Nida.az
Qərbin planlarına qarşı Türkiyə-Rusiya-İsrail birliyi – TƏHLİL
Ərdoğan Putinə "barış əlini" uzatdı və Türkiyə qana boyandı. İstanbul Atatürk hava limanında baş verən terror aktının siyasi tərəflərini bu cür dəyərləndirmək olar. Lakin Türkiyənin İsraillə 6 illik burulğandan çıxış yolunu tapması və regionda dəyişən siyasi mənzərə fonunda bu terrorun köklərinin daha dərinə getdiyi görünür.
***
İyunun 27-də Kremlin mətbuat xidmətinin rəhbəri Dmitri Peskov
Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyip Ərdoğanın Vladimir Putinə məktub
ünvanladığını açıqladı. Məktubda Ərdoğan ötən il Türkiyə tərəfindən
vurulan rus təyyarəsinə və həlak olan pilota görə üzr istəyir,
lazım olan təzminatın ödənilməsinə hazır olduqlarını bildirirdi.
(Sonra isə Ərdoğanın üzr istəmədiyi, sadəcə başsağlığı
dilədiyi haqda da xəbərlər ortaya çıxdı. Lakin əsas məsələ iki
regional gücün "qana-qan, dişə-diş" prinsipini kənara qoymasıdır.
Burada kimin üzr istədiyi, kimin onu qəbul edib-etmədiyi çox da
önəmli deyil).
2015-ci ilin 24 noyabr tarixində baş verən təyyarə hadisəsindən 9
ay sonra Ankaranın bu həmləsi regionda daşları yerindən oynatdı.
Rusiya təyyarəsinin vurulmasında NATO barmağının olması ilə bağlı
iddiaları nəzərə alsaq, Türkiyənin "müttəfiq donuna" girərək,
ətrafına tor hörənlərin oyununu pozduğunu deyə bilərik. Əslində
Ankaranın bu oyunda bilərəkdən iştirak etdiyi və zamanı gələndə
pozduğu ehtimalı da həmişə göz önündədir.
Türkiyənin Rusiyaya uzatdığı "barış əlini" eyni gündə İsrailə doğru
yönəltməsi isə bölgədə yeni dönəmin başlandığına işarə hesab oluna
bilər. Halbuki, 6 il öncə Qəzzaya humanitar yardım aparan "Mavi
Mərmərə"yə israilli əsgərlərin basqını iki ölkəni ictimai, siyasi,
hətta kəşfiyyat müharibəsinə sürükləmişdi. Ərdoğanın məşhur "one
munite" hadisəsi münasibətlərin səviyyəsini açıq müstəviyə
çıxarırdı. 6 il sonra isə az qala bütün dünyaya meydan oxuyan və öz
mövqeyində barışmaz olan İsrail Türkiyə qarşısında geri
çəkildi.
Beləliklə, Türkiyə eyni əllə iki əsas düşmənini (münasibətlərin
səviyyəsi məhz düşmən deməyə əsas verir) neytrallaşdıra bildi və
ortaya gözlənilmədən Ankara-Təl-Əviv-Moskva üçbucağı çıxdı. Bu
üçbucağı birləşdirən ümumi səbəblərdən biri, daha doğrusu, üzdə
görünəni Qərblə olan münasibətlərdir.
Ankara: Türkiyə Rusiya təyyarəsi vurulandan sonra
ABŞ-la eyni səfdə dayandığını nümayiş etdirdi və Qərbin buna
adekvat cavabını gözləyirdi. Avropa Birliyi ilə başlanan viza
danışıqları da müəyyən ümidlər yaratmışdı və illər sonra türklər
istədiyinə qismən nail ola biləcəkdilər. Lakin illərlə gözlənilən
ümid qısa müddətdə özünü doğrultmadı, miqrant məsələsində Türkiyə
ilə anlaşa bilməyən Avropa yenə öz eqoist mövqeyinə döndü, hətta
qısa müddət sonra Avropa Birliyindən çıxacaq Böyük Britaniyanın Baş
naziri Devid Kameron gələcəyi görə bilmədi və "Türkiyə 3 min il
sonra AB-yə girə bilər", - deyə siyasi etikadan uzaq açıqlama
verdi. Almaniyanın qondarma "erməni soyqırımı"nı qəbul edərək,
Türkiyəni özünəməxsus formada "cəzalandırmaq" gedişi isə bəsit
olmaqla yanaşı, Avropanın nəyi hədəflədiyini bir daha göstərdi.
Bütün bunların fonunda Qərbin Rusiya planında yer almaqla Türkiyə
PKK-ya dəstəyi sıradan çıxarmaq siyasətində dəstək əldə edəcəyini
düşünürdü. Terror təşkilatına qarşı genişmiqyaslı hücumlarla
müəyyən mənada buna nail olur da. Lakin PKK terrorçularına qucaq
açan HDP millət vəkillərinin qarşısını almaq üçün TBMM-də
"toxunulmazlıq" məsələsini aradan qaldırmaq istəyi başda ABŞ
olmaqla Qərbdə narazılıqla qarşılandı. Və Qərb anlaşmalara sadiq
olmadığını açıq şəkildə nümayiş etdirdi.
Bunun fonunda Türkiyə artıq Qərbə görə verdiyi qurbanları
dayandırmaq, itirdiyi dividentləri geri qaytarmaq qərarına gəldi və
Putinə əl uzatdı.
Moskva: Ukraynadan sonra Rusiya-Qərb
münasibətlərinin düşdüyü bataqlıq haqda o qədər də söz açmağa
dəyməz. Hər şey "soyuq müharibə"dən sonra ikincisinin başladılması
səviyyəsinə qədər gəlib çıxıb. Belə bir vəziyyətdə ruslar Qərblə
münasibətlər baxımından türklərlə eyni taleyi daşımaqdan olduqca
məmnun görünürlər. Bu məmnunluq Almaniyanın qondarma "erməni
soyqırımı" ilə bağlı qərarından sonra Rusiyanın baş diplomatı
Sergey Lavrovun bunu açıq şəkildə qınayaraq, "Türkiyə öz
müttəfiqlərini seçməyi bacarmalıdır" tipli açıqlaması ilə
başlamışdı.
Təl-Əviv: Qərbin regionda müttəfiqi hesab olunan
İsrailin Türkiyə və Rusiya ilə eyni "qədəri" paylaşması maraq
doğurur. Təbii ki, Fələstinin bir çox Qərb ölkəsi tərəfindən
tanınması, BMT-də qəbul edilməsi, Qəzzada demoqrafik dəyişikliklərə
Avropadan sərt təpkilərin gəlməsi Təl-Əvivi qane edə bilməzdi.
İsrailin "vurulmuş" Rusiyaya qucaq açmasının arxasında bu inciklik
də dayanırdı. Əslində Qərbin Fələstinin tanınmasını
sürətləndirməsinin səbəbləri sırasında Təl-Əvivin "rus simpatiyası"
da olmamış deyildi. Lakin İsrailin Türkiyə qarşısında geri
çəkilməsi bu kontekstdə maraq doğurur. Axı, Təl-Əviv Romada
Türkiyənin qalibiyyətinə deyil, "Qəzzanın xilasına" imza atmışdı.
Məhz bu amil hər şeyin "üç muşketyorun" – Ankara-Təl-Əviv-Moskva –
kardinal ordusuna qarşı mübarizəsindən ibarət olmadığını ortaya
çıxarır.
***
Proseslərin analizi "Nədən İsrail Türkiyə qarşısında geri
çəkildi?", "Nədən Türkiyə İsrail üzərində diplomatik qələbə çaldığı
gündə Rusiyanın şərtlərini qəbul edərək, "barış əlini" uzatdı?"
kimi sualları aktuallaşdırır.
a) İsrailin "Qəzzanın xilası" anlaşmasına imza atmasının arxasında
enerji amili dayanır. Romada əldə olunan razılaşmada İsrail qazının
Türkiyə üzərindən Avropaya çıxarılması məsələsi də öz əksini tapıb.
Xəritədə marşrutu izlədikdə İsrail qazının Türkiyəyə çıxışı üçün
mütləq Suriya torpaqlarından keçməsinin lazım olduğunu görmək olar.
İndiki şəraitdə bu, mümkünsüz görünür. Deməli, qarşıdakı dövrdə
Suriyada terrora son qoyulmalı və təbii qaz marşrutunun
təhlükəsizliyi üçün sabitlik təmin olunmalıdır. Görünən odur ki,
İsrail onu güclənməyə qoymayan Qəzza məsələsində qeyri-müəyyən
tarixə qədər güzəştə gedərək, Avropanın qaz bazarında payçı olmaq
istəyir. Digər tərəfdən, Türkiyə ilə anlaşma Qəzza problemini
İsrailə qarşı kart kimi istifadə edən İranı oyundan kənarlaşdırmaq
planının bir hissəsidir.
b) İsrail qazının Suriya üzərindən Türkiyəyə, oradan da Avropa
torpaqlarına çıxışı Rusiyanın qaz bazarındakı mövqelərinə rəqib
olsa da, indiki situasiyada razılaşmaq Moskvaya sərfəlidir, yaxud
ruslar buna məcburdurlar. Əslində Türkiyənin İsraillə anlaşması
fonunda Kremlə "Türk axını" layihəsinin gələcəyinə dair vəd verməsi
rusların mövqeyində yumşalmaya səbəb olub. Moskvanın qaz bazarında
maraqlarını ikinci plana keçirərək, bu ssenaridə yer alması
Suriyadakı mövqelərini möhkəmləndirmək gedişindən irəli gəlir.
Suriyada varlığını davam etdirmək üçün Əsəd hakimiyyətini
müəyyən müddətə qədər qorumaq; I Pyotron vəsiyyətnaməsində
"Buz bağlamayan dənizlərə çıxış" nəsihətinə uyğun olaraq,
Aralıq dənizinə çıxışı əldən verməmək; Əsədə qarşı olan və
Rusiya daxilində artan terror simpatiyasının hazırki qaynağı hesab
olunan İŞİD-i sıradan çıxarmaq; ABŞ-ın Böyük Orta Şərq planına mane
olmaq, yaxud Şərq bölünərkən öz payını almaq;
Rusiya aşağı, yuxarı, bu maraqların arxasınca hərəkət edir. Putin
indiki situasiyada bir qurban verməklə bir neçə hədəfinə doğru ilk
addımı atır.
Birincisi: Türkiyənin geri çəkilməsi ilə Rusiyanın
"toxunulmazlıq" statusunu müəyyən mənada bərpa etdi.
İkincisi: Putin təyyarənin vurulması ilə rus
ictimaiyyətində itirdiyi nüfuzunu tam olmasa da, geri qaytardı.
Üçüncüsü: Qərblə açıq savaşda Türkiyəni yenidən
qazandı.
Bütün bunların qarşılığında İsrail qazının Avropada ona rəqib
olacağı ilə razılaşır. Təbii ki, ruslar bunu uzaq perspektiv hesab
edirlər və hazırki məqamda onlar üçün qazancları itirdiklərindən
daha çox hesab oluna bilər.
c) Ankara eyni gündə İsrail və Rusiya həmləsi etdi. Bundan sonra
Türkiyənin Suriya siyasətində köklü dəyişiklik müşahidə olunacaq.
İsrail və Rusiya ilə anlaşmanın ana xətti də məhz Suriya
məsələsində Türkiyənin mövqeyinin dəyişməsidir. İsrailə görə,
Suriya təhlükəsiz marşrut halına gəlməli, Rusiyaya görə, Əsəd
qalmalı və Suriya torpaqları terrorçulardan təmizlənərək, ərazi
bütövlüyü təmin olunmalıdır. Türkiyə hər iki mövqe ilə razılaşır,
çünki Suriyada dəyişən siyasi mənzərə fonunda bu, həm də özünün
maraqlarına uyğun hesab oluna bilər. Dəyişən maraqlar;
- Əsədin getməsini hamıdan daha çox istəyən Türkiyənin bu siyasəti
PKK/PYD faktorunu bölünmüş Suriyada gücləndirdi. İndi Suriyanın
ərazi bütövlüyünə, yəni Əsəd hakimiyyətinə dəstək verəcək Türkiyə
bununla PYD faktorunu aradan qaldıra bilər.
- Ankaranın dəstəyini alan Əsəd Türkiyə sərhədlərində PYD
"dövləti"nin qurulmasına göz yummayacaq, habelə türkmanlara qarşı
müharibəni səngidə bilər.
- PYD-nin sıradan çıxması Türkiyənin ərəb coğrafiyası
siyasətinə, eləcə də gələcəkdə öz suverenliyinə təhdid olan "kürd
dəhlizi" ideyasının "beşiyində boğulması" deməkdir.
- Rusiya ilə münasibətlərin düzəlməsi Moskvanın Ankaraya qarşı
PYD-ni dəstəkləmək siyasətini aradan qaldıracaq.
- Suriyanın hava sahəsinə nəzarət edən Rusiyanın
neytrallaşdırılması türk təyyarələrinə bu bölgədə rahat şəkildə
PKK/PYD güclərinə zərbələr endirmək imkanı qazandıracaq.
- İsraillə münasibətlərin düzəlməsi və Suriyada maraqların
uzlaşdırılması terror təşkilatları ilə bağlı daha səhih kəşfiyyat
məlumatlarının əldə olunmasını təmin edə bilər.
- İŞİD faktorunun zəifləməsi Suriyanı Türkiyə üçün təhlükənin
gəldiyi ərazi qismindən çıxaracaq.
Amerikanın planlarını pozmaq gedişi
ABŞ-ın "kürd dəhlizi" planının arxasında dayanan əsas məsələ İran,
İraq və Suriya enerji ehtiyatlarının Türkiyədən yan keçməklə
Avropaya çıxışını təmin etməkdir.
Plan: Suriyanın şimalında kürdlərin əlində olan
Afrin kantonunun Kobani və Cəzirə kantonları ilə birləşməsi üçün
Azez və Menbic şəhərlərinin də PYD-nin nəzarətinə keçməsi lazımdır.
Hazırda bu aralıq bölgəyə İŞİD və Suriya müxalifəti nəzarət edir.
Türkiyənin təklif etdiyi "təhlükəsiz bölgə" ssenarisində bu aralıq
ərazinin İŞİD-dən təmizlənməsi, türkman və ərəblərin ora
yerləşdirilməsi nəzərdə tutulurdu. Amerika əvvəlcə ssenariyə razı
olsa da, sonradan geri çəkildi və əsas dəstəyi PYD-yə verdi.
ABŞ bu aralıq ərazinin də kürdlər tərəfindən ələ keçirilməsini,
beləliklə Afrin kantonunun Kobani və Cəzirə kantonları ilə
birləşməsini istəyir. Bu, baş verərsə, Suriyanın şimalında Aralıq
dənizinə çıxan zolaq kürdlərin əlinə keçir və Şimali İraq Kürd
Muxtariyyəti ilə birləşərək, "kürd dəhlizi" yaranır. Hazırda
kürdlər Demokratik Suriya Gücləri adı altında aralıq ərazinin zəbt
olunması uğrunda müharibə aparır.
"Kürd dəhlizi" yaranarsa, İraq, Suriya və İranın enerji resursları
Türkiyədən deyil, bu zolaq vasitəsilə Aralıq dənizinin üzərindən
Avropa bazarına çıxarılacaq. Həmçinin, İsrail də öz qazının bu
dəhliz üzərindən çıxarmaq məcburiyyətində qalacaq. Türkiyə İsrail
və Rusiya ilə anlaşaraq, məhz bu planı pozur. Hətta bunun üçün
Əsədə də dəstək verməyə hazırdır. Görünür, İsrailin özü də ABŞ-ın
nəzarətində olan marşrutda iştirak etmək istəmir.
***
Türkiyənin İsrail-Rusiya-Suriya siyasəti sadəcə keçmiş
"küskünlükləri" bir kənara qoymaq yox, bölgənin siyasi mənzərəsini
yenidən şəkilləndirmək məqsədinə xidmət edir. Və Ankara bu
cəsarətli addımları ilə Qərbi qarşısına almış olacaq. "Artıq bu baş
verdi də" deyə bilərik. Atatürk hava limanında törədilən terror
aktının izləri məhz bölgədə daşları yerindən oynadan siyasi həmləyə
cavab idi.
Sifarişçi: terrorun Ankaranın İsrail-Rusiya
həmləsi ilə eyni tarixə təsadüf etməsi, hücum əmrinin bölgədəki
siyasi tarazlığın pozulmasını istəməyən güc tərəfindən verildiyinə
şübhə yeri qoymur. Dəqiq iddia etmək çətin olsa da, proseslərin
analizi izləri "Köhnə qitə"yə və okeanın o tayına aparır. Çünki
Suriyada "kürd dəhlizi" ideyasını boğacaq, qondarma PKK/PYD
dövlətinin yaranmasının qarşısını alacaq, İŞİD faktorunu sıradan
çıxaracaq siyasət Qərbə sərf etmir.
İcraçı: terror aktını bölgənin yenidən
şəkilləndirilməsində yer verilməyən PKK/PYD, yaxud İŞİD törədə
bilər. Lakin hazırda əsas ehtimal İŞİD-in üzərindədir. Çünki; hava
limanına edilən hücum bu terror təşkilatının üslubuna çox bənzəyir;
bu terror təşkilatının Qərbin hücum planlarını yerinə yetirdiyinə
dair kifayət qədər iddialar var; Rusiya-Türkiyə yaxınlaşmasından
sonra Suriyada ilk hədəf İŞİD olacaq, artıq rus S-400-lərinin türk
təyyarələri ilə birlikdə hərbi əməliyyata hazırlaşdığına dair
informasiyalar gəzir.
Niyə Türkiyə: Yeni siyasi strategiyada Ankara ilə
birlikdə Təl-Əviv və Moskva da yer alır. Lakin niyə hədəfin Türkiyə
olduğu suallar yaradır. əslində bu terrorun arxasındakı güclər
"Atatürk"ü vurmaqla həm də İsrail və Rusiyaya mesaj göndərmiş oldu.
Sadəcə olaraq, bu üç ölkə arasında İŞİD-in daha rahat hərəkət edə
biləcəyi məkan Türkiyədir. Terror təşkilatının İsrail və Rusiyadan
fərqli olaraq, Türkiyəyə hücrələrin olduğu da məlumdur. Digər
tərəfdən, Ankara-Təl-Əviv-Moskva üçbucağında əsas açar Türkiyənin
olması da onu hədəfə çevirdi.
Məqsəd: Türkiyəyə "əks addım atsan, səni terrorla
cəzalandıracağıq" mesajı verilir. Terror aktının hava limanında
törədilməsi də Türkiyə iqtisadiyyatının əsas sütunu hesab olunan
turizmin hədəf alınmasına, turistlərin ölkədən qaçmasına
hesablanmış addım idi. Çünki zəif iqtisadiyyata sahib Türkiyənin
regionda güclənməsi və müstəqil addımlar atması çətin olar.
Proqnoz: Bu terror aktından sonra Türkiyənin geri
çəkiləcəyini düşünmək yanlış olardı. Onsuz da bu ölkə terrordan
illərdir əziyyət çəkir və hansısa siyasi güzəştlə bu bəladan xilas
ola bilməyəcəyini də anlayır.
Digər tərəfdən, artıq İsraillə anlaşmaya imza atılıb, Rusiya ilə
razılıqlar əldə olunub. Yaxın dövrdə Putin-Ərdoğan görüşü
gözlənilir. Türkiyə hazırladığı bu strateji planda öz maraqlarını
daha aktiv şəkildə qoruya biləcəyini anlayır. Buna görə də çətin ki
terror, təzyiq, yaxud hansısa hücum onun geri çəkilməyə məcbur
etsin.
Lakin bu, həm də Türkiyəyə qarşı müxtəlif istiqamətlərdən hücumları
da artıra bilər.
Qərb müxtəlif sferalarda təzyiqlərini gücləndirə, Suriyada
sıxışdırılan PKK/PYD terror hücumlarının artıra, İŞİD də öz
növbəsində hücrələrini aktivləşdirərək, hərəkətə keçə
bilər.
Asif Nərimanlı
-
Nəqliyyat01:00
ŞOK İDDİA: Dubayda su altında qalan avtomobillər Azərbaycana gətirilə bilər - VİDEO
-
Magazin100:45
“Səhvlərinizin əllərindən öpün”
-
MDB00:30
Azərbaycanlı milyarder Rusiyanın ən zəngin adamı oldu
-
Qoroskop00:15
Günün ULDUZ FALI: münasibətlər gərginləşə bilər
-
MDB18 Aprel 23:12
Bu ölkədə falçı və cadugərlərlə bağlı SƏRT QƏRAR VERİLƏCƏK
-
Magazin118 Aprel 22:48
Məşhur xanəndə ONLARI QINADI: "Bu saat necə gəldi geyinirlər" - FOTO
-
Səhiyyə18 Aprel 22:36
Ürək ritminin pozulmasının YENİ TƏHLÜKƏSİ: Hər beşinci insan...
-
Region18 Aprel 21:48
Türkiyədəki dağıdıcı zəlzələnin görüntüsü yayıldı: yaralılar var - VİDEO