Neftin qiyməti uçurumda – DƏHŞƏTLİ GƏLƏCƏK

Hazırda dünya bazarında neftin qiymətinin aşağı düşməsi müşahidə olunur. Brent markalı neftin bir bareli 49,85 dollara, WTI markalı neftin bir bareli isə 46,85 dollara enib. Ümumiyyətlə, neft bazarının üzləşdiyi acınacaqlı vəziyyətin səbəbləri maraqlıdır.

Publika.az xarici mediada yayılan materiallar əsasında səbəbləri araşdırıb.

Dünyada silahlı müharibəyə paralel olaraq daha bir müharibə də aparılır: enerji müharibəsi.

Və görünən odur ki, bu müharibədə əsas döyüşçülər siyasətdə müttəfiq olan Səudiyyə Ərəbistanı və ABŞ-dır.

Vaxtilə Avropaya “Levanta küləyi”ni gətirən ərəblərin (Orta əsrlərdə yerli xalqlar Əndəlusun ərəblər tərəfindən işğalını belə adlandırır və səhradan gələn küləyi bununla əlaqələndirirdilər) yüzillər sonra “neft oyunları” bəxş etdiyini deyə bilərik.

Səhradan gələnlərin oyunu

Təxminən iki il öncə Səudiyyə Ərəbistanı “qeyri-ənənəvi” neft istehsalçılarına qarşı müharibə elan etdi. Müharibə edilən ölkələr siyahısının başında Amerika gəlir. “Ərəblər amerikalıları müharibə siyahısının başına niyə qoyublar?” sualının cavabı maraqlıdır: Söhbət, məcazi olaraq desək, “ərəbləri ac qoyacaq”, yəni enerji bazarını öldürəcək şist sənayesindən gedir. Ər-Riyad ABŞ-da şist yataqlarının tapılmasından sonra ciddi şəkildə narahat olmağa başladı və “neft cihadı” taktikasına əl atdı: qiymətləri süni şəkildə endirdi, hətta maya dəyərindən daha aşağı səviyyəyə saldı. Onlar düşünürdülər ki, bazardakı rəqiblər bununla geri çəkiləcəklər və Amerika şist sənayesi nokaut vəziyyətinə düşəcək. Yəni bazarın vəziyyətinə uyğun olaraq şist sənayesinin inkişafından əl çəkəcəklər. Lakin “neft cihadı” uğurlu olmadı. Əksinə, Amerikada şist sənayesinə hakim olan şirkətlər bazara sahib olmaq niyyətlərini açıq şəkildə bəyan etdilər.

Ərəblərin neftin qiyməti ilə bağlı qərarı 2008-ci il böhranından daha faciəli vəziyyət yaratdı. Brent markalı neftin qiyməti 110 dollardan 30-40 dollara endi, daha sonra 25 dollara qədər yuvarlandı. 2008-ci ildən fərqli olaraq, bu dəfə belə vəziyyət deyəsən daha uzun müddət davam edəcək. Belə vəziyyətdə istehsalçılar arasında “kim birinci gözünü qırpacaq” oyunu başlandı.

Ekspertlər hesab edirdilər ki, bu vəziyyətdən Amerika şist sənayesi də uduzacaq. Lakin gözlənilən kimi olmadı.

“Jefferies LLC” konsaltinq firması bildirir ki, ABŞ-da şist neftini istehsal edən ən azı 10 şirkət yeni quyuların qazılması və hazırlanması üçün ümumilikdə büdcələrini 1,1 milyard dollar artırıb. Onlar arasında şist bazarının ən böyük oyunçuları olan “Devon” və “Pioneer” də var.

Gözlənilən idi ki, neft bazarında sabitləşə getməlidir. Qiymətlər 50 dollar səviyyəsində olacaq. Həqiqətən də bu müşahidə olunurdu. Brent və “WTI” markalı neftin bareli 45 dollardan da aşağı düşməsinə baxmayaraq, avqust ayında qiymət əsasən 50 dollar oldu. Lakin vəziyyət yenidən uçuruma doğru yuvarlanmaqdadır.

Görünən odur ki, ərəblərin neft planı baş tutmur və Amerika şist sənayesi nokaut vəziyyətinə düşmür. Əksinə, neft bazarında nə qədər acınacaqlı vəziyyət yaransa da, amerikalı neftçilər quyuları qazmaqda davam edirlər.

Amerika ərəb oyunlarının qarşısında necə dayandı?

Buna səbəb kimi xərclərin azaldılması göstərilir. Misal üçün, “Permian Midland” şirkəti 2014-cü ildə bir barel şist neftini əldə etmək üçün 85 dollar xərcləyirdisə, 2016-cı ildə bu 38 dollara endi. “Permian Delaware” şirkətinin xərcləri 63 dollardan 33 dollara düşdü.

Rəqəmlər insanı heyrətləndirir. Lakin amerikalıların xərcləri necə azaltmasının yolu tam aydın deyil. Bir amil isə xüsusi diqqət çəkir. Belə ki, şist sənayesini avadanlıq və xidmətlə təmin edən şirkətlər də qiymətləri endirib. Əsas hədəf sifarişsiz qalmamaqdır. Xidmət qiymətləri düşdüyünə görə, sənayedəki xərclər də azalıb. Yalnız bir sıra kiçik şirkətlər vəziyyətə tab gətirməyərək, müflis oldular.

Bəzi ekspertlər isə Amerika şist biznesinin uğurlarının o qədər də böyük olmadığını düşünürlər.

İqtisadçı analitik Yekaterina Krılov hesab edir ki, Amerika şist sənayesinin ümumi vəziyyəti heç də yaxşı deyil.

“Yalnız “Permianskom” yatağında çıxarma iyul ayı ərzində 6 faiz artıb. ABŞ Energetika Nazirliyinin proqnozuna görə, bu, sentyabr ayında 3 faiz azalacaq. İlin sonunda isə azalma daha çox müşahidə olunacaq. Digər yerlərdə isə hazırda güclü azalma var. Misal üçün, “Bakkene” yatağında 19 faiz, “İql Ford”da 25 faiz azalıb”, - deyə o bildirib.

“İFC Markets” şirkətinin analitiki Dmitri Lukaşovun fikrincə, şist sənayesi şirkətlərinin fəallığı ilə bağlı təlaş adi haldır.

“US Energy Information Administration”un proqnozuna görə, ABŞ-ın yeddi əsas regionunda şist neftinin ümumi istehsalı avqustla müqayisədə sentyabr ayında hər gün 85 min barel azalacaq.

“Lakin yeni quyulardan istehsal hər gün üçün 18 min barel artacaq. İnvestorlar ümid edirlər ki, yeni quyuların köhnə quyuları əvəz etməsi nəticəsində istehsal böyüyəcək”, - deyə D. Lukaşov hesab edir.

“Vygon Consultinq”in böyük analitiki Mariya Belov düşünür ki, şist neftinin bir barelinin 50 dollar olması ona marağı artıracaq.

Məğlublar klubu

Hazırda neft bazarında yaranmış acınacaqlı vəziyyətdən ən çox zərəri şirkətlər çəkir. “Shell”, BP, “ExxonMobil” kimi şirkətlər ümumi fəallığı aşağı salmağa məcbur olublar. Lakin belə vəziyyətdə onların yeni borcları da artmaqda davam edir. Misal üçün, “Shell”in təmiz borcu 10 il ərzində 20 dəfə artıb. Bu artımın yarıdan çoxu son iki il ərzində, hansı ki, qiymətlərin düşməsindən sonra baş verib.

Ekspertlər isə “İlin sonuna kimi Brent markalı neftin qiyməti 40-50 dolar arasında dəyişəcək”, - deyə bədbin proqnozlar verirlər.

Göründüyü kimi, enerji müharibəsi və rəqabət neftin başına sözün əsil mənasında oyun açır.

Asif