Nida.az
Əfqanıstanlı Ömər, ərəb emissarları, İŞİD-i dəstəkləyənlər... ŞOK MƏLUMATLAR
Xaçmazda fəaliyyət göstərən Şimal Regionu üzrə İnsan Hüquqlarının Monitorinq Mərkəzinin rəhbəri, müstəqil araşdırmaçı Müqəddəs Mehdiyev Publika.az-a müsahibəsində Azərbaycanda vəhhabiliyin ilk təməllərinin necə atıldığı, kimlərin bu işlərdə birbaşa iştirak etdiyi və hazırkı durumla bağlı ilginc faktlar açıqlayıb.
- Azərbaycanda radikal dini meyillər daha çox şimal
bölgəsindədir. Bunun səbəbi nədir?
- 1990-cı illərin əvvəllərində ərəb ölkələrinin ayrı-ayrı
emissarları Zaqatala-Balakən, Quba-Qusar-Xaçmaz regionunda aktiv
şəkildə təbliğat aparırdı. Bildiyimiz kimi, həmin vaxt ölkədə
qeyri-sabit vəziyyət yaşanırdı. Bundan istifadə edən dini
emissarlar təşkilatlanmağa başladı. İlk təşkilatlanma
Zaqatala-Balakən bölgəsində həyata keçirildi. Müəyyən mədrəsələr
açılır, evlərdə dərslər keçirildi. Tərəfdarlar toplanırdı. Onların
tərəfinə keçən adamlar da təbliğat aparıb əlavə insanlar
toplayırdı.
- Bu işin başında dayanan konkret təşkilat olmalı
idi.
- Bu işin başında Küveyt İslam Dirçəlişi Cəmiyyəti dayanırdı. O vaxt bu cəmiyyət humanitar yardım profilli idi və səhv etmirəmsə, ölkədə rəsmi olaraq belə qeydiyyatdan keçmişdi. Həqiqətən də, qaçqın və məcburi köçkünlərə, aztəminatlı ailələrə yardımlar edilirdi. Lakin paralel olaraq gizli şəkildə dini təbliğat işini də həyata keçirirdilər. Xüsusən şimal bölgəsində məscidlər inşa edirdilər. Quba-Xaçmaz bölgəsində inşa olunan məscidlərə imamlar Zaqatala-Balakən bölgəsindən gətirilirdi.
Həmin dövrlərdə Əfqanıstandan olan Ömər kimi tanınan bir şəxs də var idi. Xudat və digər kənd məscidlərində əhalini, xüsusilə yeniyetmə və gəncləri başına toplayırdı. Beləcə, indiki vəziyyətin təməlləri atılırdı. Araşdırmalar göstərir ki, həmin dövrlərdə hüquq mühafizə orqanları, rayonların rəhbərləri zəiflik göstərib. Çoxları anlamırdı ki, sələfilik təkcə kiməsə beş-on manat verib qısa şalvar geyindirmək və saqqal saxlamaqdan ibarət deyil. Sələfilik çox ciddi bir sistemə malik dini ideologiyadır. Odur ki, bir çox məmurlar ya nə baş verdiyinin mahiyyətini anlamayıb, ya da bunun ciddi nəticələr verəcəyini düşünməyiblər. Zaman keçdi və şimal bölgəsindən başlayaraq ölkədə yeni dini cərəyanın əsası qoyuldu. Onlar əhalidən təşkilatlanmalarına, ibadətlərinə görə seçilməyə başladılar. Hətta faktlar var ki, 90-cı illərin əvvəllərində bəzi yerli məmurlar Küveyt İslam Dirçəlişi Cəmiyyətinin bu bölgədə inşa etdiyi məscidlər qarşılığında müəyyən qədər pul da alıblar.
- Radikallar yenə də var.
- Çünki bu təkcə polisin, prokurorun, icra hakimiyyətinin işi
deyil. Burda ictimaiyyət də aktiv olmalıdır. Lakin ictimaiyyətin
passivliyi ortadadır. Misal üçün, bir kənddən bir insan Suriyaya
gedirsə, İŞİD-ə qoşulursa, bunu yaxınları mütləq bilir. Lakin heç
bir şey etmirlər.
Passivlik ümumi haldadır. Məsələn, sələfilər başqa dini cərəyanlara, dövlətə qarşı olmadıqlarını bildirirdilər. Lakin zaman keçdi və onların içindən radikal xəvvariclər çıxdı. Əbu-Bəkr məscidinə əl qumbarası atıldı, şimal bölgəsində də müəyyən təhlükəli hadisələr baş verdi. Dağıstanda fəaliyyət göstərən “Meşə qardaşları” bu bölgəyə də təsir etməyə başladı. Hüquq-mühafizə orqanları bunun qarşısını qətiyyətlə ala bildi. Hətta polis əməkdaşları ilə silahlı qarşıdurmalar yaşandı, hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşları arasında öldürülən oldu. Bunlar yaxın keçmişdə baş verib.
Burda başqa bir məqam da var. Bu gün bir kəndə bələdiyyə orqanları, yerli icra nümayəndəlikləri, sahə müvəkkilləri nəzarət edir. Lakin buna baxmayaraq, bəziləri İŞİD-ə qoşulur, bəziləri dövlət əleyhinə təbliğatlar aparırlar. Məlum olur ki, bəzi yerli idarəetmə orqanları bu adamlarla danışmaqdan çəkinir, onlar haqda açıq maarifləndirmədən belə qorxurlar.
- Xəvvaricilər dövlətə qarşı hansı təbliğatı
aparırlar?
- Onlar məscidlərə getmir, ayrı-ayrı evlərə toplaşıb fəaliyyət
göstərirlər. Dövləti kafir adlandırır, insanlar arasında dövlət
rəhbərliyində təmsil olunanlara qarşı aqressiv təbliğat aparırlar.
Açıq şəkildə məhkəmələrə getməməyi təşviq edirlər. Hesab edirlər
ki, şəriət məhkəmələri olmalı, problemlərə, mübahisəli məsələlərə
öz imamları baxmalıdır. Hiss olunmadan burda şəriət dövlətçiliyinin
təməlləri atılır.
Bu təməllər ailə daxilindən qurulur və bütün cəmiyyətə təsir edir.
Misal üçün, baş örtüyü məsələsinə görə onların öz ailələrində
problemlər yaşanır, boşanma halları artır. Bu, məişət səviyyəsində
olan boşanmalar deyil, dini təmayülə bağlıdır. Bu, insanların
məişət həyatına da zərbə vurur. Xəvvaricilərin öz ailələrinin digər
üzvləri ilə də kəskin münasibətləri var. Yəni ailələrdə aşınmalar
baş verir və bu cəmiyyətə mənfi sirayət edir.
- Xəvvaricilərin sayı nə qədər olar?
- Xəvvaricilər kiçik qruplar halındadır.
Sələfilərsə çoxdur. Yeri gəlmişkən, bir
məqama da toxunum. Bir çox KİV-lər sələfilərlə xəvvariciləri səhv
salırlar. Ucdantutma hamını sələfi adlandırırlar. Halbuki onların
zahiri görkəmində oxşarlıqlar olsa da, fərqləri çoxdur.
Xəvvaricilər çox kəskin radikallıqları ilə seçilirlər. Hərəni öz
adı ilə çağırmaq gərəkdir.
- Məlumatlar var idi ki, ən çox İŞİD dəstəkçiləri
Qusardadır.
- Qusarda da, Xaçmazda da, Qubada da İŞİD-i dəstəkləyənlər var.
Elələri İŞİD-ə qoşulmaq üçün ölkəni tərk edir, bəziləri isə
regionda bu qruplaşmanın təbliğatını aparırlar. Misal üçün, bir
qadın həyat yoldaşından xəbərsiz övladlarını da qoyub Suriyaya
getdi. Ailəvi gedənlər də var. Radikal dini cərəyanlara, onların
nümayəndələrinin təbliğatına qarşı ictimai qınaq zəifdir. Bir
susqunluq var. Allah etməsin, burda Dağıstanda baş verənlər
yaşanarsa, nələr olacaq? Dağıstanda son illər nə qədər dövlət
məmuru qətlə yetirilib, günahsız insanların qanı tökülüb. Bütün
bunlar sərhədin o tayında gözümüz qarşısında baş verir.
- Mən belə başa düşdüm ki, bu bölgədə radikallığın
təməlləri ərəblər tərəfindən atılıb, indi də Şimali Qafqazın təsiri
var.
- Ərəblər tam çıxmayıb. Müəyyən adamların hələ də ərəblərlə
əlaqələri mövcuddur. Lakin heç bir əlaqə olmasa belə, ərəblər burda
elə bir toxum səpiblər ki, hələ də cücərtiləri qalıb. 90-cı illərdə
insanlar bunlara loyal yanaşırdı. Onda da ictimai müqavimət yox
idi. Sonradan dövlət bəzi məscidləri bağlamaq məcburiyyətində
qaldı. Vaxtilə sələfilər ortaya çıxanda ciddiyə alınmadı. İndi
respublikada onların sayı minlərlədir. İndi də xəvvaricləri o qədər
ciddiyə almırlar. Deyirik ki, kiçik qruplar halındadır. Onların
artmayacağına, saylarının yüzlərlə olmayacağına kim zəmanət verə
bilər?
Samur çayının o tərəfində - Dağıstandakı vəziyyəti təhlil edək.
Vaxtilə 22 məscid var idi. İndi orda 3 minə yaxın məscid, mədrəsə
fəaliyyət göstərir. Bu gün də terror aktları davam edir. Biz
Dağıstanla sərhəddə yerləşirik. Burda ərəb ölkələrinin təsiri
olduğu kimi, Şimali Qafqazın da təsirləri var. Şimali Qafqazda
Əl-Qaidənin, Hizbut-Təhririn qanadları mövcuddur. İndi də İŞİD
tərəfdarları ortaya çıxıb. Müxtəlif “əmirlər” Bağdadiyə biət
edirlər. Ən son məlumatlara görə, özünü Qafqazın “əmir”i elan edən
Aliashab Kebekov (Ali abu Muhammad adı ilə çağırılır) İŞİD lideri
Əbubəkr əl- Bağdadiyə biət edib. Belə bir vəziyyətdə maksimum
ehtiyatlı olmalıyıq. Çünki şimal regionundakı xəvvariclər
marşrutlarını dəyişərək Dağıstana üz tuta bilərlər. Və yaxud
əksinə. Dağıstandakı proseslərin şimal regionuna təsiri arta bilər.
Hələliksə Qafqaz “əmir”inin nə üçün bu addımı atması ciddi təhlil
edilməlidir. Məncə, bu prosesin arxasında böyük güclər dayanır.
İŞİD-i idarə edənlərin Şimali Qafqaza üz tutmalarının səbəbləri
ciddi araşdırılmalıdır. Burada böyük maraqların olduğu sirr
deyil.
- Yəni Şimali Qafqazda baş verənlərin bizə də ciddi təsirləri ola bilər?
- Bu, Azərbaycan üçün böyük təhlükədir. Orda İŞİD-ə biət edən
“əmir”lərin olması və baş verənlər şimal regionunda ictimai-siyasi
sabitlik üçün böyük təhdiddir. Bu faktdır ki, Şimali Qafqazdan bu
bölgəyə müəyyən ideyalar ixrac olunur. Bundan başqa, ən təhlükəli
tendensiya etnik separatizmlə dini radikallığın yaxınlaşmasıdır.
Təsəvvür edin ki, bir insan həm radikal dindardır, həm də etnik
separatçıdır. Bu, ikiqat təhlükədir.
- Xarici qüvvələr bu radikallardan Azərbaycana qarşı
istifadə etməsi mümkündürmü?
- Xarici qüvvələrin bu regiondakı radikallara
təsirləri var. Misal üçün, əhali arasında geniş yayılmış bir
zarafat var. Bir insanın xəvvaric, yaxud sələfi olduğunu deyəndə
“amerikaçı”, yoxsa “rusiyaçı” deyə zarafatla soruşurlar. Bu,
zarafat olsa da, ortada ciddi məqamlar var.
Vaxtilə ABŞ bu bölgədə dini radikallar arasında ciddi iş aparıb. Dini cərəyanların nümayəndələri ilə mütəmadi görüşlər keçirilir, danışıqlar aparılır, dini vəziyyət ciddi şəkildə öyrənilirdi. Digər tərəfdən, biz Küveytin, ərəb ölkələrinin adlarını çəkdik. Bu ölkələr də ABŞ-ın müttəfiqidir. Yəni dolayısı yolla bunun arxasında Amerika və Qərbin müəyyən dairələri dayanır.
- Qərbin bu gün də eyni prosesləri davam etdirmək ehtimalı varmı?
- Müxtəlif ölkələr öz maraqları baxımından radikal qruplaşmaları
nəzarətdə saxlamağa çalışır. Bu gün də eyni proseslərin baş
vermədiyini heç kim deyə bilməz və heç kim zəmanət verə bilməz ki,
dini radikallardan Azərbaycanda qarışıqlıq salmaq üçün istifadə
etməyə cəhd etməyəcəklər.
Mən bir məqama da xüsusi toxunmaq istəyirəm. Bu gün Şimali Qafqazda
terror baş verir. Hətta 1990-cı ilin sonlarında terrorçular
Dağıstanda hakimiyyəti birgünlük zəbt etmişdilər. Lakin ABŞ-ın bəzi
siyasi dairələri bu bölgədə baş verənləri xalqların milli-azadlıq
hərəkatı olaraq təqdim edirlər. Eyni proseslər Əfqanıstanda baş
verir və bu, beynəlxalq terrorçuluq adlandırılır. Necə ola bilər
ki, bir yerdə qocalar, uşaqlar öldürülür, günahsızların qanı
tökülür və bu, milli azadlıq hərəkatı hesab olunur. Digər yerdə isə
bu, terror adlandırılır. Bəlkə, Əfqanıstanda da kənar dövlətlərin
müdaxiləsinə qarşı mübarizə aparılır?
Hesab edirəm ki, Şimali Qafqazda baş verənlər Rusiyaya qarşıdır. Məcazi mənada desək, Rusiyanın cənubundan quyruğunu kəsmək istəyirlər.
Asif Nərimanlı
-
İdman12:01
Corcina Ronaldodan geri qalmır: Görün nə oyun çıxardı - VİDEO
-
Nida Xəbər 11:31
Araikin müsahibəsi buna görə yayımlanmadı - Sensasion iddia
-
MDB11:15
Putin bu ölkələrlə birlikdə yeni müharibəyə başlayacaq - Hədəf onlardır
-
Dünya10:44
Bu valideynlər bir uşağa görə 125 min manat alacaqlar
-
Region10:10
Rusiyadakı azərbaycanlılara PİS XƏBƏR - Bu sahələrdə işləmək qadağan edildi
-
Cənubi Qafqaz09:48
Rusiya bu həftə Paşinyanı devirəcək - Şok iddia
-
Hadisə09:21
Məktəb binasında yanğın
-
Sosial08:43
Azərbaycanın tanınmış professoru vəfat etdi - FOTO