresin öz işinə başladığı gündə tətbiq etməsi də təsadüfi deyil.
Eyni zərbə Soçi görüşünə qədər Türkiyəni də gözləyir.
Türkiyə: ABŞ-da Rza Zərrabın müttəhimdən şahidə
çevrilməsi və Ankaraya qarşı “Halkbank” prosesi əsas zərbələrdən
biri ola bilər. (Oxu: ABŞ-ın Türkiyə üçün qurduğu məhkəmə və Zərrab işinin
hədəflər). Son məlumatlara görə, “Halkbank” işi ilə
bağlı məhkəmə qərarı iki həftə ərzində çıxacaq. Bu, Soçi görüşü ilə
eyni vaxtda təsadüf edir.
Və Suriyanın şimalında (Türkiyənin cənub sərhədləri) Suriya
Demokratik Qüvvələri (SDQ) adı altında 30 minlik ordunun
yaradılması bu planda əsas elementlərdən biridir.
30 minlik “terror ordusu”: Amerika Suriya
Demokratik Qüvvələrinin (SDQ) rəhbərliyi altında olacaq 30 minlik
sərhəd-mühafizə ordusunun yaradılacağını açıqladı. Nə baş verir,
Amerikanın hədəfi nədir?
a) İlk növbədə SDQ-nin hansı sərhədləri mühafizə
edəcəyi diqqət çəkir. Suriyanın şimalında qurulacaq ordu Türkiyə və
İraq sərhədlərini “qoruyacaq”. Əslində hədəf “qoruma” adı altında
Türkiyənin və İraq üzərindən keçərək gələn İranın Suriyaya girişi
qarşısında güc formalaşdırmaqdır.
b) SDQ qüvvələri həm də Suriya daxilində Rusiyanın
Əsəd rejimi ilə birlikdə şimal bölgəsinə müdaxiləsinə qarşı
döyüşəcəklər. Bu, faktiki olaraq ABŞ-ın Suriyada İŞİD-dən sonra
yeni silahı, daha dəqiq desək, legitim gücüdür.
Niyə SDQ?: “Sərhəd ordusu”nun
tərkibində Suriyanın şimalında Fərat çayının şərqinə nəzarət edən –
həm də Afrinə - PKK/PYD/YPG terrorçularının olduğu şübhəsizdir.
Əslində belə bir ordunun ABŞ-ın İŞİD-lə mübarizə adı altında PYD-yə
4 min TIR-dan çox silah verməsi ilə çoxdan yaradıldığı da məlumdur,
sadəcə olaraq, indi terrorçuları beynəlxalq ictimaiyyətdə Suriya
münaqişəsinin legitim tərəfi kimi göstərəcək yarlıq lazımdır. Məhz
bu yarlıq SDQ oldu. Çünki: Türkiyə PYD-nin PKK-nın Suriya
qolu olan terror təşkilatı elan edib; Rusiya və İran da PYD-ni
Suriya münaqişəsinin tərəfi kimi qəbul etmir; bununla yanaşı,
Amerika “sərhəd ordusu”nu PYD adı altında yaratsaydı, bu,
Türkiyənin üzv olduğu NATO-nun müttəfiqlik prinsipinin pozulması
deməkdir; həmçinin, PYD-dən fərqli olaraq SDQ-nin Cenevrə
danışıqlarında iştirakını təmin etmək daha asan olacaq; ABŞ SDQ
qüvvələri ilə Türkiyənin cənub sərhədlərində yaratmaq istədiyi
“terror dəhlizi”ni də həyata keçirməyi planlaşdırır; (Oxu: Ağ
Evdə Ərdoğan-Tramp qarşıdurması: Türkiyə-Amerika döyüşü
başladı).
AFRİN ƏMƏLİYYATI: Türkiyənin bu əməliyyatla ümumi
mənzərədə ABŞ-ın “terror ordusu” yaradaraq, Aralıq dənizinə
çıxarmaq istədiyi “terror dəhlizi” planının qarşısını alır. Bu
baxımdan, əməliyyat Türkiyə üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Artıq
YPG-nin (PYD-nin silahlı qanadı) əlindəki Afrinə ilk zərbələr
endirilib və türk ordusu hücum üçün sərhəddə hazır vəziyyətə
gətirilib. İdlibdə Azad Suriya Ordusu da (ASO) əməliyyata dəstək
verəcək. Dörd tərəfdən mühasirəyə alınan Afrinin azad olunması
Türkiyə ordusu üçün çətin görünmür. Lakin Türkiyənin burada
qazanacaqları və itirdikləri olacaq:
Qazanc: Afrinin azad olunması ilə Türkiyə “Fərat
qalxanı” əməliyyat zonasına nəzarəti tamamilə ələ keçirəcək; Aralıq
dənizinə çıxarılması planlaşdırılan “terror dəhlizi” xəttinin
qarşısı ciddi şəkildə alınacaq; Türkiyə sərhədlərindəki terror
təhlükəsinə ağır zərbə vuracaq; Fəratın qərb sahilindən Aralıq
dənizinə qədər olan ərazidə Türkiyə təsiri güclənəcək; Bu,
Türkiyənin Suriya masasında əlini gücləndirəcək, həmçinin, Fəratın
şərq sahilində PYD-yə qarşı mübarizəni daha güclü şəkildə apara
biləcək.
İtki: bütün hərbi əməliyyatlarda minimum da olsa
itkilər qaçılmazdır, bu baxımdan, Afrin əməliyyatında da türk
ordusu sığortalanmayıb; digər tərəfdən, Afrin əməliyyatına
qarışmayacağını açıqlayan ABŞ-ın YPG-yə gizli şəkildə silah
göndərdiyi ortaya çıxdı, hansı ki, bu silahlar türk əsgərlərinə
qarşı istifadə olunacaq; Afrin əməliyyatı Türkiyə daxilində də
müəyyən narazılığa səbəb ola bilər, təbii ki, bu əməliyyatın
gedişatından asılıdır; Lakin Türkiyənin bütün diqqətini Afrinə
yönəltdiyi bir vaxtda daxildə terror hücumlarına məruz qala
biləcəyi ehtimalı da qüvvədədir; Bu baxımdan, əməliyyatın
inkişafından asılı olaraq Türkiyənin itkilərinin miqyası da dəyişə
bilər.
AMERİKANIN OYUNU: “Afrin koalisiya
güclərinin əməliyyat sahəsinə daxil deyil” deyə
ABŞ-ın rəhbərliyi altındakı koalisiya güclərinin sözçüsü Ryan
Dillon bildirdi. Bu, Vaşinqtonun Afrin əməliyyatı qarşısında səssiz
qaldığı deməkdir. PYD-yə açıq şəkildə siyasi və hərbi dəstək verən,
“terror dəhlizi” layihəsini həyata keçirmək üçün bütün vasitələrdən
istifadə edən ABŞ-ın bu səssizliyi şübhəlidir. Vaşinqton necə
oynayır?:
1. Amerika Afrin əməliyyatına qarışmamaqla
Türkiyənin “terror dəstək verirsən” ittihamlarını özündən
uzaqlaşdırır, həmçinin NATO-da müttəfiqlik prinsipinə “sadiqlik”
göstərir.
2. Əvəzində Afrində YPG-ni silahlandırmaqla türk
ordusunun daha çox itki verməsini əvvəlcədən təmin edir. İtkilərin
çoxluğu əməliyyatın gedişinə də ciddi təsir göstərə bilər.
3. Mümkündür ki, ABŞ Türkiyənin Afrində daha
uzunmüddətli müharibə aparması üçün əlindən gələni edəcək.
Əməliyyatın uzanması Türkiyə daxilində Ərdoğan hakimiyyətinə qarşı
narazılıq yarada, 29-30 yanvarda keçiriləcək Soçi görüşündə
istənilən nəticənin əldə edilməsinin qarşısını ala və bütün
bunların fonunda ABŞ-ın SDQ-nin nəzarətində 30 minlik ordunu
yaratmasına zaman qazandıra bilər. Vaşinqtonun Afrin əməliyyatına
“yaşıl işıq” yaratmasının arxasındakı səbəb də budur.
Lakin Türkiyə Afrin əməliyyatını uğurla başa çatdırsa belə, gec-tez
sərhədlərinin dibində 30 minlik ordu ilə döyüşmək məcburiyyətində
də qalacaq. Və bu, genişmiqyaslı müharibə olaraq, daha böyük
itkilərə səbəb ola bilər. Ankara bunu anlayır və Amerikanı
qabaqlayaraq, oyunu pozmaq üçün Afrin əməliyyatını tezləşdirir.
Afrin təmizləndikdən sonra Türkiyə Tel Abyad bölgəsinin
terrorçulardan təmizlənməsi üçün hərəkətə keçəcəyini bəyan edib.
Bu, Fəratın şərqində ABŞ-ın “sərhəd ordusu” yaratmaq istədiyi
PYD-nin əlindəki bölgədir. Ordu yaratmaqda israrlı olan Amerikanın
Afrindən fərqli olaraq, həmin bölgənin SDQ-yə aid olduğunu əsas
gətirməklə səssiz qalmayacağı dəqiqdir. ABŞ Dövlət katibi Reks
Tillersonun bu gün axşam açıqlayacağı “İŞİD-lə müharibənin
başa çatmasından sonra Vaşinqtonun Suriyada keçid mərhələsi
prosesində strategiyası”nda böyük ehtimalla SDQ
münaqişənin legitim tərəfi elan olunacaq.
Görünən budur ki, Afrin başlanğıc ola və Türkiyə qarşıdakı dövrdə
daha böyük müharibəyə girə bilər. Böyük qarşıdurma Suriyada oyunu
pozmaq istəyən Amerikanın istəyinə uyğundur. Lakin Türkiyənin
səssiz qalması daha böyük itkilərə gətirib çıxara bilər. Bu
baxımdan, yeganə çıxış yolunun bölgədə Rusiya və İranla sona qədər
birgə hərəkət etmək olduğu görünür.
-
Magazin112:56
Xalq artistindən valideynlərə və müəllimlərə MÜRACİƏT - VİDEO
-
Ekologiya12:31
Sabaha olan hava PROQNOZU - 20 dərəcə isti
-
Cənubi Qafqaz12:01
Paşinyan Şahramanyana cavab verdi - İrəvanda “mühacir hökumət” davası
-
Hadisə11:46
Ağdərədə qumbaraatan tapıldı - FOTO
-
İdman11:06
"Qarabağ"ın futbolçusu Fransa klubu ilə anlaşdı - FOTOFAKT
-
Dünya10:56
NATO Rusiya ilə müharibəyə hazırlaşır - Bu ölkədən hücuma keçəcəklər
-
Nida Xəbər 10:30
Bu gün ilk Qədr gecəsidir
-
Magazin110:05
Elza qəzəbləndi: "Küçə sözlərinə əl atırlar" - VİDEO