Nida.az
Ərdoğan-Əliyev görüşü: “Yeni müharibə” öncəsi razılaşdırılacaq məqamlar - TƏHLİL
Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan altı aylıq fasilədən sonra - fevralın 18-də yenə Bakıya gəlir. Sonuncu dəfə türk lider ötən il Bakıda keçirilən I Avropa Oyunlarının açılışı mərasiminə qatılmışdı və çox maraqlıdır ki, o, Azərbaycan torpağında Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə də görüşdü. Görüşün qapalı hissəsində müzakirə olunanlar bəlli deyildi, lakin hotel foyesində ayaqüstü söhbətdə iki lider arasındakı gərginlik açıq şəkildə sezilirdi. Həmin vaxt ortaya çıxan informasiyalara görə, türk və rus lideri “Türk axını” layihəsində razılığa gələ bilmədikləri üçün narazı üz ifadələrini ictimaiyyətdən gizlətməmişdi.
Son altı ayda çox şey dəyişib və situasiya tamam fərqlidir. Hazırkı
situasiyada Ərdoğanın Bakı səfəri bir çox aspektdən mühümdür. İlkin
versiya kimi rəsmi Bakının Türkiyə və Rusiya arasında vasitəçi
olması ortaya atılır. Bəli, bu ehtimal həmişə gündəmdə olub və
Azərbaycanın siyasi rəhbərliyinin problemi həll etmək iqtidarında
olduğunu danmaq olmaz. Xüsusilə Azərbaycan lideri İlham Əliyevin
Ankara və Moskvada xüsusi ağırlıqla qarşılanması məsələni sülh
yoluna qoymaq üçün unikal variantdır. Lakin hər şeydən öncə
tərəflər bunu istəməlidir. Rəsmi Bakı da iki ölkə arasındakı
gərginlikdən narahatlığını dilə gətirərək, vasitəçi ola biləcəyini
deyib. Məsələ qalır tərəflərə. Hazırda tərəflərin belə bir istəkdə
olduğunu demək çətindir.
Çünki ötən ilin 24 noyabrında Türkiyə hava sərhədini pozan rus təyyarəsinin vurulması iki ölkə arasındakı gərginlik atmosferini pik həddə çatdırdı. Ruslar buna cavab olaraq türklərə qarşı iqtisadi sanksiyalar tətbiq etdi, eləcə də Suriyaya humanitar yardım aparan türk TIR-larını bombaladı. Bunun fonunda Türkiyənin Rusiyadan aldığı təbii qaza yenidən baxmaq məsələsi gündəmə gəldi, bu məsələdə Bakı Ankaranın yanında olduğunu bəyan etdi. Bir neçə gün öncə türk TIR-ları Suriyada yenə rus bombardmançıları tərəfindən vuruldu. Hazırda Rusiya Suriyanın Türkiyə sərhədində yerləşən Qamışlıda hərbi baza yaratmaq istəyir və Türkiyənin Suriyaya qəfil hücum edəcəyinə dair xəbərlər dolaşmaqdadır.
Ankara və Moskva arasında buzların əriyəcəyinə dair ehtimalı sıfıra endirən bir sıra səbəblər var.
- Kreml təyyarənin vurulması ilə bağlı Türkiyədən üzr istəməsini
tələb edir və bu istək hələ də Vladimir Putinlə görüşmək niyyətini
gizlətməyən Ərdoğanın qarşısında əsas şərt olaraq irəli sürülür.
Halbuki, belə bir üzr Türkiyənin haqlı mövqeyindən əl çəkməsi demək
olar. Bu baxımdan, Ankaranın ümumiyyətlə bu məsələyə görə nə vaxtsa
ruslardan üz istəcəyi gözlənilən deyil. Vladimir Putin üçün bu, hər
şeydən öncə ruslar arasında yaratdığı “toxunulmaz Rusiya” mifinin
dağılması deməkdir. Türkiyəyə qarşı sanksiyalar, TIR-ların
vurulması kimi addımlar da həmin mifin xilasına yönəlmiş
addımlardır. Bu baxımdan, ikitərəfli münasibətlərdə baharın
gələcəyini gözləmək çətin görünür.
- Türkiyə-Rusiya münasibətlərinə payızın gətirilməsi həm də Qərbin Moskvaya qarşı ümumi dalğasının bir hissəsi idi və Ankara burada öz geosiyasi çıxarları çərçivəsində yer aldı. Doğrudur, bu oyunda yer alan Türkiyə qurbanlar verdi, xüsusilə iqtisadi sferada itkilərlə razılaşdı. Amma hesab etmək olar ki, Türkiyə rəhbərliyi daha uzaq geosiyasi hədəflər üçün bu addımı atdı. Bunlardan bəlkə də birincisi Suriyada rusların türklərə qarşı çıxması və Ərdoğanın 5 ilə yaxın müddət ərzində Əsədin getməsi ilə bağlı tutduğu siyasətə zərbə vurmaq idi. Eyni zamanda, Yaxın Şərqdə Türkiyənin izlədiyi geosiyasətə rus əngəlinin yaranmasını qəbul etmək niyyəti yoxdur. Rusiyanın Suriyada PYD-yə (PKK-nın Suriya qolu) açıq şəkildə dəstək verməsi isə bütün körpülərin yandırılması oldu.
Maraqların toqquşması ilə yanaşı, Ankaranın Rusiya ilə
bağlı yaranmış situasiyada dünya birliyində onu əvəzləmək hədəfləri
də var. Misal üçün, Ərdoğan son dövrlər BMT Təhlükəsizlik Şurasının
tərkibinin dəyişməsinin vacibliyini dilə gətirir və bir çox
hallarda haqlı arqumentlər irəli sürür. Bu, dünyada yaranmış siyasi
böhranın çıxış yollarını axtarmaqla yanaşı, Türkiyənin çökəcək
Rusiyanı Təhlükəsizik Şurasında əvəzləməsi üçün də zəmin yaradır.
Bunun baş verməsi Türkiyəni regional gücdən hegemon gücə çevirə,
üstəlik Azərbaycanın da bir çox maraqlarının həyata keçməsini təmin
edə bilər. Təbii ki, bu hələlik gözləntilərdir.
Ümumi fonda belə görünür ki, Qərbin Rusiyaya qarşı apardığı
siyasətdə yer alan Türkiyənin bundan sonra geri çəkilərək, Moskva
ilə buzları əritməsi öz müttəfiqlərini qarşısına alması deməkdir.
Məhz bu faktor iki ölkənin yaxın perspektivdə eyni masaya
oturacağını mümkünsüz edir.
***
Bütün bunlar Ərdoğanın Bakıya Putinlə barışmaq üçün gəlmədiyi
fikrini gücləndirir. Belə olanda “Ərdoğan qardaş
adlandırdığı Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə nələri müzakirə
edəcək?” sualı yaranır.
Təbii ki, Türkiyə prezidentinin Azərbaycana gəlişi ikitərəfli
iqtisadi əməkdaşlığın daha da gücləndirilməsi, yeni müqavilələrin
bağlanması, Bakı və Ankaranın birgə layihəsi olan Cənub Qaz Dəhlizi
ətrafında yaranmış situasiyaların gözdən keçirilməsi və atılacaq
addımların müzakirəsi, həmçinin, təhlükəsizlik məsələləri kimi
mühüm sahələrlə birbaşa əlaqəsi var. Türkiyə-Azərbaycan Yüksək
Səviyyəli Strateji Əməkdaşlıq Şurasının iclasında iki ölkəni
maraqlandıran bütün məsələlərin gündəmə gətiriləcəyi
şübhəsizdir.
Lakin Ərdoğanın Bakı səfərində iki ana xətt açıq görünür.
1. Son proseslər Türkiyənin Suriyada daha geniş
əməliyyatlara başlaya biləcəyini göstərir. Bu, faktiki olaraq
Rusiya qüvvələri ilə Suriyada yeni döyüş deməkdir. Görünür,
Ərdoğan “yeni müharibə” adlandırıla biləcək siyasi gedişi
etməmişdən öncə İlham Əliyevlə "saatlarını yoxlayır".
Türkiyə-Rusiya qarşıdurmasında Bakının seçim etmədiyi görünür. Bunu gözləmək də absurd olardı. Lakin Prezident İlham Əliyevin Rusiyanın buraxmadığı Türkiyə TIR-larına yol açması, təbii qaz məsələsində “mən qardaşıma qaz verəcəm, həm də daha ucuz” deməsi dolayısı ilə onun tərəzinin Türkiyə gözünə ağırlıq verdiyini göstərdi. Görünür, Ərdoğan da planlaşdırdığı yeni addımı İlham Əliyevlə müzakirə etmədən atmaq istəmir. Burada iki amil ola bilər: birincisi, Ankara Bakının Rusiya ilə bağlı siyasətini nəzərə almaq və müzakirədən sonra buna uyğun hərəkət etmək istəyir, ikincisi, Türkiyə yeni siyasətində Azərbaycanın dəstəyinə ehtiyacı var. Prezident İlham Əliyevin Suriya böhranından çıxış yollarının müzakirəsi üçün Böyük Britaniyanın Baş naziri Devid Kameronun dəvəti ilə Londona dəvət edilməsi ikinci ehtimalı gücləndirir. Hesab etmək olar ki, Suriya, ümumilikdə Yaxın Şərqlə bağlı dünya liderlərinin yeni siyasətində Azərbaycan da yer alacaq. İlk baxışdan, Azərbaycanın yerləşdiyi Qafqaz regionu ilə Yaxın Şərq uzaq görünə bilər, amma iki region arasında mühüm bağların olduğu şübhəsizdir, xüsusilə Rusiya faktoru baxımından. Digər tərəfdən, Azərbaycanın Əfqanıstandakı NATO qüvvələri üçün tranzit rolunu üzərinə götürdüyünü unutmamalıyıq. Bu baxımdan, Yaxın Şərqlə bağlı atılacaq addımlarda dünya güclərinin Bakıya ehtiyacı var.
Ərdoğanın Bakı səfərində bu amillər, eləcə də İŞİD-ə qarşı
yaradılan “İslam koalisiyası”nda Azərbaycanı da görmək istəklərinin
müzakirəsi gözləniləndir.
2. Ərdoğanın səfərində ikinci ana xətt regionda
Ankara-Tiflis-Bakı üçbucağının gücləndirilməsi ola bilər. Belə ki,
Ankara ilə kəllə-kəlləyə gələn Kreml dərhal Ermənistanda hərbi
gücünü artırdı. İrəvana hərbi helikopterlər “hədiyyə etdi” və
Ermənistanla birgə hava hücumundan müdafiə sistemi yaratmaq
qərarını verdi. Hətta dəqiqləşməmiş informasiyalara görə, Rusiya
Ermənistanın Türkiyə ilə sərhəd ərazilərinə qoşunlarını da
yerləşdirib. Bu, Türkiyə, dolayısı ilə Azərbaycan üçün də
təhdiddir. Bu təhdidə qarşı Ankaranın Bakı ilə eyni marşrut üzrə
hərəkət etməsi normaldır. Bu, marşrut Türkiyə, Gürcüstan və
Azərbaycan arasında tədricən möhkəmlənən hərbi və siyasi ittifaqın
gücləndirilməsindən keçir. Ankara uzun onilliklərdən sonra Qafqaz
siyasətində bu ittifaqla fürsət əldə etdi. Əslində Rusiyanın
Ermənistana dəstəyi artırması və yeni regional ittifaqa adekvat güc
yaratmaq cəhdləri də buna hesablanıb. Hesab etmək olar ki, Ərdoğan
Bakıda İlham Əliyevlə bu məsələni nəzərdən keçirəcək və çox güman
ki, türk lider bu səfərdən sonra “qaz oyunu” ilə Rusiyaya isti
münasibət göstərən Tiflislə də təmasları genişləndirəcək. Məqsəd
regional ittifaqı Rusiyanın atacağı addımlara qarşı adekvat
vəziyyətə gətirməkdir. Bu, həmçinin, İranla da bağlıdır. Çünki
sanksiyaların aradan qaldırılmasından sonra İranın regional güc
olmaq istəkləri ortaya çıxıb.
Qafqazı öz maraq dairəsində görən Tehran regiondakı
Ankara-Tiflis-Bakı ittifaqına qarşı Rusiya-Ermənistan birliyində
yer almaq niyyətindədir. Belə olanda qarşı cəbhə daha da güclənir
və bu, Türkiyəni təxirəsalınmaz addımlar atmağa məcbur
edir.
***
Bu iki ana xətlə yanaşı, Ərdoğan Bakıda azərbaycanlı həmkarı ilə
Transxəzər layihəsini də müzakirə edəcək. Geosiyasi proseslər
fonunda mühüm yer tutan enerji amilinə görə bu vacib məqam hesab
olunmalıdır. Türkiyə prezidenti ötən ilin 12 dekabr tarixində
Aşqabad səfəri zamanı bu məsələni müzakirə etdi. Türkmənbaşı
layihəyə yox demir, lakin haqlı olaraq Xəzərdə Rusiya faktorunu də
gözdən çıxarmır. Həmçinin, qaz resurslarını Avropa bazarına
çıxarmaq istəyən İran da Transxəzərə yeni rəqib kimi qəbul
olunmalıdır. Bunun fonunda Ərdoğanın gündəmə gətirəcəyi məsələlər
sırasında bu layihə də xüsusi yer tutur. Çünki türkmən
qazının dənizdən Bakıya gətiriləcək hazırda inşa olunan Cənub Qaz
Dəhlizi layihəsinə qoşulması həm Türkiyənin qaz ehtiyacının
ödənməsi, həm də Avropanın qaz bazarı uğrunda gedən rəqabətdən
Ankara və Bakının qalib kimi çıxması üçün
əhəmiyyətlidir.
Asif Nərimanlı
-
Yaxın Şərq13:16
Mahmud Abbas ermənini nazir təyin etdi - FOTO
-
Sosial13:03
Sabah 25 dərəcə isti olacaq
-
Magazin112:31
Rəşad Dağlının oğluna görün nə hədiyyə etdilər - FOTO
-
İdman12:01
Corcina Ronaldodan geri qalmır: Görün nə oyun çıxardı - VİDEO
-
Nida Xəbər 11:31
Araikin müsahibəsi buna görə yayımlanmadı - Sensasion iddia
-
MDB11:15
Putin bu ölkələrlə birlikdə yeni müharibəyə başlayacaq - Hədəf onlardır
-
Dünya10:44
Bu valideynlər bir uşağa görə 125 min manat alacaqlar
-
Region10:10
Rusiyadakı azərbaycanlılara PİS XƏBƏR - Bu sahələrdə işləmək qadağan edildi