Nida.az
İran səfəri: İlham Əliyev Sarkisyanı “ofsayda” saldı - TƏHLİL
Prezident İlham Əliyevin İrana gözlənilən səfəri reallaşdı və iki dövlət 11 sənəd imzalamaqla əməkdaşlığı daha da möhkəmləndirdi. Azərbaycan və İranı bir çox tarixi amillər birləşdirir. Bu baxımdan, ikitərəfli münasibətlərin daha geniş mərhələyə daşınması zərurəti təbiidir. Digər tərəfdən, son geosiyasi situasiya, həmçinin, regionda cərəyan edən proseslər fonunda Azərbaycan liderinin Tehrana getməsi və bu ölkə rəhbərliyi ilə birbaşa təmas qurması vacib idi.
Azərbaycan lideri Sarkisyanı necə qabaqladı?
Sanksiyaların ləğvindən sonra bütün region dövlətlərinin, həmçinin,
regionda maraqlı olan güclərin İran bazarında paya sahib olmaq
rəqabəti başlayıb. Azərbaycan və Ermənistan arasında da bu rəqabət
açıq hiss olunur. Prezident İlham Əliyev Tehrana səfər etməklə
Ermənistan prezidenti Serj Sarkisyanı bu məsələdə qabaqladı. Çünki
Sarkisyan İranla iqtisadi əməkdaşlıq məsələlərini öz hökumət
üzvləri ilə müzakirə etdiyi vaxtda, Azərbaycan lideri hazır
əməkdaşlıq planı ilə artıq Tehranda idi. Bunu erməni politoloqları
da açıq etiraf edirlər.
İranla iqtisadi əməkdaşlıq Azərbaycana bir çox aspektdən
xeyirlidir:
1. İran qonşu dövlətdir və ikitərəfli ticarət
əlaqələrin genişlənməsi üçün böyük miqdarda məbləğə ehtiyac yoxdur.
Hər iki ölkədə ciddi iqtisadi islahatların aparılması, biznes
mühitinin yaxşılaşdırılması qarşılıqlı sərmayə qoyuluşu üçün yeni
imkanlar yaradır.
Dövlət başçısının səfəri zamanı imzalanan “Azərbaycan Respublikası
Hökuməti ilə İran İslam Respublikası Hökuməti arasında gömrük
məsələlərində qarşılıqlı inzibati yardım haqqında Saziş” də əslində
buna xidmət edir. Bu, Azərbaycan və İran sahibkarlarının öz
məhsullarını gömrükdən asan şəkildə keçirməsinə, qarşılıqlı ticarət
dövriyyəsinin artmasına səbəb olacaq amildir.
2. Azərbaycan sahibkarlarının qonşu ölkədə yeni
bazara çıxışı ölkədə qeyri-neft sektorunun inkişafına xüsusi töhfə
verəcəyi gözləniləndir. Xüsusilə problem yaşayan Rusiya bazarına
çıxış imkanlarının məhdudlaşması fonunda İran bazarı “ikinci nəfəs”
deməkdir.
3. Sanksiyalarsız İranla əməkdaşlıq Azərbaycanda
turizmin inkişafını da artıracaq. İran turistlərinin Azərbaycana
gəlməsini şərtləndirən amillər sırasına ölkəmizin turizm potensialı
ilə yanaşı, tarixi və dini yaxınlıq da daxildir. Digər tərəfdən,
bir çox dini qadağanın olduğu İranda insanların bir qədər rahat
istirahət etməsi üçün qonşu Azərbaycandan yaxşı məkan ola
bilməz.
4. İran Azərbaycan üçün həm də yeni əmək
bazarıdır. Belə ki, sanksiyalar aradan qalxandan sonra İranın
sürətli inkişafı proqnozlaşdırılır. Bu da yeni əmək qüvvəsinə
ehtiyac yaranması deməkdir. Bu günə qədər azərbaycanlıların bir
qismi üçün Rusiya əmək bazarı rolunu oynayırdısa, indi İran onu
əvəzləyə bilər.
5. İranla Azərbaycan arasında maliyyə, bank, sığorta, turizm, əczaçılıq və digər sektorlarda əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi üçün yaxşı şərait vardır. Dövlət başçısının İranda imzaladığı sənədlər də bu istiqamətdə inkişafı təmin edəcək.
6. İranla yaxınlaşma Azərbaycanın neft-qaz sektoru
üçün də yeni imkanlar açır. Hazırda SOCAR bir çox ölkəyə
investisiya yatırır. Milli investisiyamızın dəyərləndirilməsi üçün
İranın neft-qaz bazarı yeni imkanlar açır. Bununla yanaşı, SOCAR
uzun illər təcrid olunmuş şəraitdə yaşayan İrana öz təcrübəsini də
“sata bilər”.
7. İranla Azərbaycan arasında neft-qaz sektorunda
əməkdaşlıq inkişaf etdiriləcək. Səfər zamanı Xəzər dənizində
yerləşən neft-qaz yataqlarının birgə işlənilməsi məsələsinin
müzakirə olunması, bu sahədə əməkdaşlığın gücləndirilməsi üçün
danışıqların aparılması da bunu deməyə əsas verir.
İqtisadi əməkdaşlıq Azərbaycana siyasi baxımdan da divident gətirə
bilər.
a) İrana qarşı sanksiyaların ləğvindən sonra tarix
boyu regional güc olmağa can atan Tehranın Bakıya da müəyyən
təzyiqlər edəcəyi ehtimalı mövcuddur. Xüsusilə Türkiyənin regiona
təsir imkanlarının genişlənməsi fonunda İranın bu gedişi edəcəyi
ehtimalı böyüyür. Azərbaycan liderinin səfəri ilə artacaq iqtisadi
əməkdaşlıq bu kimi xoşagəlməz siyasi situasiyaları da aradan
qaldıra bilər.
b) İranla isti münasibətlərin yaradılması
Azərbaycanın balans siyasətinə yeni imkanlar tanıyır. İran Bakı
üçün ilk növbədə Rusiyaya qarşı alternativ gücdür. Doğrudur, bu gün
Tehran və Moskvanın maraqları bir çox məsələdə üst-üstə düşür,
lakin bu yaxınlığın müvəqqəti olduğu da bəllidir.
Digər tərəfdən, Səudiyyə Ərəbistanı ilə yaxşı münasibətlərə malik
olan Azərbaycan İranla da eyni məsafəli əlaqələri saxlamaqla öz
xarici siyasətini aparmaq niyyətindədir.
Təbii qaz faktoru və tranzit müharibəsi
Prezident İlham Əliyevin Tehran səfərinin arxasında yaxın və uzaq
perspektivlərə hesablanmış addımlar bununla yekunlaşmır. Azərbaycan
lideri bu səfəri ilə Ermənistanı “ofsaytda” saxlamaq gedişi də
etdi. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi İrəvan rejimi düşünərkən, rəsmi
Bakının İranla iqtisadi əməkdaşlıq üçün real addımlar atması
prosesin ilk mərhələsidir.
Sonrakı mərhələdə təbii qaz amili ön plana çıxır. Sanksiyalar
aradan qalxandan sonra İran qazının Avropaya çıxarılması üçün
“tranzit rəqabəti” başlayıb. Lakin Prezident İlham Əliyevin
gündəmində qaz rəqabəti ilə bağlı yaxın və uzaq perspektiv olduğunu
deyə bilərik.
Yaxın perspektiv
Azərbaycanın ən çətin vaxtlarında təbii qazla təchiz etdiyi
Gürcüstan Rusiya ilə yanaşı, İrandan da əlavə qaz almağı düşünür.
Azərbaycan rəsmilərinin, hətta Prezident İlham Əliyevin Tiflisə
səfər etməsinə baxmayaraq, gürcülərin danışıqları davam etdirməsi
bu məsələdə razılığın əldə olunmadığını göstərdi. Görünür, Bakı
Tiflisin öz qaydaları ilə oynamaq yolunu seçib. Yəni onun qaz almaq
istədiyi İranla danışıqlar aparır və İran qazı Azərbaycandan
keçərək Gürcüstana çatdırılır. Bu, həm tranzit haqqının əldə
olunması, həm də Gürcüstan üzərində təsiredici qüvvəyə sahib olmaq
deməkdir. Ermənistanın da Gürcüstana tranzit xətti olmaq istəməsi
Bakını bu məsələdə təxirəsalınmaz addım atmağa vadar edir. Dövlət
başçısının Tehranda bu məsələni müzakirə etdiyini hesab etmək
olar.
Uzaq perspektiv
İran qazının Avropaya çıxarılması məsələsi Azərbaycan üçün uzaq perspektiv olsa da mühüm məqamlardan biridir. Dünyada təbii qaz ehtiyatlarına görə ilk sıralarda olan İran öz ehtiyatlarını Avropaya çıxarmaqda israrlıdır. Rusiya qazından tamamilə imtina etməyi düşünən Avropanın da İran qazına ehtiyacı var. İndiki məqamda Suriyada Rusiya ilə eyni cəbhədən çıxış edən İranın yaxın dövrdə Moskvaya alternativ olacağı gözlənilən deyil. Amma müəyyən müddətdən sonra İran qazının Avropaya çıxarılması aktuallaşacaq.
Tehran rəsmiləri öz qazının Fars körfəzindən çıxarmaq niyyətində olduğunu bəyan edib, lakin Azərbaycanın müəllifi olduğu TANAP-TAP layihələrinə qoşulmağı da istisna etməyib. İndi Bakı Tehranı onun üçün də əlverişli olan marşruta salmaq istəyir. Lakin regionda toqquşan Ankara-Tehran maraqları bunun gerçəkləşməsini bir qədər sual altına qoyur. Məhz bu aspektdən çıxış edən Ermənistan İran qazı üçün ən yaxşı marşrut olduğunu iddia etməkdədir. Doğrudur, İran qazının Ermənistan üzərindən Avropaya çıxarılmasını əngəlləyən bir çox obyektiv səbəblər var. Bunu yaxşı anlayan İrəvan rəsmiləri iki il öncə ortaya atdıqları bu iddianın arxasınca getmədilər. Amma son günlər ermənilər “köhnə məsələni” yenidən qaldırıb. Buna səbəb Gürcüstanın Rusiya ilə yaxınlaşmaq üçün atdığı addımlardır. Ermənilər hesab edirlər ki, İran qazı Ermənistan üzərindən Gürcüstana çıxır, oradan həm gürcülər “ehtiyacları” olduğu qazı alır, həm də Qara dəniz üzərindən Avropaya çıxarılır. İlk baxışdan, cəlbedici görünən bu versiyanı araşdıranda onun mümkünsüzlüyünü əsaslandıran ciddi amillər ortaya çıxır:
- Rusiya öz nəzarətində olan Ermənistan torpaqlarından
ona qarşı istifadə edilməsinə imkan verməz.
- Avropa indiyə qədər dəstəklədiyi Cənub Qaz Dəhlizi
layihəsinə qarşı bu həmləni istehlakçı olaraq qəbul
etməz.
- İranın mövcud qaz kəmərini deyil, əlavə vəsait
xərcləyərək, Ermənistana kəmər çəkməsi və öz təbii resurslarını
Qara dənizin təhlükəli sularının taleyinə buraxması inandırıcı
deyil.
Deməli, İranın bir müddətdən sonra Avropaya çıxarmağı nəzərdə
tutduğu təbii qazını TANAP-TAP kəmərinə vuracağı ehtimalı böyükdür.
Tehran rəsmilərinin təbii qazı Fars körfəzi ilə daşımaq
niyyətlərinin gerçəkləşməsi də çətin görünür.
“National İranian Gas” şirkətinin rəhbəri Əli Rza Kameli ötən ay
mətbuata açıqlamasında bildirmişdi ki, variantlardan biri “İran
LNG” terminalının tikintisidir: “2012-ci ildə İrana qarşı
sanksiyaların sərtləşdirilməsinə qədər terminalın tikintisi 40 faiz
başa çatdırılmışdı. Digər variant Fars körfəzinin dibi ilə Omana
qədər boru kəmərinin tikilməsidir. Hansı ki, bu ölkə Avropaya
yanacağın çatdırılması infrastrukturuna malikdir. Oman iki il
ərzində boru kəmərinin tikintisinə razılaşır”.
İranda bu variantı dəstəkləyənlər olsa da, onun perspektivləri sual
altındadır.
Birincisi variant: mayeləşdirilmiş qazın
çatdırılması üçün lazım olan terminalların tikintisi olduqca
bahalıdır. Hətta İran bu terminalı inşa etsə belə, qazı tankerlə
daşıdığı Avropa ölkəsinin də bu terminalı olmalıdır.
İkincisi variant: Bu versiya inandırıcı görünə
bilər. Belə ki, fars körfəzinin dibi ilə Omana kəmər çəkilir və bu
ölkənin mövcud infrastrukturu ilə Avropaya çıxarılır. Amma burada
Səudiyyə Ərəbistan faktorunu unutmaq olmaz. Ər-Riyad İranın onun
sərhədləri yaxınlındakı ölkə ilə bu qədər yaxın əlaqələr qurmasına,
qazını onun vasitəsilə Avropa bazarına çıxarmasına icazə verəcəkmi?
İran-Səudiyyə qarşıdurmasının indiki mərhələsində bu sadəcə
mümkünsüz görünür. Həmçinin, ərəb ölkələrinin Ər-Riyadın təsiri
altında olduğunu düşünsək, Omanın da buna cəsarət edəcəyi real
deyil.
Bu baxımdan, İran üçün ən sərfəli və təhlükəsiz marşrut Cənub Qaz
Dəhlizi layihəsinə qoşulmaqdır. Rəsmi Bakının İranla hazırki
yaxınlaşmasının arxasındakı mühüm məqamlardan biri də budur.
İranı Azərbaycana sıx tellərlə bağlayacaq bu layihə Dağlıq Qarabağ
münaqişəsində də Bakının əlini gücləndirə bilər. Əslində Azərbaycan
liderinin Tehran səfərində bu məsələnin müzakirə çıxarıldığı
ehtimalı böyükdür. Çünki Tehranın bu və ya digər şəkildə
Ermənistanla yaxınlığı danılmaz faktdır. Ermənilərin müxtəlif
“xəyallar” qurması da buradan qaynaqlanır. Bakı Tehranı məhz bu
siyasətdən çəkindirməyə çalışır ki, ikitərəfli iqtisadi və həyati
amil daşıyan bir sıra məsələlərdə əməkdaşlıq bunun reallaşmasına
səbəb ola bilər. Prezident İlham Əliyevin Tehranda Dağlıq Qarabağ
münaqişəsindən danışarkən, “Bu münaqişənin kökündə dini
ayrı-seçkilik də dayanır” deməsi Tehrana bu yöndə açıq mesaj
idi.
Asif Nərimanlı
-
Nida Təhlil 17:11
İrəvan “Krokus”la bağlı bəyanatı rədd etdi: Kreml necə cəzalandıracaq?
-
Sosial16:58
Bu avtomobillərlə taksi fəaliyyəti göstərmək qadağan edildi
-
Sosial16:36
Azərbaycanda sayğaclar ikiqat hesablayır - ŞOK İDDİA
-
Sosial16:08
Əli Əsədov yeni qərar imzaladı
-
Rəsmi xronika14:51
İlham Əliyev bu qanunu təsdiqlədi
-
Nida Xəbər 14:26
Yeni Kaledoniyada Azərbaycan bayrağı qaldırıldı
-
Magazin113:31
Tolik pərt etdi: "Bu da liftdə öpüşən Sabir" - VİDEO
-
Magazin112:56
Xalq artistindən valideynlərə və müəllimlərə MÜRACİƏT - VİDEO