Uçurum, yoxsa yenidən sıçrayış? – Sabah alman hegemonluğuna son qoyulur

İtaliya prezidenti Sergio Mattarella Avropa İttifaqının Romada keçirilən mart sammitində “Avropa İttifaqı kiçik ölkələrdən ibarətdir. O ölkələr ki, hələ də kiçik olduğunu dərk etmədilər” söylədi.

Bu gur səsli aforizm indiki Fransada baş verənlərə diqqəti yönəldir. Vaxtilə haqlı olaraq dünyanın güc mərkəzlərindən biri hesab edilən ölkə bu gün tədricən kiçilir. Qarşıdakı prezident seçkilərinin nəticələrindən çox şey asılıdır: bu proses dayanacaqmı, yaxud yeni dövr başlayacaq?

General Şarl de Qoll 60 il əvvəl Beşinci respublikanı - superprezident siyasi sistemi yaratdı. Bu sistemin mərkəzində dayanan güclü lider fransızlara beynəlxalq proseslərə təsirini saxlamağa kömək etdi. Parisin səsi Avropa və dünyanın ən əhəmiyyətli məsələlərinin həlli zamanı eşidilən idi. Buna görə də kontinental Avropa ölkələrindən yalnız Fransa uzun müddət öz real miqyasının ixtisarını gözləmirdi.

İndi Fransa, görünür, 1958-ci ildən sonra özünün ən əhəmiyyətli siyasi anına yaxınlaşıb. Namizədlərdən kimin seçkilərin ikinci turuna keçməsindən asılı olmayaraq, ölkə ən yaxın illərdə dərin iqtisadi və siyasi böhrandan çıxış yolları axtarmalı olacaq. Avro zonada iştirak on ildən çoxdur ki, istənilən iqtisadi inkişafa mane olur. Ümumi daxili məhsulun artımı 0,4, investisiyaların orta illik artımı isə 1,3 faiz təşkil edir. Dövlət borcu ümumi daxili məhsulun 97 faizini təşkil edir. Bu, əlbəttə, avronun İspaniya, İtaliya, Portuqaliya və Yunanıstanı saldığı uçurum deyil. Amma Fransa kimi ölkə çətin ki, uzun müddət hətta durğunluğu özünə rəva görə bilər.

Almaniyanın arxasınca getmək ehtiyacı və iqtisadi nizama salınması sahəsində qabiliyyətsizliyi artıq Avropa inteqrasiyasının Fransa-Almaniya lokomotivini praktik olaraq məhv edib. Əvvəllər kiçik və orta ölkələr alman və fransız qütbləri arasında seçim edə bilirdi və bu, lazımı balansı yaradır, inkişafın nisbi həmahəngliyini təmin edirdi. İndi qütblərdən biri qalıb: Berlin. Avropa İttifaqından çıxan Böyük Britaniya yeni tarazlığı yarada bilərdi. Fransa rolunun ixtisarı Polşa kimi ölkələrin təsirinin artmasına avtomatik gətirib çıxaracaq. Bu, Avropa İttifaqının adekvatlığına və onun siyasi mədəniyyətinə pis təsir edəcək.

Miqrasiya problemi və bununla bağlı neqativ hadisələr başqa çağırış oldu. Həmçinin, artan antisemitizm və Fransanın yəhudi icmasının ölkədə təhlükəsiz gələcəyin təmin edildiyinə əmin olmaması cidd problemdir. Bu da öz növbəsində, iqtisadi sektoru mənfi perspektivlə və prinsip etibarilə fransız cəmiyyətini daha kasıb etməklə hədələyir. İrəlidə ya 5 illik iqtisadi və ictimai durğunluq, ya da yeni gələcəyə sıçrayış var.

Dəyişikliklərə ehtiyac, ilk növbədə iqtisadi sektorda hiss olunur. Bu, artıq Jak Şırakın (Fransanın 22-ci prezidenti - 1995-2007) prezidentliyi dövrünün sonunda aşkar idi. Onu xələfləri olan Nikola Sarkozi və Fransua Olland içəridə və kənarda çox ciddi problemlərlə rastlaşdı.

2017-ci ildə dəyişikliklər arzusu fransız cəmiyyətinin əhəmiyyətli hissəsi üçün yorğunluq və məyusluqla əvəz olundu. Bu, onunla bağlıdır ki, üfüqdə keçmiş böyük prezidentlər - Şarl de Qoll, Jorj Pompidu, Valeri Jiskard' Esten, Fransua Mitteran, hətta Jak Şirak kimi fiqurlar görünmür. Şübhəsiz ki, seçki kampaniyasının bütün liderləri layiqli insanlardır. Ancaq onlardan heç biri, göründüyü kimi, qələbə halında lazımı sıçrayışı təmin etmək üçün kifayət qədər nüfuza malik olmayacaq.

Bu, ikiqat təhlükəlidir. Çünki, növbəti seçkilər Fransanı adi orta Avropa ölkəsinə çevirə bilər. İnstitutlar və Beşinci respublikanın nizamı artıq daxili və xarici çağırışlara cavab verməyə bilər. Mümkündür ki, parlament, prezident və hökumət arasında hakimiyyətin korreksiyası yolu ilə “altıncı respublika”ya keçməyin vaxtı çatıb. Xatırladaq ki, bu, yeni fransız tarixində ən azı beş dəfə -1789, 1848, 1871, 1945 və 1958-ci illərdə baş verib. Və hər dəfə edilən dəyişikliklər ölkəni daha güclü edirdi.

Fransa sivilizasiyaya özünün Böyük İnqilabını (1789-cu il) hədiyyə edib. Bu, İsanın gəlişi və 1917-ci ildəki rus inqilabı ilə yanaşı dünya tarixindəki üç vacib hadisədən biridir. Fransızlar heç vaxt dəyişikliklərdən qorxmurdular. Dəyişikliklər olduqca tez-tez və radikal olsa da, onlar həmişə milli yenilik gətirir və başqalarına nümunə olurdu. Fransız siyasi ənənəsi, fransız ədəbiyyatı və mətbəxi dünyanın var-dövlətidir. Və, ümid edirik ki, onlar gözlərimizin qarşısında dünya mirası kateqoriyasına keçməyəcək.

Ömər Dağlı