Dostoyevskinin “Yoxsul insanlar“ı haqqında qeydlər
Bizi izləyin

Dünya

Dostoyevskinin “Yoxsul insanlar“ı haqqında qeydlər

Bu romana qarşı reaksiyalar, onun oyatdığı maraq və sonradan haqqında yazılan və danışanların yaratdığı əfsanələr bu bəsit, ancaq insanın daxili aləminə sirayət edən əsərin özündən çox-çox məşhur və vacibdir. Dostoyevski "Yoxsul insanlar"ı iyirmi dörd yaşında yazıb.


Hərbi mühəndis olan gənc Dostoyevski iyirmi üç yaşında, məktəbi qurtarandan sonra, əməlli-başlı ağlı başından çıxıb, ədəbi eşq və cəsarət tələb edən bir iş görüb – yazıçı olmaq üçün peşəsindən uzaqlaşıb. Balzakın əsərini tərcümə etdiyi, Şillerin kitablarını nəşr etməyi düşündüyü, xəyallarla dolu ədəbiyyat sevgisi ilə alışıb-yandığı vaxtlardan sonra "Yoxsul insanlar"ı bir kənarda özü üçün yazıb, əlyazmasını da ədəbiyyatçı dostu Qriqoroviçə verib. Qriqoroviç kitabı oxuyub bəyənən kimi başqa bir yazıçıya – Nekrasova yollayıb.

Bu iki yazıçı Dostoyevskinin qəhrəmanları – orta yaşlı bir katib ilə onun uzaq qohumu olan gənc qadının tənha və qəmli əhvalatından elə təsirlənirlər ki, hisslərini bölüşmək üçün gecənin bir aləmində Dostoyevskinin evinə tələsib (xatırladaq ki, hələ telefon icad edilməmişdi), onu oyatmağı yəqinləşdirib gənc yazıçının qapısını döyürlər. Hələ yuxudan oyanmamış gənc yazıçı səhərə yaxın qarşısında bu iki həyəcanlı heyranını görüb kitabın nə qədər çox bəyənildiyini başa düşəndə xoşbəxtlikdən əl-ayağı yerdən üzülür.

Dostoyevskinin bu möhtəşəm uğurunun ikinci pərdəsini o illərdə Rusiya ədəbiyyatının yönləndiricisi, böyük düşüncə adamı və tənqidçi Belinski açacaqdı. Nekrasovun əlyazma şəklində apardığı "Yoxsul insanlar"ı oxuyan bir qədər solçu və qərbmeylli böyük tənqidçi də həddindən artıq həyəcana qapılacaq, hələ çap olunmamış bu "ictimai roman"ın (halbuki, bu gün "Yoxsul insanlar"ı heç də ictimai roman hesab edə bilmərik) müəllifini hər yerdə tərifləyəcək, onun haqqında həm haqlı səbəblərlə, həm də müxtəlif təsadüfü səhvlərlə fikir yürüdəcəkdi.

Bu gün biz "Yoxsul insanlar"ın Dostoyevskinin ən parlaq romanları arasında yer almadığını xatırlayanda, ya da bu romanı, əsasən, Dostoyevskinin haqqında hər şeylə maraqlandığımız üçün bir daha oxumaq fikrinə düşəndə, Belinskinin bu tərifləri bizə daha da qəribə görünür: Belinski belə deyir: "İki gündür gözümü bu kitabdan çəkə bilmirəm. Bu yeni bir yazıçının, təzə bir istedadın qələmidir: onu tanımıram, kimdir, kimə bənzəyir bunu da bilmirəm, amma bu roman bizə rus həyatının sirlərini elə cəsarətlə nəql edir ki, bundan əvvəl heç bir yazıçı bu nöqtəyə çatmağı xəyalına belə gətirə bilməzdi".

Halbuki Belinski də heyran olduğu Qoqolun (sonralar Qoqolun nihilist mistikası və slavyançılığı onun ümidlərini puça çıxartmışdı) "Yoxsul insanlar" əsərinə ciddi yaradıcı təsir göstərdiyini çox yaxşı bilirdi. Bizə aynaların təkrarını xatırladan, daha da qəribə olan cəhət isə odur ki, hədsiz təriflərlə onun əlindən tutub ədəbiyyat aləminə tanıdan, romanının çap olunmasına vasitəçi olan və bir müddət gənc Dostoyevskini sanki nağıl dünyasına qanadlandıran Belinski sonralar onun yazdığı və əslində, birinci dəyərli romanı olan "Oxşarlar"ı oxuyanda ona arxa çevirib, üzünü turşutmuşdu.
Dostoyevski də eynən Qoqol kimi gənclik illərində solçu-liberalizmə meylli olsa da, müdriklik yaşına dolduqca, xüsusən yaşlı vaxtlarında bu cür meyillərə arxa çevirdi. Amma iyirmi dörd yaşında əldə edib, dadını çıxarıb az vaxtdan sonra itirdiyi o şöhrətə, ad-sana və böyük marağa Dostoyevski ancaq iyirmi il sonra qovuşa bildi.

"Mənzərədən parçalar" kitabından
Hazırladı: Fərid Hüseyn

Oxumağa davam et
Reklam
Reklam

Gündəm