Dünyanı vahiməyə salan gələcək: Bakı və Ankaranın artan gücü - TƏHLİL

“Mən İstanbula getməyəcəm”. Yəqin ki, çoxlarımız, xüsusilə siyasi düşərgədə olanlar söhbətin nədən getdiyini anladı.

Türkiyə-Ermənistan sərhədlərinin açılması məsələsi gündəmə gələndə Bakı qəti şəkildə buna qarşı çıxmışdı. Lakin başda ABŞ başda olmaqla Qərb bu layihəni – Ermənistanı Rusiyadan qoparmaq ssenarisini dəstəkləyirdi. Hansı ki, layihənin bir ucu da Azərbaycana toxunur, Dağlıq Qarabağ məsələsində Bakıya hansısa güzəştlər etmək çağırışı edilirdi. Həmin ərəfədə İstanbula gələn ABŞ prezidenti Barak Obama bu məsələni Prezident İlham Əliyevlə müzakirə etmək niyyətində idi. Lakin Azərbaycan prezidenti prinsipial şəkildə İstanbula getməkdən imtina etdi. Heç bir güzəştdən söhbət gedə bilməzdi.

“Mən Ankaraya gedəcəm”, bu dəfə Prezident İlham Əliyev Türkiyə torpaqlarına baş çəkərək, eyni prinsipiallığı davam etdirdi.

Ərdoğan ötən ayın 18-də Bakıya gələcəkdi. Səfər proqramı razılaşdırılmış, hər şey hazırlanmışdı. Amma nəzərdə tutulan tarixdən bir gün öncə Ankarada terror aktı törədildi və türk liderin səfəri təxirə salındı. Gözləmək olardı. Ən azından, bu terrorla müəyyən mesaj vermək istəyən qüvvələrin məqsədini anlamaq üçün.

Və təxminən bir ay sonra, martın 15-də Ərdoğanın baş tutmayan səfəri gerçəkləşəcəkdi. Yenə terror aktı, yenə eyni ssenari və səfər təxirə düşdü.

Amma bu dəfə “Mən Ankaraya gedəcəm” deyən Prezident İlham Əliyev Türkiyəyə səfər etdi. Bu, Azərbaycanın qardaş Türkiyənin yanında olması ilə yanaşı, həm də müəyyən dairələrə verilən mesaj oldu:

a) Azərbaycan-Türkiyə qardaşlığını heç nə əngəlləyə bilməz.

b) Azərbaycan Türkiyənin pis və yaxşı günündə həmişə yanındadır.

c) İki ölkənin və bir millətin milli maraqları heç nəyə qurban verilməyəcək, bu yolda heç bir qüvvənin qarşısından geri çəkilməyəcək.

Ərdoğanın səfərinə əngəllər törədilməsi ilə bağlı səslənən iddialar da Türkiyə-Azərbaycan maraqlarına qarşı qüvvələrin olduğuna dair təsəvvürlər yaratdı.

Ən diqqət çəkən iddia isə türkiyəli yazar Taha Dağlının idi.

“Türkiyə ilə Azərbaycan arasındakı əlaqələr, xüsusilə də Trans-Anadolu qaz kəməri (TANAP) layihəsi beynəlxalq gücləri narahat edir. TANAP Türkiyə üçün nə qədər əhəmiyyətli bir layihədirsə, Qərb üçün də bir o qədər cansıxıcıdır. Qərbin canını sıxan isə Türkiyənin TANAP-dakı payıdır. Bakı-Tiflis-Ceyhan neft boru kəməri layihəsində 11 ortaq var idi. Türkiyənin payı isə yalnız 6,5 faiz idi. Baxmayaraq ki, kəmərin böyük hissəsi Türkiyədən keçirdi. Neftin sahibi olan Azərbaycanın payı isə 25 faiz idi. O layihədə ABŞ-ın 3 ayrı şirkəti 14 faizlə qazanc sahibi olduğu halda, digər qazananlar fransızlar, italyanlar və yaponlar oldu. Bakı-Tiflis-Ceyhanda 6,5 faiz olan Türkiyənin payı TANAP-da 30 faizdir. Yəni, ingilislərin Bakı-Tiflis-Ceyhan layihəsindən təkbaşına əldə etdikləri payı indi Türkiyə TANAP-dan alıb. İngiltərənin BP şirkəti isə 12 faiz paya sahibdir. Türkiyədə baş verən son hadisələrin arxasında da məhz enerji sahəsində əldə olunan uğurlarla bağlı qısqanclıq dayanır. Gəzi Parkı hadisələri baş verdi, ardınca 17 dekabr əməliyyatı gəldi. İngilislər TANAP-a, amerikalılar isə Şimali İraq neftinin ixracına şiddətlə qarşı çıxırlar”, - deyə iddiada bildirilir. (http://publika.az/p/129243).

Xüsusi diqqət çəkən bu iddiadan çıxış etsək, deməli Ankara terrorunu həyata keçirənlərlə və Ərdoğanın Bakı səfərini istəməyənlər, daha doğrusu, Azərbaycan-Türkiyə ittifaqını zəiflətməyə çalışanların eyni mərkəzə bağlı olduğunu deyə bilərik.

“Xərçəngə” bənzəyən bu qüvvələr görünür qurduqları böyük oyunda Azərbaycan liderinin atacağı addımı, edəcəyi siyasi manevri hesablaya bilməyib.

Prezident İlham Əliyev Ankaraya səfəri ilə bu oyunları alt-üst etdi. Ankaranın özündən mesaj verdi ki, Azərbaycan Türkiyənin yanındadır və bu həmişə belə olaraq qalacaq.

“Biz bu terroru şiddətlə qınayırıq. Türk xalqının yanındayıq. Bizim birliyimiz əbədidir. Yaxşı gündə də, pis gündə də bir-birimizin yanındayıq”, - deyə Prezident İlham Əliyev Bakı-Ankara qardaşlığından narahat olanlara Ankaradan siyasi dillə lazım olan sözləri bəyan etdi.

Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyip Ərdoğan da Azərbaycanın pis gün dostu olduğunu xüsusi vurğulandı. Həmçinin, Bakı üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən Dağlıq Qarabağ məsələsində Azərbaycanın yanında olduğunu aydın şəkildə ifadə etdi.

Səfərin zamanı iki qardaş ölkəni daha sıx birləşdirəcək müqavilələr imzalandı. İkitərəfli ticarət dövriyyəsinin 20 milyard dolların üstünə çıxarılması, Cənub Qaz Dəhlizi layihəsinin davam etdirilməsi, hərbi-texniki əməkdaşlığın daha artırılması və bir sıra əhəmiyyətli məsələlərdə razılıqlar əldə olundu.

Bu səfərin protokol hissəsi idi. Lakin iki qardaş ölkənin liderlərinin bağlı qapılar arxasında müzakirə etdiyi məsələləri də müəyyən mənada təxmin etmək mümkündür.

1. Dağlıq Qarabağ məsələsi.

Rusiya-Türkiyə böhranının ardınca ən çox müzakirə olunan məsələ Qarabağda gərginliyin artmasıdır. Təbii ki, Azərbaycan öz ərazi bütövlüyünün bərpası üçün bütün siyasi və qeyri-siyasi addımlara hazırdır. Lakin hesab etmək olar ki, regionda gərgin vəziyyətin olduğu bir vaxtda, Qarabağda müharibənin başlaması hələlik heç kimə sərf etmir. Yəni faktiki olaraq meydan diplomatiyanın ixtiyarındadır.
Digər tərəfdən, Rusiyanın Ermənistanı regionda gücləndirilməsi Azərbaycanın maraqlarına ziddir. Ermənistanda Rusiyanın güclənməsi isə Türkiyə sərhədlərinə, dolayısı ilə NATO sərhədlərinə təhlükə yaradır. Görünür, qarışıq situasiyada iki türk lider saatlarını yenidən yoxlayıb.

2. Enerji məsələsi.

2012-ci ildə Azərbaycan və Türkiyə TANAP layihəsi ilə bağlı razılığa gəldi. Beləliklə Cənub Qaz Dəhlizi layihəsinin əsası qoyuldu. Hansı ki, bu layihə Avropanın qaz bazarı uğrunda aparılan müharibədə Bakı və Ankaranın üstünlük əldə etməsini təmin edəcək. Bununla yanaşı, hər iki ölkə bu layihədən həm iqtisadi, həm də siyasi divident qazanacaq. Layihəyə əngəl törətmək istəyən qüvvələrin olduğu məlumdur. Prezident İlham Əliyev də bir neçə dəfə Cənub Qaz Dəhlizi layihəsinin sonuncu hissəsi olan TAP-a süni əngəllərin yaradıldığını bildirib. Hesab etmək olar ki, iki türk lider birbaşa təmasda bu məsələləri və buna qarşı atılacaq addımları yenidən gözdən keçiriblər.

3. Nəqliyyat dəhlizi.

Yeni əsrdə nəqliyyat dəhlizlərinin ön plana çıxdığı aydın görünür. Əslində tarix boyu nəqliyyat mərkəzləri uğrunda mübarizə davam edib. Bu baxımdan, yenidən ön plana çıxan bu amil uğrunda mübarizənin qızışacağı qaçılmazdır. Azərbaycan və Türkiyənin hazırda Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizi “pazlında” əsas parçalardan olmaları onları bu mübarizədə daha ayıq olmağa məcbur edir.

“Şərq-Qərb” nəqliyyat dəhlizi: TRASEKA (Trans-Europe-Caucasus-Asia) proqramı Böyük İpək yolunun əsrlər sonra yenidən canlanmasını, Avropa, Qafqaz və Orta Asiyanı, eləcə də uzaq Şərqi, yəni Çini də özündə birləşdirən nəqliyyat-kommunikasiya sistemini özündə birləşdirir. Azərbaycan liderinin bu yaxınlarda Çinə səfər etməsi, həmçinin, Şərqə doğru siyasi açılımlarının əsasında bu amil xüsusi paya sahibdir. Uzaq Şərqdən başlayan bu dəhliz Azərbaycandan keçməklə Türkiyə üzərindən Avropaya çıxır. Və hər iki ölkənin gələcəyinə yatırılan mühüm kapital hesab oluna bilər. Çünki nəqliyyat dəhlizində tranzit olaraq rol almaq mühüm iqtisadi, eləcə də siyasi divident deməkdir. Bu baxımdan, Ərdoğan-Əliyev görüşündə perspektivə hesablanmış bu layihələrin masaya yatırıldığını demək mümkündür.

Dünyanın Azərbaycan və Türkiyə qorxusu

Azərbaycan və Türkiyə: Türk dünyasının və regionun iki gücündən qorxuya düşənlərin olduğu aydın olur. Xüsusilə iki gücün enerji və nəqliyyat xəritəsində söz sahibi olması gələcəkdə bölgəyə kimin hakim olacağının açıq nişanəsidir. Burada ABŞ kəşfiyyatının “kölgəsi” hesab olunan “Stratfor” beyin mərkəzinin rəhbəri Corc Fridmanın 2015-ci ildəki etirafı yada düşür.

Ankara və Bakının güclü bir ittifaq qurduqlarını və yaxın gələcəkdə bu güclərin böyük söz sahibinə çevriləcəyini etiraf edən C. Fridman dünyanın Azərbaycan və Türkiyə qorxusunu belə anlatmışdı: “Türkiyə Orta Şərqi, Orta Asiyanı və Balkanları ələ alaraq böyük bir gücə çevriləcək. Paytaxt Ankaradan İstanbula köçürüləcək. Aralıq və Qara dəniz türk gölünə çevriləcək. Neo Osmanlı nəzəriyyəsi gerçəkləşəcək və Türkiyə Osmanlı imperiyasına yenidən hökm edə biləcək. Artıq bu prosesin izlərini görə bilirik. Türkiyə İslam coğrafiyasında getdikcə digər ölkələr üzərində təsir imkanlarını genişləndirir. Balkanlarla da öz təsirlərini artırır. Qafqazda Azərbaycan və Gürcüstanla güclü bir ittifaq qurdu”. (http://publika.az/p/103438).

Bu, ABŞ kəşfiyyatının leqal üzü hesab olunan bir fikir adamının açıq etirafıdır və bu etirafda Bakı-Ankara qardaşlığına mane olmaq istəyənlərin məqsədi aydın şəkildə görünür. Lakin Azərbaycan liderinin gözlənilməz manevri və Ankara səfəri bu qardaşlığın pozulmaz olduğunu bir daha nümayiş etdirdi.

Asif Nərimanlı