Nida Təhlil
İran niyə Afrin əməliyyatına qarşı çıxır? - Tehranın türk qorxusunun SİRRİ
Asif Nərimanlı
Türkiyə ordusunun Afrin əməliyyatı bölgədə bütün tarazlığı alt-üst etdi. Və şübhəsiz ki, bu, Türkiyənin əlini gücləndirəcək. Amerikanın Türkiyənin qarşısında susması, neytral açıqlamalar verməsi təəccüblü olduğu qədər İranın Afrin əməliyyatına qarşı çıxması da düşündürücü oldu. Hərçənd, Vaşinqtonun PKK/PYD/YPG terrorçularından yaratdığı Suriya Demokratik Qüvvələrinin (SDQ) nəzarətində qurmaq istədiyi “sərhəd ordusu” Türkiyə qədər İran üçün da ciddi təhlükədir. Türkiyə uzun müddətdir hazırlaşdığı Afrin əməliyyatını məhz “sərhəd ordusu” planının ortaya çıxmasından sonra sürətləndirdi. Bu, İran üçün da yarana biləcək təhlükənin ortadan qaldırılmasıdır və düz məntiqlə əməliyyata ən böyük dəstək Tehrandan gəlməli idi.
Çünki: Amerika qurmaq istədiyi 30 minlik “sərhəd
ordusu” Türkiyə və İran sərhədlərini mühafizə etməli, yəni, bu iki
ölkənin Suriyaya girişinin qarşısında əngəl olmalıdır; Əgər hədəf
Şimali İraqdan başlayaraq, Suriyanın şimalı boyunca Türkiyənin
cənub sərhədlərində Aralıq dənizinə çıxacaq “kürd dəhlizi”nin
yaradılmasıdırsa, buna paralel olaraq, İranın da qarşısına
Vaşinqtonun nəzarətində olan ciddi güc çıxarmaqdır; Şimali İraq
Kürd Muxtariyyətində “müstəqillik referendumu” ilə buna ilk cəhd
edildi, lakin həmin vaxt, Ankara və Tehran birgə hərəkət edərək,
oyunu pozdu; Məsələyə bu kontekstdə yanaşdıqda, Afrin əməliyyatı
İranın da maraqlarına uyğun gəlir.
Çünki: SDQ-nin damı altında “sərhəd ordusu”
yaradılarsa, bu, Şimali İraq Kürd Muxtariyyətinin də “müstəqillik
yolunu” yenidən açacaq; dolayısı ilə Ərbilin də daxil olduğu “kürd
ordusu” formalaşacaq ki, bu, ilk növbədə İranın İraqa, həm də İraq
üzərindən Suriyaya girişində əngələ çevriləcək; Bölgədə “kürd
ordusu”nun formalaşması İran daxilində PKK-nın uzantısı olan
PJAK-ın da ayaqlanması və bu ölkənin ərazi bütövlüyünə təhlükə
yaratması deməkdir.
İran İraqa və İraq üzərindən Suriyaya girə bilməsə, bölgədə ciddi
güc itirəcək. Bu, həm də Livanda Tehranın nəzarətindəki
“Hizbullah”la əlaqənin kəsilməsi deməkdir. Amerikanın Səudiyyə
Ərəbistanında keçirdiyi son əməliyyatın əsas hədəflərindən biri də
bu idi: Ər-Riyadı bölgədə gücləndirmək, İranın ərəb dünyasına
uzanan yollarını və “Hizbullah”a dəstəyini kəsmək, son nəticədə
bölgədə Tehranın əsas gücü olan bu orduya qarşı müharibəyə
başlamaq. “Hizbullah”ın adının terror təşkilatı siyahısına salmaq
niyyəti də buna hesablanıb. Və böyük ehtimalla bu plan hələ də
davam edir.
Bütün bunların fonunda İranın Afrin əməliyyatına reaksiyası
düşündürücüdür. Tehran fikrini belə əsaslandırır ki, Türkiyənin
Afrində həyata keçirdiyi “Zeytun budağı” əməliyyatı Suriya
münaqişəsinin həlli istiqamətində aparılan Astana danışıqlarını
pozur, həmçinin, bu, Suriyanın ərazi bütövlüyünə təhdiddir.
İran “ərazi bütövlüyü” amilini “Fərat Qalxanı” əməliyyatında da önə
sürərək, Türkiyəyə qarşı çıxmışdı.
Tehranın əsas qorxusu: İran hesab edir ki,
Suriyanın bölünməsi bölgədə “domino effekti” yarada və bu effekt
onun da ərazi bütövlüyünə təhlükə ola bilər.
Lakin “Zeytun budağı” əməliyyatına verilən reaksiya təkcə ümumi
qorxudan qaynaqlanmır, ortada regional maraqların toqquşması və
Suriya masasında kimin əlindəki kartın daha güclü olması faktoru
diqqətdən yayınmır. İranın reaksiyasını anlamaq üçün Afrin
əməliyyatında Türkiyənin hədəfinə baxmaq lazımdır:
- Türkiyə Afrin, ardınca da Münbiçi təmizləməyi bacarsa,
“Fərat Qalxanı” ərazisi tamamilə Ankaranın nəzarətinə keçəcək. Bu,
Suriyada strateji əhəmiyyətli Hələbin qərb və şərq cəbhədən
Türkiyənin mühasirəsinə düşməsi deməkdir;
- Afrindən sonra Münbiçin ələ keçirilməsi Türkiyəyə
Suriyada ABŞ və Rusiya arasında sərhəd olaraq qəbul edilən Fərat
çayının şimalına da nəzarət imkanı yaradacaq;
- Bu iki faktor Türkiyəni Suriya masasında
gücləndirəcək;
(Oxu: Afrin əməliyyatının şifrələri: Türkiyə böyük oyunları necə
pozur?).
“Zeytun budağı”nın hədəfləri fonunda İranın
narahatlığı:
a) Hər şeydən öncə İran Türkiyənin bölgədə Hələbi
mühasirəyə ala biləcəyindən narahatdır. Çünki Ankara buna nail
olarsa, Əsəd rejimi üzərində, dolayısı ilə İranın Suriyadakı
rıçaqları üzərində bir xal önə keçə bilər. Yəni lokal güc
balansında Türkiyənin önə çıxması İranın maraqlarına uyğun
deyil.
b) Türkiyə “Zeytun budağı” ilə istədiyinə nail
olarsa, Suriya masasında kartları xeyrinə dəyişdirəcək və təbii ki,
Əsədə qarşı olan müxalifləri – Azad Suriya Ordusunu (ASO) masaya
əyləşdirəcək. Rusiya Suriyada qalmaq və münaqişənin həllində
maraqlarının təmin edilməsi şərti ilə buna neytral yanaşır, lakin
ASO-nun masada olması Əsədin, dolayısı ilə İranın maraqlarına
ziddir. Əsəd rejiminin də Afrin əməliyyatına qarşı çıxması və
PYD-yə dəstək açıqlamaları verməsinin səbəbi budur. Əsəd əvvəlcə
“Amerika ilə birgə hərəkət edənlər xaindir” deyərək PYD-yə qarşı
çıxdı, lakin Afrin əməliyyatı PYD/YPG-nin yerinə ASO-nun keçməsi
deməkdir. Hansı ki, Suriyada rejim müxalifləri xain və terrorçu
olaraq görür.
c) İran qəti şəkildə Əsədin getməsini istəmir,
çünki Suriyada yeni sistem onun bölgəyə dair strategiyasının
əleyhinədir, həmçinin, uzun illər ərzində bölgədə qurduğu
lojistikaya təhlükə yarada bilər. Hərçənd, ASO-nun mövqeyinin
güclənməsi bu planı pozur. Türkiyənin Afrin əməliyyatı ilə Suriya
masasında güclənməsi məhz bu təhlükəni gündəmə gətirdi.
d) Ən nəhayət, İran oyundan kənarda qalmaqdan narahatdır. Çünki
Türkiyə Afrini təmizləyib, Münbiçə doğru hərəkətə keçəcəksə, əlini
ikiqat gücləndirəcək. Münbiçin türk ordusunun əlinə keçməsi
Türkiyəyə Suriyada ABŞ və Rusiya arasında sərhəd olaraq qəbul
edilən Fərat çayının şimalına nəzarət imkanı yaradacaq. Və Rusiya
ilə Amerika Ankara ilə hesablaşmağa məcbur olacaq. İran qorxur ki,
bu baş tutacağı təqdirdə, Suriya masasında onun yerinə Amerika keçə
və Ankara, Moskva və Vaşinqton problemin həllində razılaşa bilər.
Çünki Türkiyənin Suriyada əlinin güclənməsi Vaşinqtonun Ankara ilə
uzlaşmaq istəyini daha da artırır. Təbii ki, Amerika uzlaşmada
İranın olmaması şərti üzərində israrla dayanacaq. Tramp
Administrasiyasının İranın vurulmasını xarici siyasətdə əsas
prioritet olaraq seçməsi də bu ehtimalı gücləndirir. Türkiyə və
Rusiyanın bununla razılaşıb-razılaşmayacağı sonrakı məsələdir,
indiki halda İran belə bir atmosferin yaranmasından çəkinir.
Hərçənd, İranın Türkiyənin Suriyadakı addımlarına israrla qarşı
çıxması Ankaranın siyasətinə yenidən baxması ilə də nəticələnə
bilər. Bu baxımdan, İranın sərgilədiyi mövqe özünün bölgədəki
varlığına təhlükə yaradır.
-
Nəqliyyat08:22
Bakının bu yollarında tıxac yarandı - SİYAHI
-
Sağlamlıq07:08
Səhər oyanan kimi 5 ədəd qoz yesəniz, görün nələr olacaq...
-
Qoroskop00:34
Günün qoroskopu: axşam saatlarında pul gələcək...
-
İnanc00:01
Bu gün İlaxır çərşənbədir
-
Region18 Mart 22:55
Ərdoğan Putini təbrik etdi
-
MDB18 Mart 22:15
“Rusiya nüvə tərksilahına dair danışıqlara hazırdır” - Peskov
-
Magazin118 Mart 21:50
Renka qəza keçirdi - FOTO
-
Ekologiya18 Mart 20:15
Torpaq çərşənbəsində və Novruz bayramında hava belə olacaq - VİDEO