Qırmızı.az
70 il sonrasını görən azərbaycanlı
“Sən bizimsən, bizimsən, durduqca bədəndə Can,
Yaşa - yaşa, çox yaşa, ey şanlı Azərbaycan!”
Bu gün onun doğum gündür.
Azərbaycan milli istiqlal hərəkatının və bütün İslam aləmində
ilk respublika üsul-idarəsi olan Azərbaycan Demokratik
Respublikasının təməl daşını quran Məhəmməd Əmin Axund Hacı Molla
Ələkbər oğlu Rəsulzadə 1884-cü il yanvarın 31-də Bakının Novxanı
kəndində anadan olub.
Atası din xadimi olsa da, onu məktəb yaşına çatanda şəriət dərslərini yox, dünyəvi elmləri öyrənməyə yönəltdi. Məşhur pedaqoq S.M. Qənizadənin müdir olduğu ikinci “Rus-müsəlman” məktəbində dərs alması gələcək mütəfəkkirin taleyində böyük rol oynadı.
Daha sonra Rəsulzadə öz təhsilini Bakı texniki məktəbində rus dilində davam etdirir. Onun inqilabi fəaliyyətinin ilk illəri də məhz bu dövrə təsadüf edir. 1902-ci ildə on yeddi yaşında olan M. Ə. Rəsulzadə “Müsəlman gənclik təşkilatı”nı yaratdı. Bu XX əsrdə Azərbaycanda rus müstəmləkə üsul-idarəsinə qarşı gizli mübarizə aparan ilk siyasi təşkilat idi.
1908-ci ildə həbs olunma təhlükəsini hiss edən Rəsulzadə İrana
gedir. Orda Səttarxanla görüşür və cənubdakı soydaşlarımızın
istiqlal mübarizəsinə dəstək verir. İranda o, ədəbi-publisist
fəaliyyətini də davam etdirir.
1913-cü ildə Romanovlar sülaləsinin ümumi əfv sərəncamından
sonra Rəsulzadə Bakıya qayıdır.
M. Ə. Rəsulzadə 1915-ci ilin avqustundan “Açıq söz” qəzetini nəşr etməyə başlayır. Əslində, bu qəzet gizli fəaliyyət göstərən “Müsavat” partiyasının orqanı idi.
1917-ci ildə fevral burjua inqilabı baş verdi. Silah və zor
gücünə kiçik xalqların torpaqlarını işğal edib, dünyanın altıda bir
hissəsinə çevrilmiş Böyük Rusiya imperiyası dağıldı. Əsən azadlıq
mehi müstəmləkə halında inləməkdə olan xalqlarda öz müstəqil
dövlətlərini yaratmaq arzusu baş qaldırmışdı. Həmin ilin martında
açıq fəaliyyətə başlamış “Müsavat” partiyasının orqanı “Açıq söz”
qəzeti yazırdı: “Şimdiyə qədər qayəmiz, amalımız məlum olmayan,
hürriyyət nədir, təşkilat nədir bilməyən və ümumi millətimizə
dəstur olacaq milli və siyasi proqramımız bulunmayan, bulunsa da,
mindən birimizin belə xəbəri olmayan biz müsəlmanlar müdhiş inqilab
tufanları içərisində kompassız ortada qaldığımızdan hara gedib
çırpınmağa, hansı tərəfə vurnuxmağı bilməyib, cəmiyyətlərimiz də
divanələr dəstəsi kimi boğaz-boğaza gəlmişlər”.
1917-ci ilin aprelində Bakıda Qafqaz müsəlmanlarının qurultayı
çağırıldı. Qurultay M. Ə. Rəsulzadənin təklifi ilə Rusiyanı
federativ şəkildə təşkil etmək haqqında qərar çıxardı. Bu
qurultayda “Azərbaycan qayəsi” məsələsi yenidən ortaya
çıxdı.
1917-ci il oktyabrın 26-dan 31-ə qədər 500 nümayəndənin iştirakı
ilə Bakıda təntənəli surətdə keçirilən “Türk Ədəbi Mərkəziyyət
partiyası “Müsavat”ın birinci qurultayında M. Ə. Rəsulzadə Mərkəzi
Komitənin sədri seçildi. Bu qurultaydan sonra Bakıda və
Azərbaycanın bütün qəzalarında “Azərbaycana muxtariyyət” şüarı
altında xalqımızın milli hərəkatı başlandı.
1917-ci ilin payızında M. Ə. Rəsulzadə Rusiya parlamentinə
Azərbaycan və Türküstandan millət vəkili seçildi.
1918-ci il mayın 26-da Zaqafqaziya seymi daxili fraksiyaların
çəkişmələri nəticəsində ləğv olundu. Həmin ayın 27-də seymin
müsəlman fraksiyasına daxil olan müxtəlif partiyaların üzvlərindən
ibarət olan Azərbaycan Milli Şurası yarandı. Səs çoxluğu ilə M. Ə.
Rəsulzadə Milli Şuranın sədri seçildi.
1918-ci il mayın 28-də bütün ölkələrin radio stansiyaları və
qəzetləri Azərbaycan istiqlaliyyətinin elan olunmasını dünyaya
yaydı.
Fətəlixan Xoyskinin başçılığı ilə Azərbaycan Demokratik
Respublikası hökuməti təşkil olundu.
İyunun 17-də Azərbaycan Milli Şurasının iclasında M. Ə. Rəsulzadə
deyirdi: “Dünya müharibəsi və Rusiya inqilabının təsiri ilə yeni
doğulmuş və həyat siyasətinə ilk qədəm basmış olan Azərbaycan
qayəsi əhatə olunmaz mühüm dəqiqələr keçirir. Bu yeni türk nüzad
siyasəti rişə və buluğ bulub da millətlər zümrəsinə vəsail-həyat
olaraq girə biləcək, yoxsa sısqa cocuq kimi südəmər halında
tərki-həyat edəcəkdir? İştə bütün zehinləri işğal edən bir məsələ!
İştə bir zaman ki, müqəddərat milliliyi əllərinə alanlar üçün
Azərbaycan nüzadini tələf etdirməmək kimi müşkül, fəqət müşküllüyü
ilə bərabər şərəfli bir vəzifə və məsuliyyət tərtib
ediyor”.
ADR 23 illik ömürdən sonra 1920-ci ildə bolşeviklər tərəfindən
işğal olundu. Həmin ilin aprel hadisələrindən sonra M. Ə. Rəsulzadə
Lahıcda həbsə alındı. Onun tutulması xəbəri noyabrın əvvəllərində
Vladiqafqaz (indiki Orconikidze) şəhərində olan İ. V. Stalinə
çatdırıldı. Stalin heç kəsə xəbər vermədən Bakıya gələrək, XII
Ordunun xüsusi şöbəsinin rəisi V. Pankratova RSFSR-i Millətlər
Komissarlığı adından göstəriş verdi və özü şəxsən həbsxanaya gedib
Rəsulzadəni azad etdi. Bununla İ.V.Stalin 1905-ci ildə onu ölümdən
qurtaran keçmiş inqilabçı dostu Rəsulzadənin qarşısında öz tarixi
vicdan borcunu yerinə yetirdi. O, Rəsulzadəni özü ilə birlikdə
Moskvaya apardı və RSFSR Millətlər Komissarlığında mətbuat
müvəkkili vəzifəsinə təyin etdi.
Lakin SSRİ-dəki repressiyaları görən Rəsulzadə bir gün onu da
dar ağacına çəkəcəklərini bilirdi. Buna görə də o, 1922-ci ildə
Petroqraddan Finlandiyaya qaçır. Qərbi Avropaya gələn Rəsulzadə
oradan Türkiyəyə gəlir.
1928-ci ildə İstanbulda M. Ə. Rəsulzadənin “Azərbaycan
respublikasının keçmişi, təşəkkülü və indiki vəziyyəti”, “Əsrimizin
Səyavuşu”, “İstiqlal məfkurəsi və gənclik” kitabları çap
edilir.
O, Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda mübarizəni mühacirətdə də
davam etdirir.
Düz 33 il – ölümünə qədər o, Vətən həsrəti çəkir. Lakin ömrünün sonuna qədər Azərbaycan istiqlaliyyəti üçün savaşır.
Ankara Universitetinin tibb fakültəsinin klinikasında şəkər
xəstəliyindən müalicə olunan Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 1955-ci il
martın 6-da gecə saat on birə on dəqiqə qalmış üç dəfə “Azərbaycan…
Azərbaycan… Azərbaycan…” deyərək əbədiyyətə qovuşdu.
Ankara radiosu martın 7-də saat 22.45 dəqiqədə M. Ə. Rəsulzadənin
vəfat etdiyini təəssüflə bildirdi. O, Ankara Əsri qəbiristanlığında
dəfn edilib.
Lakin Rəsulzadənin arzusu 70 ildən sonra gerçək olur. Onun “Bir
kərə yüksələn bayraq bir daha enməz” kəlamı reallaşır. Azərbaycan
öz müstəqilliyini bərpa edir.
Bu gün Məmməd Əmin Rəsulzadənin 131-ci doğum günüdür.
Azərbaycan Prezident İlham Əliyevin 2013-cü il 22 noyabr tarixli
sərəncamı ilə Rəsulzadənin yubileyi dövlət səviyyəsində qeyd
olunur.
Asif Nərimanlı
-
Rəsmi xronika14:51
İlham Əliyev bu qanunu təsdiqlədi
-
Nida Xəbər 14:26
Yeni Kaledoniyada Azərbaycan bayrağı qaldırıldı
-
Magazin113:31
Tolik pərt etdi: "Bu da liftdə öpüşən Sabir" - VİDEO
-
Magazin112:56
Xalq artistindən valideynlərə və müəllimlərə MÜRACİƏT - VİDEO
-
Ekologiya12:31
Sabaha olan hava PROQNOZU - 20 dərəcə isti
-
Cənubi Qafqaz12:01
Paşinyan Şahramanyana cavab verdi - İrəvanda “mühacir hökumət” davası
-
Hadisə11:46
Ağdərədə qumbaraatan tapıldı - FOTO
-
İdman11:06
"Qarabağ"ın futbolçusu Fransa klubu ilə anlaşdı - FOTOFAKT