Ən QORXULU XƏSTƏLİK: Çalışın, yoluxmayın... - FOTOLAR

Əyilən barmaqlar, itirilən hissiyat, hər tərəfi yara və çürüyən bədən…

Cüzam deyəndə gözümüzün qarşısında təxminən belə bir xəstəlik canlanır. Əsrlərdir insanların qorxub, çəkindiyi bu xəstəlik günümüzə qədər gəlib çıxan ən dəhşətli infeksion xəstəlik hesab olunur.

Bəs bu xəstəlik necə yaranır? Cüzamdan sağalmaq olarmı? Nə vaxt tam məhv olacaq?

Publika.az-ın "Xəstəlikləri tanıyın" adlı yeni layihəsində bu dəfə məhz cüzamdan danışacağıq.

3 min il yaşı olan dəhşətli xəstəlik

Cüzam - insanda yaranan xroniki infeksion xəstəlikdir.

Adıçəkilən xəstəliyin 3000 illik tarixi var. Cüzam kifayət qədər qorxulu xəstəlikdir. Hətta vaxtilə bu xəstəliyə tutulan şəxslər seçilmək üçün xüsusi geyimlər geyinib, boğazlarında zınqırov gəzdirməli olublar. Düzdür, indi bu xəstəliyin sağalması mümkün olmasa da, onun ətrafda olan insanlara yoluxmasının qarşısını almaq mümkündür.

Antik dövrlərdə, xüsusən orta əsrlərdə epidemiyaların yayıldığı vaxtda cəmiyyətdə çox qorxulan xəstəlik olub. Orta əsrlərdə bu xəstəliyə tutulanlar üçün xüsusi evlər tikilib. Xəstələr tək orada qalıblar. Sonrakı dövrlərdə cüzamlı xəstəyə zınqırov taxılıb, bununla da insanların onlara yaxınlaşmasının qarşısı alınıb.

Xəstəlik 1871-ci ildə Norveç həkimi Q.Hansen tərəfindən kəşf edilib. Vaxtilə Qədim Misirdə, Yaxın Şərqdə, Yaponiyada, Hindistanda geniş yayılan bu xəstəliyin yaranması ilə bağlı bir çox səbəblər irəli sürülür. Xəstəlik gedişinə görə 3 tipə - lepratomaq, tuborkuloid, diferensləşməyən tipə ayrılır. Cüzam sağalmayan xətəlikdir. Bu xəstəliyə tutulanlar ömürlərinin axırına qədər insanlardan uzaqda yaşayaraq hər kəsdən gizlənməyə çalışırlar.

Xəstəlik necə yaranır?

Cüzam törədiciləri orqanizmə zədələnmiş dəridən və yuxarı tənəffüs yollarının selikli qişasından düşür. Bu xəstəlik əsasən, pis qidalanma, avitaminoz, antisanitariya şəraitdə yaranır. Xəstəliyin törədicisi vərəm xəstəliyinin törədicisi ilə oxşardır. Vərəm də infeksion xəstəlikdir. Lakin cüzam daha təhlükəlidir. Bəzən bu xəstəliyin yüngül əxlaqlı insanlarda daha çox təsadüf olunduğunu bildirirlər. Lakin araşdırmalar sübut edir ki, bu tamamilə yanlışdır. O, mikrobların, törədicilərin vasitəsilə yayılır və bir insandan başqasına keçir. Təhlükəsi ondan ibarətdir ki, xəstəlik öz işini görəndən sonra bu xəstəliyə tutulduğunu hiss edirsən. Bu cür xəstələr yaxınlarıyla təmasda olmamağa çalışırlar. Bu da onların psixikasında dəyişiklik yaradır.
Bu xəstəlik əsasən, çoxuşaqlı ailələrdə yayılıb. Bir otaqda yaşayan, eyni qabdan qidalanan, az və bir növ qida qəbul edən, maddi vəziyyəti ağır olan ailələrdə xəstəlik qısa zamanda yayılır. Cüzamın yaşı yoxdur, azyaşlılarda, hətta bir yaşı tamam olmamış uşaqlarda belə aşkarlana bilir. Xəstəliyin yeganə daşıyıcısı insandır. Xəstəliyin inkubasiya dövrü 5 ildən 55 ilə qədərdir.

İlkin əlamətlər

Bəs dünyanın ən dəhşətli xəstəlikləri sırasında olan cüzama tutulub-tutulmamağımızı necə bilək?

Cüzama tutulan şəxsin bədənində ləkələrin meydana çıxması və zaman zaman qaşıntı edir. Tez-tez təkrarlayan burun qanamaları və burun tıxanmaları, qol və qıç sinirlərində ağrıların başlaması və əl barmaqlarının (4. və ya 5.) içə doğru bükülmə, əyilməsi, alt göz qapaqlarının hərəkətsiz vəziyyətə keçməsi və kapanmaması vəziyyəti, dizləri və dirsəkləri yara izləri, üz bölgəsində yaranan şişlər xəstəliyin əlamətləridir.
Xəstəlik zamanı sümükdə ərimə, aperatsiya, əzələ qrupunun tədricən nazikləşib yox olması, görmə qabiliyyətinin itməsi, daxili orqanlarda müəyyən dəyişikliklərin əmələ gəlməsi müşahidə olunur. Cüzamlı xəstələrdə qaşlar tökülür, üzdə, qulaq dibində şişkinliklər olur.

Qorxululuğuna görə ilk sıralardadır

15 ildir cüzamlı xəstələrlə işləyən Respublika Cüzam Xəstəxanasının baş həkimi Vidadi Əliyev Publika.az-a açıqlamasında bildirib ki, bu xəstəliyin qorxulu olmasının əsas səbəbi inqubasiya dövrünün uzun olmasıdır. Xəstəliyin ən aqressiv (gecikmiş) formasında xəstə olduğunu öyrənirlər.

Onun sözlərinə görə, xəstəlik yayılma faizinə görə digər infeksion xəstəliklərlə müqayisədə son yerdə dursa da, qorxululuğuna görə ilk sıralardadır. İnkubasiya dövrü uşaqlarda 2-3 il ola bilir, tez özünü büruzə verir. Yaşlı nəsildə isə gec aşkarlanır. Bəzi ədəbiyyatlarda xəstəliyin xəstənin qəbrə apardığı bildirilir. Bu da orqanizmin immunitetinin güclü olmasından asılıdır. Vərəmlə cüzam bacı-qardaş xəstəliyidir. Hər ikisi çöp xarakterlidir. Vərəmdə qısa müddət sonra xəstəni cəmiyyətlə əlaqə qurur, cüzamda isə bu elə də tez baş vermir.

"Cüzam müalicə olunandan sonra tamlığını itirir. Bu çöplər müəyyən müddətdə inkişafını dayandırır. Orqanizm zəifləyən kimi, yenidən inkişaf edir. Cüzamla bağlı məlumat az olduğuna görə xəstələr uzun müddət başqa xəstəliklərin diaqnozu altında müalicə olunur. Ayaq barmaqların əyilməsi, göz qapaqlıqlarının enməsi, dəridə şişkinlik və xoraları görsələr də, həkimlər uzun müddət belə xəstələrə diaqnoz qoymaqda çətinlik çəkirlər. Həmin xəstələr dəri, cərrahiyə şöbəsində müalicə alırlar. Buna görə də çox vaxt bu xəstələrə diaqnoz gecikmiş mərhələdə qoyulur. Son yüz ildə xəstəliyin müalicəsində əldə olunan naliyyətlər xəstələrin əlillik mərhələsinə çatmasına imkan vermir. Vaxtında diaqnoz qoyulmuş, müalicə olunmuş xəstə heç bir orqanının fəaliyyətini itirmədən yaşaya bilər. Düzdür, yaşlı dövrdə mütləq fiziki qüsurlar yaranacaq. Bu qaçılmazdır".

15 iliə...

V.Əliyev Azərbaycanda cüzamlı xəstələrlə bağlı son durumu da açıqladı. Həkim bildirir ki, son 15 ildə Azərbaycanda cəmi 3 nəfərdə cüzam aşkarlanıb. Son aşkarlanma 5 il əvvəl baş verib: "Keçmiş Sovet ölkələrində bu xəstəliyə yoluxma halı başa çatmaq üzrədir.Yaxın illərdə ölkəmizdə, daha sonra Rusiya və Qazaxıstanda deyə biləcəyik ki, "bizdə cüzəmli xəstə yoxdur". Çünki getdikcə say azalır".

Baş həkim hesab edir ki, bunun səbəbi sovet dövründə xəstəliyə yoluxmuş insanların izolyasiyasına ciddi əməl olunması,tam müalicə olunmadan heç yerə buraxılmamasıdır. Bunun sayəsində xəstəliyin yayılmasının qarşısı alınıb. Müqayisə üçün deyək ki, Hindistanda bu xəstəliyə yoluxanların sayı milyonlarladır. Bu insanları xəstəxana şəraitində müalicə etmək çətindir. Nəticədə onlar sağlam insanlarla ünsiyyətdə olur, yoluxma halı artır.

Səhv diaqnoz

Həkim bildirir ki, xəstəliyin ilkin əlamətləri ətraflarda hissiyatın itməsi, dəridə mənşəyi məlum olmayan ləkələrin əmələ gəlməsidir: "Dəridəki ləkənin 30-a qədər səbəbi ola bilər. Cüzam ləkələri isə yağlı olur və heç bir narahatlıq hiss etmir. Xəstəliyin aqressivliyindən asılı olaraq hissiyat itir, tədricən travma, temperaturları hiss etmirlər. İsti çayniki götürür, lakin onu hiss etmirlər. Ancaq yanandan sonra dəridə yaranı görür. Bu əlamətləri müşahidə edənlər əsasən nevropatoloqa müraciət edirlər. Daha sonra səpkilər üzə çıxır, bundan sonra həkimə müraciət edir. Dəri xəstəliyinə görə müalicə edirlər. Bu da səhv diaqnoza səbəb olur. Çox vaxt təsadüf nəticəsində xəstəlik aşkarlanır. Ailədə, nəsildə belə xəstlik olanda daha tez aşkarlanır".

Nə qədər cüzam xəstəsi var?

V.Əliyev onu da bildirdi ki, 1990-cı ildə bu xəstələrin sayı 112 nəfər olub. Onların 46 nəfəri stasionar müalicə olunub. Həmin xəstələrin böyük əksəriyyəti dünyasını dəyişib: "Bu gün respublikada 37 cüzam xəstəsi qeydiyyatdadır. Onlardan 2-si ölkə xaricində yaşayır, 35 nəfər cüzamlı xəstə respublikada yaşayır.

Cüzamlı xəstələr arasında yaşı 80-90 olanlar var, ən gəncinin 43 yaşı var. Bu xəstələr uzun müddət xəstəlikdən əziyyət çəkir,yaxınlarını özündən uzaqlaşdırır. İnsan bu xəstəliyə görə ölmür, sadəcə olaraq çürüyür. Vaxtında müalicə olmayan xəstənin aşağı və yuxarı ətraflarında yaralar əmələ gəlir. Bu mikronlar əvvəl sinirləri, sonra damarları zədələyir. Damar zədələnəndən sonra ətraflarda qidalanma pozulandan sonra ətraflarda sağalmaz yaralar yaranır.

1967-ci ilə qədər cüzəmli xəstələr ildə bir dəfə təkrar yoxlamalardan sonra 20 gün evə gedə bilərdilər. Lakin həmin ildən bu xəstələrin izolyasiyası haqqında qanun ləğv ediləndən sonra bu xəstələr mütləq xəstəxanada müalicəyə cəlb olunurlar. Həkim rəyi olmadan xəstəxanadan çıxa bilməzlər. Müalicə kursu keçəndən sonra həkim onun ətrafdakılar üçün zərərli olmadığını müəyyən edəndən sonra evə yaza bilir. Bu zaman həmin xəstə nəzarətdə olur.Ağır formalar ildə iki, yüngül formalar isə ildə bir dəfə müayinədən keçirlər".

Bu xəstələrin psixologiyasına toxunan baş həkim bildirdi ki, izolyasiya olunan xəstələr cəmiyyətdən qisas almaq istəyirlər, ev şəraitində qalanlar isə daha mülayim olurlar.

Xəstəlik irsidirmi?

Xəstəliyin irsi olmasına gəldikdəV.Əliyev bu məsələyə birmənalı yanaşmadığını bildirib: "Heç kim daşıyıcı ilə qarşılmadığını deyə bilməz. Bu çöplər ən isti və ən soyuq temperatura belə davamlıdırlar. Bunu irsi, cinsi xəstəlik kimi qəbul edənlər var, lakin təcrübə göstərir ki, bu infeksion xəstəlikdir. İllərdir bu xəstə ilə ailə həyatı yaşayıb, yoxulmayanlar da var. Bir dəfə təmasda olanların da xəstələnməsi hallarına rast gəlmişik. Bu xəstəliyə yoluxma bədənin immunitetindən asılıdır. Nəsil xəstəliyi olması isə genlərin bir-birinə yaxın olması ilə əlaqədardır. Yəni genlər yaxın olduğuna görə, onların müqaviməti də eyni olur".

Gülxar Şərif