Qırmızı.az
"Yeni İran prezidenti ana dili məsələsinə xoşniyyətli yanaşsaydı, həbslər olmazdı"
«İndi mövcud olan 6 min 700 dilin yalnız beş faizindən fəal istifadə edilir və fəal dillər yaxşı sənədləşdirilib».
Bu məlumatı ABŞ Milli Coğrafiya Cəmiyyəti (National Geographic
Society) yayıb. Həmin cəmiyyətin 2010-cu ilə dayanan bilgilərinə
görə, dünyada hər 14 gündə bir dil sıradan çıxır. Cəmiyyət, bu
gedişlə, 2100-cü ilədək daha 3 min 500 dilin məhv olacağını
proqnozlaşdırır. Problemi gündəlikdə saxlamaq üçün BMT-nin Elm və
Təhsil Təşkilatı – UNESCO 1999-cu ildən bəri hər il fevralın 21-də
Ana Dili Günü keçirir.
Bir dilin necə məhv olduğunu araşdıran alimlər iqtisadi amili ön
plana çəkirlər. Deməli, bir dilin ölümü heç də həmişə həmin dildə
danışanların say azlığından qaynaqlanmır. Bəzən say çoxluğu da o
dilin üzünü güldürmür. Məsələn, İran Azərbaycanındakı kimi...
O, TƏHSİL NAZİRİNƏ MƏKTUB YAZARAQ ANA DİLİNDƏ OXUMAQ
İSTƏDİYİNİ BİLDİRİB
...O, hələ orta məktəbdə oxuyarkən, dəfələrlə İranın xəfiyyə
orqanlarına aparılmışdı. Niyə? 250 şagirdlə birgə ölkənin təhsil
nazirinə məktub göndərdiyi və ana dilində təhsilə şərait
yaradılmasını istədiyi üçün. Söhbət indi İrandakı Azərbaycanlı
Siyasi Məhbusların Müdafiəsi Assosiasiyasının sözçüsü Vahid Qarabağlıdan gedir.
O, İran azərbaycanlılarının öz ana dilində təhsil ala bilməməsini
daha çox siyasi məsələ sayır. Fikrini belə əsaslandırır ki, İran
Konstitusiyasında bütün xalqların öz ana dilində təhsil alması
təsbit olunsa da, siyasi hakimiyyət bunu heç cür yaxına buraxmır.
Vahid Qarabağlı hazırda Kanadada mühacir həyatı yaşamasını da ana
dili tələblərindən sonra İranda üzləşdiyi təzyiqlərə bağlayır.
Onun sözlərinə görə, ana dili uğrunda mübarizə aparan minlərlə
azərbaycanlı həbs edilir, zindanlara salınır. O, bir gün əvvəl
Şərqi Azərbaycan əyalətinin Əhər şəhərində Beynəlxalq Ana Dili Günü
ilə bağlı tədbir keçirən 100-ə yaxın azərbaycanlı fəalın
tutulmasını da buna misal göstərir:
- İranda sayı 30 milyona yaxın olan azərbaycanlılar öz ana
dillərində yalnız evdə və küçədə danışa bilirlər. Azərbaycanlıların
ana dilini işlətmə dairəsi belə dardır. Ana dilində təhsil almaq
mümkün deyil. Bunun üçün İranda bircə məktəb də yoxdur.
Azərbaycanlılar dövlət idarələrində də ana dilindən geniş istifadə
edə bilmirlər. Farsca təhsil aldıqlarından 7 yaşında 1-ci sinfə
gedən uşaqlar fars dilini öyrənməyə məcbur olurlar. Yaşlı
azərbaycanlılar təhsil almadıqları üçün öz dillərində yazıb-
oxumağı bacarmırlar. Beləcə, ölkədə baş verənlərdən xəbərsiz
qalırlar. Bu yolla yeni nəsillər də farslaşdırılır, öz dilindən, öz
mədəniyyətindən uzaqlaşdırılır.
- Vahid bəy, İranda müxtəlif xalqlar yaşayır. Onların
hamısı eyni vəziyyətdədir?
- İranda yaşayan ermənilərdən başqa heç bir xalq ana dilində təhsil
ala bilmir. Ölkə əhalisinin 30 milyona yaxınını təşkil edən
azərbaycanlılar, sayı milyonlarca olan kürdlər, bəluclar, ərəblər,
lorlar da ana dilində təhsildən məhrumdurlar. Amma İrandakı erməni
azlığın öz dilində məktəbləri var. Onlar universitetlərdə də öz
dillərində olan ədəbiyyatdan istifadə edirlər.
- Niyə İrandakı azərbaycanlılara və digər millətlərə öz
ana dilində təhsil almağa şərait yaradılmır?
- Bir siyasətdir bu. Ölkə konstitusiyasının 15-ci maddəsində digər
xalqların öz ana dilində təhsil alması təsbit olunub. Amma aparılan
siyasət bunun tam əksinədir. İran hakimiyyəti hesab edir ki,
ölkədəki xalqlara həmin hüquqlar verilsə, bu ölkənin parçalanmasını
gətirib çıxara bilər.
- Fevralın 21-də Əhər şəhərində 100-ə yaxın
azərbaycanlının həbs olunması barədə məlumat yayılıb. Belə
məlumatlar nə dərəcədə doğrudur?
- Əlbəttə, doğrudur. Azərbaycanlılar Beynəlxalq Ana Dili Günü ilə
bağlı bir evdə tədbir keçirərkən, polis və təhlükəsizlik qüvvələri
həmin evə hücum çəkiblər. 100-ə yaxın fəal saxlanaraq polisə
aparılıb. Onlardan 63 nəfərinin adı bizə məlumdur. Saxlananların
arasında ana dili və digər milli-mədəni hüquqlar uğrunda
apardıqları mübarizəyə görə dəfələrlə həbsə düşən Abbas Lisani,
Əsgər Əkbərzadə, Rəhim Qulami, İbrahim Rəşidi də var. Hamısı Əhər
şəhər polisindədirlər. Son məlumata görə, həbs olunanların ailə
üzvləri onların azad olunması üçün polis bölməsinin qarşısına
yığışıblar. Hələ ki, saxlananların səhhəti, saxlanma şəraiti ilə
bağlı yaxınlarına heç bir məlumat verilmir.
- Təbrizdə məktəbə gedən şagird ana dilində
ədəbiyyatdan istifadə edə bilir?
- Yox. Təbriz məktəblərində azərbaycanlı müəllim azərbaycanlı
şagirdə fars dilində dərs keçir. Yəni iki azərbaycanlı bir-biri ilə
öz ana dilində deyil, farsca danışır. Ola bilər, öz aralarında
müəllimlə şagird Azərbaycan dilində danışsın, amma tədris fars
dilindədir.
- İranın yeni prezidenti seçki kampaniyası dönəmində
vəd vermişdi ki, bu məsələ həllini tapacaq. Bu istiqamətdə hansısa
işlər görülür? İran hakimiyyəti ölkədə yaşayan xalqların öz ana
dilində təhsil almasına meyllənir?
- Dedim ki, ölkə konstitusiyasında bu məsələ çoxdan var. Bunu
özləri qəbul ediblər. İndiki prezident bu məsələni seçki
kampaniyası vaxtı dilə gətirdi. Amma görünən odur ki, buna əməl
olunmur, əksinə, ana dili ilə bağlı toplantı keçirənlər həbs
edilir. İranın yeni prezidentinin bu məsələyə münasibəti
xoşniyyətli olsaydı, belə həbslər olmazdı.
- Onda belə çıxır ki, vəd öz yerində, İran
Konstitusiyası pozulur...
- Bəli. İran insan hüquqları ilə bağlı beynəlxalq sənədlərə də imza
atıb. Amma buna əməl etmir. Çox acınacaqlıdır ki, qeyri-fars
olanlar məktəbdə ərəbcəni, ingiliscəni öyrənir, amma öz ana dilini
öyrənməyə imkan verilmir. İndiki dövrdə bu qəbuledilməz bir
məsələdir.
- Siz İranda ana dili ilə bağlı aksiyalara
qatılmısınız?
- Ərdəbildə orta məktəbdə oxuyarkən, ana dilində təhsil almaq üçün
məktəbimizin 250 şagirdindən imza toplayıb İranın təhsil nazirinə
göndərdim. Bundan sonra məni 3-4 dəfə milli təhlükəsizlik
nazirliyinə çağırıb sorğu-suala tutdular. Məktəb direktoru, sonra
təhsil naziri soruşdu ki, niyə belə bir addım atmısan. Dedilər,
sənin etdiklərin pantürkizmdir. Məndə sual yarandı ki, nədən öz ana
dilimizdə təhsil almayaq? Bildirdim ki, öz dilində təhsil almayan
şagirdlərin universitetlərə qəbul olmaq və başqa ali rütbələrə
qalxmaq şansları azalır. Bunun elmi araşdırmalarla üzə
çıxarıldığını qeyd etdim. Bildirdim ki, biz də şagird olaraq bu
suallara cavab tapmaq istəyirik. O vaxt yaşım az olduğu üçün həbs
eləmədilər. Amma xəbərdarlıq etdilər ki, bu hal təkrarlansa həbs
olunacaqsan. Bundan sonra mən ölkəni tərk etdim. İki il Türkiyədə
yaşadım, indi 26 yaşım var. Hazırda Kanadada yaşayıram və burda
təhsil alıram.
-
Sağlamlıq02:19
Qadınlarda sonsuzluğa və tüklənməyə səbəb olan nadir sindrom
-
Sosial01:45
Keçmiş məcburi köçkünlərin evləri satışa çıxarılır - QİYMƏTLƏR
-
Nəqliyyat01:30
Qazaxın Aşağı Əskipara kəndinə gedən yol açıldı
-
MDB01:15
Rusiya BMT TŞ-nin qətnaməsinə veto qoydu
-
MDB01:00
Şoyqu İvanovu vəzifəsindən uzaqlaşdırdı
-
Qoroskop00:27
Günün qoroskopu: Yaxın ətrafınızdakı şəxslərdən biri...
-
Ekopublika.az24 Aprel 23:57
Azərbaycanda da satılan məşhur şokolad məhsulu ətrafında QALMAQAL
-
İdman24 Aprel 22:04
"Qarabağ" finalda!