Nida.az
Azərbaycanın 50 kilometrliyində atom təhlükəsi - SOS
Ötən həftə Ermənistanda Atom Elektrik Stansiyasının təhlükəsizlik istismarı üzrə dördüncü texniki forum keçirildi.
Publika.az xəbər verir ki, forumda erməni tərəfi
MAGATE-dən xahiş edir ki, “Metsamor” AES-in istismar müddəti
2026-cı ilə qədər uzansın. Çünki ölkənin maliyyə problemləri olduğu
üçün enerji sərfiyyatını tam ödəyə bilmir. Əgər AES də bağlansa, o
zaman vəziyyət daha kritik ola bilər.
Qeyd edək ki, “Metsamor”un istifadə müddəti ötən il 10 ilə qədər
uzadılıb. Lakin bu məsələ də açıq olaraq qalır.
MAGATE isə Yerevana cavab olaraq bildirib ki, AES-in saxlanılması
ilə bağlı qurumu inandıracaq səbəbləri açıqlamalıdır. Həmçinin
təhlükəsizliyin təminatı üçün təkliflər paketi hazırlanmalıdır.
Publika.az “Metsamor” AES-in hazırkı durumunu
və region üçün təhlükələrini araşdırıb, hansı ki, onun istifadə
müddəti çoxdan bitib.
Qeyd edək ki, bir müddət əvvəl apardığımız araşdırmada da AES-in
hər an partlamağa hazır vəziyyətdə olduğu aydın olmuşdu. Son illər
ərzində “Metsamor”dakı vəziyyət daha da kritik hal alıb.
Erməni dilində “Oktemberyan-1” adlanan “Metsamor” AES iki ayrı blok
olaraq, bloklardan birincisi 1976, ikincisi isə 1979-cu ildə
istifadəyə verilib. AES-in təhlükəli tərəflərindən biri onun
hazırda dünyada ən köhnə hesab edilən rus texnologiyası ilə
tikilməsidir. Hazırda dünyanın imtina etdiyi bu texnologiyadan
“Metsamor” AES-də istifadə edilir ki, bu da baş verə biləcək
qəzalara qarşı son dərəcədə zəif və müdafiəsizdir. Digər tərəfdən,
sovetlər dönəmində tikilmiş bu AES-də VVER, PBMK, EGP və BN olmaq
üzrə dörd moduldan istifadə edilir. Halbuki təxminən 40 illik
təcrübə nəticəsində VVER reaktorlarının çox etibarsız olduğu
müəyyən olunub. Ən çox qəzalar da məhz VVER reaktoru ilə çalışan
stansiyalarda baş verib. “Metsamor” AES də məhz VVER modeli ilə
çalışır. Stansiyanın ilk modulu VVER440/230 modelidir. Ən köhnə,
təhlükəsizlik sistemi yox dərəcəsində olan bu modeldən istifadə
edilməsi, “Metsamor” AES-in Çernobıl AES-dən də riskli olduğunu
sübut edir. Çünki bu modeldə radioaktiv maddə sızıntısının
qarşısını alacaq polad qübbə yoxdur. Bununla yanaşı, stansiyanın
müasir təhlükəsizlik və texniki təchizatının olmaması, reaktorun
soyudulması üçün istifadə edilən suyun azlığı və soyutma sisteminin
köhnəlmiş layihə ilə tikilməsi də regionun ekoloji vəziyyəti üçün
ciddi təhlükələr ortaya çıxarır.
AES-in VVER-440/270 modelinə əsasən tikilən ikinci bloku isə nüvə
fəlakətlərinin qarşısını ala biləcək texniki təchizatdan və
təhlükəsizlik sistemindən məhrumdur.
“Metsamor”un ciddi təhlükə mənbəyi olmasını əsaslandıran
səbəblərdən biri də onun Rixter şkalasına görə 9 bal gücündəki
seysmoaktiv zəlzələ zonasında tikilməsidir. Nüvə enerjisi üzrə
beynəlxalq standartlar isə 5 baldan çox zəlzələ ehtimalı olan
ərazilərdə AES-lərin tikilməsini qadağan edir.
AES-də fəaliyyət dövrü ərzində 5 böyük, 150-dən çox kiçik
qəzalar baş verib.
Qəzalardan ən böyüyü 1988-ci ildə Ermənistanın Spitak (Hamamlı)
ərazisində baş vermiş zəlzələ və 25 min adamın ölməsidir. Məhz bu
zəlzələdən sonra stansiyada baş vermiş nasazlıq üzündən Sovetlər
Birliyi rəhbərliyinin qərarı ilə AES bağlanmışdı. Elə həmin qəzada
generatorun partlaması və əlaqə kabellərinin yanması nəticəsində
stansiyanın onsuz da etibarlı olmayan müdafiə sistemi də məhv oldu.
Lakin rəsmi İrəvan bu stansiyanın yaratdığı təhlükələrə rəğmən,
1995-ci ildə fəaliyyətini bərpa etdi.
“Metsamor”un təhlükəsini anlayan dünya stansiyanın bağlanmasına
çalışır, lakin hələ də heç bir nəticə əldə olunmayıb.
Avropa İttifaqı “Metsamor”un 2011-ci ildən gec olmayaraq bağlanmasını və Ermənistana enerji ehtiyaclarını ödəmək üçün 100 milyon avro verməyə hazır olduğunu bildirsə də, qarşı tərəf 1 milyard avro tələb etdi. Nəticədə, razılaşma baş tutmadı. Bu isə stansiyanın bağlanmamasında Ermənistanın maraqlı olduğunu göstərir. Ermənistan “Metsamor”u 2016-cı, uzaq perspektivdə isə 2031-ci ilədək istifadə etmək niyyətində olduğunu gizlətmir. Rəsmi İrəvan stansiyanın fəaliyyətini dayandırmamasının səbəbini alternativ enerji mənbəyinin olmaması ilə bağlayır. Lakin Aİ-nin hesablamalarına görə, qəzalı vəziyyətdə olan bu AES-də hər an baş verə biləcək partlayışdan təkcə Ermənistan deyil, bütün Cənubi Qafqaz, Yaxın və Orta Şərq ölkələri də ciddi ziyan görə bilər.
“Metsamor”un yaratdığı təhlükələrdən biri də stansiyanın fəaliyyəti
üçün lazım olan uranın Rusiyadan Ermənistana hava yolu ilə
daşınmasıdır. Ermənistan Azərbaycan torpaqlarını işğalı etməsi ilə
iki ölkə arasında heç bir əlaqənin olmaması, o cümlədən
Gürcüstan-Abxaziya münaqişəsindən sonra rəsmi Tiflisin sərhədlərini
Rusiyanın üzünə bağlaması və Ermənistanın Rusiya ilə heç bir quru
əlaqəsinin qalmaması nəticəsində, hazırda AES-in fəaliyyəti üçün
lazım olan uran hava yolu ilə daşınır ki, bu da uçan nüvə bombası
deməkdir. Uran daşıyan təyyarələrin Cənubi Qafqazın hava yolundan
istifadəsini nəzərə alsaq, həmin təyyarələrin havada partlaması
nəticəsində, bütün regionda ikinci Xirosima da yaşana bilər. Bu isə
“Metsamor”un təcili olaraq bağlanmasına ən böyük
səbəblərdəndir.
Azərbaycan və Türkiyə bu stansiyanın yaratdığı təhlükələrin
qarşısını almaq və fəaliyyətini dayandırmaq üçün beynəlxalq
təşkilatlara dəfələrlə müraciət edib və yüksək tribunalarda
məsələnin ciddiliyini vurğulayıblar.
Nüvə texnologiyası üzrə mütəxəssislərin fikrincə, “Metsamor”un
istifadə müddəti 2001-ci ildə başa çatıb. Dünya təcrübəsinə görə
istifadə müddəti başa çatmış nüvə reaktorlarının fəaliyyəti
dayandırılır, misal üçün Almaniya və digər ölkələrdə 1976-cı ildə
tikilmiş reaktorlar sıradan çıxarılıb.
Ermənistan hökuməti isə hər şeyə rəğmən, “Metsamor”u bağlamaq
niyyətində deyil. Bəs bütövlükdə Cənubi Qafqaz, eləcə də bölgə üçün
“Çernobıl təhlükəsi”ni aradan qaldırmaq üçün nə etmək
mümkündür?
BMT-nin nüvə təhlükəsizliyi konvensiyasına görə, zərərli və
partlayış təhlükəsi olan texnologiyaların qurulması qonşu ölkələrdə
qiymətləndirilməli, ətraf mühitə təsiri və bunun törədəcəyi hər
hansı fəsadlar haqqında qonşu dövlətlərlə razılıq prtokolu
olmalıdır. Deməli, “Metsamor”un ləğvi beynəlxalq konvensiyaya görə,
təkcə Ermənistandan deyil, region dövlətlərindən asılıdır.
Azərbaycan Diplomatik Akademiyasının professoru Riçard Russo 3 il
öncə “Foreign Policy Journal”da “Metsamor” AES-in təhlükələri ilə
bağlı yazırdı ki, bu stansiyanın fiziki xəttin ayrıcında yerləşməsi
azmış kimi, o həm də siyasi baxımdan qeyri-sabit regiondadır:
“Reaktorların dəyişdirilməsinə göstərilən səylər uğursuz olub və
alternativ enerji mənbələrinin axtarışı və yeni reaktorun ən müasir
idarəetmə elementləri və ehtiyat köçürmə sistemi ilə bağlı
göstərilən səylər hələ ki faydasızdır. “Metsamor” adi bir qəza ilə
böyük bir regionda canlı aləmi məhv edə bilər. Ona görə də, bu
məsələ heç bir dövlətin daxili iş ola bilməz, çünki qəza baş
verərsə, faciənin miqyası bir neçə ölkəni əhatə edəcək. Buna görə
də, Ermənistana qonşu ölkələr “Metsamor”un bağlanması üçün təzyiq
göstərməlidir”.
R. Russo qeyd edib ki, əgər bu stansiya bağlansa, Ermənistan
iqtisadi cəhətdən daha çətin duruma düşər, enerji asılılığı
maksimuma çatar: “Bu məsələnin üzərinə daha çox gedilməlidir. Təkcə
düşmən ölkəni enerji blokadasına salmaq üçün yox, ən əsası region
ölkələrində yaşayan, içində 2 milyon erməninin də var olduğu,
milyonlarla insanı “3-cü Çernobıl”dan xilas etmək üçün”.
Erməni mənbələrin məlumatına görə, son bir ildə “Metsamor”da
vəziyyət daha pis hal alıb. Belə ki, rəsmi Yerevan bunu gizlətməyə
çalışsa da, AES istifadəsiz hala gəlib.
Ən pisi isə Yerevandan yüz kilometrlərlə uzaqda yerləşən “Metsamor”
Azərbaycan sərhədlərinin, konkret Naxçıvanın 50 kilometrliyində
yerləşir. AES-də hər an baş verə biləcək texniki nasazlığın acısını
ilk növbədə Azərbaycan çəkəcək. Çünki təcrübə göstərir ki, belə
AES-lərdə texniki nasazlıq zamanı ən böyük zərər 30-50 kilometr
məsafədə hiss olunur.
Asif Nərimanlı
-
Qoroskop00:15
Günün ULDUZ FALI: çox ciddi münaqişə baş verə bilər
-
Sosial28 Mart 22:50
Əhaliyə ŞAD XƏBƏR: pensiya və müavinətlər artırıla bilər - VİDEO
-
İdman28 Mart 22:24
UEFA-dan Avro-2024-lə bağlı YENİLİK - Yekun qərar bu tarixdə veriləcək
-
Magazin228 Mart 22:00
Sevgilisi məşhur aktrisanı döydü: "Aylarla..."
-
Sosial28 Mart 21:36
Daxili İşlər Nazirliyi əhaliyə ÇAĞIRIŞ ETDİ
-
İnanc28 Mart 21:24
Ramazanın 19-cu gününün duası - İmsak və iftar vaxtı
-
Sosial28 Mart 20:24
Şahmar Hüseynova yeni VƏZİFƏ VERİLDİ - FOTO
-
Maraq dünyası28 Mart 20:15
"Tarqovı"da çiy ətdən libas geyinən qızdan QƏRİBƏ HƏRƏKƏTLƏR - VİDEO