Nida.az
“Ölkənin parçalanması Moskvanın istədiyi gözəl ssenari olardı..”
GUAM Ölkələri Jurnalistlərinin Araşdırma Mərkəzinin direktoru,
uzun müddət Ukrayna parlamentində aparıcı mütəxəssis olmuş Elxan
Nuriyev Publika.Az – a müsahibəsində Ukraynadakı son
durumu, bu ölkənin parçalanma təhlükəsi və Krım tatarlarının
müstəqillik əldə etmə ehtimallarını dəyərləndirib.
-Ukraynada son durum, yaranmış böhrandan çıxış üçün hansı
addımlar atılır?
-Yanukoviç hakimiyyətə gələndə Ukraynada Konstitusiya Məhkəməsinin
qərarı ilə parlament-prezident ölkəsindən prezident-parlament
ölkəsi sisteminə keçildi. Bu gün gedən danışıqların məqsədi odur
ki, Ukrayna konstitusiyasına biryolluq dəyişikliklər olsun. Ancaq
bunu üçün parlamentin yeddinci çağırışında iki sessiya lazımdır.
Ona görə də cəmiyyətdə, barrikadada, meydanda da belə bir
əhval-ruhiyyə var ki, 226 səslə, yəni adi səs çoxluğu ilə
Konstitusiya Məhkəməsinin o vaxtı qərarı ləğv edilsin və köhnə
qaydada Yuşşenko dövründə olan parlament-prezident hakimiyyət
sistemini qurulsun. Lakin bu halda güc strukturları, XİN, Baş
Prokurorluq, Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi, Müdafiə Nazirliyi
prezidentin təqdimatı ilə təyin olunacaq. Müxalifət liderlərinin
hesab etdiyi variant isə belədir ki, bu layihə yay sessiyasında
birinci oxunuşda səs qoyulsun, payızda ikinci oxunuşda səsə
qoyulsun, 2015-ci ilin prezident seçkilərinə qədər bütün
nazirlərin, o cümlədən güc strukturu blokunun birbaşa parlament,
yəni baş nazir komandası tərəfindən təyin olunması məsələsi həll
olunsun. Vəziyyət belədir. Variantların biri budur ki, bu günki
müxalifət müəyyən dairələrlə danışıqlara gedib, onlara nazir
portfeli verir və parlament strukturu yaradır. Çünki nazirlik
postuna müxalifət liderlərindən birinin namizədliyi məqbul sayılır.
Amma o zaman da güc strukturları yenə prezidentə tabe olacaq. Digər
variant da belədir ki, bu məsələ yay sessiyasında səs qoyulsun və
radanın 450 deputatından 301 deputatının səsi ilə konstitusiyada
dəyişiklik olsun. Bir ildən sonra güc strukturları da parlament
tərəfindən təyin olunsun. Prezidentin kvotası olmasın. Çünki
praktika göstərir ki, prezident tərəfindən namizədliyi irəli
sürülən baş prokuror və digər namizədlər parlament tərəfindən
təsdiq olunsa da, əvvəlcədən razılaşdırılır. Prezident tərəfindən
təyin olunanlar da rəsmi, yaxud qeyri-rəsmi qaydada birbaşa
prezidentin fərman və göstərişlərini yerinə yetirir. Buna görə də
cəmiyyət istəyir ki, konstitusiyada dəyişiklik olsun və güc
strukturlarının təyin olunması parlamentin səlahiyyətinə
keçsin.
“24 vilayətdən 10-nun yerli hakimiyyəti
müxalifətin əlindədir”
-İğtişaşlarda, o cümlədən hazırda davam edən barrikadalarda
azərbaycanlılar iştirak edirmi?
-Azərbaycanlıların iğtişaşlarda birbaşa iştirakını deyə bilmərəm.
Halbuki mən meydanlara ilki çıxanlardan olmuşam. Azərbaycanlıların
iştirakını da şəxsən görməmişəm. Çünki Ukraynanın özünün lazımi
qədər millətçi radikalları var. Onlar da gizlənmirlər. Hamısı
televiziyada çıxış edir, mətbuata konfransı keçirirlər. “Sağ
sektor” deyilən bir qurum var. Əvvəllər bu qurum patriot idmançılar
klubu kimi olub. Onlar da etdiklərini gizlətmirlər.
Ukraynada bu gün real olaraq hər birinin administrativ qurumu
olan 24 vilayətdən 10-nun yerli hakimiyyəti iflicdir. Bu da əsasən
Qərbi və Mərkəzi Ukrayna hissəsindədir. Nominal olaraq aparat
işləyir, lakin qubernatorların qərarları, yerli vilayət
sovetlərinin fərmanları, qərarları qüvvədə deyil. Həmin ərazilərdə
hakimiyyət müəyyən mənada müxalifətin əlindədir. Məncə küçələrdə də
bütün format dəyişib. Əvvəl əslində xalq hərəkatı gedirdi. 2013-cü
ilin may ayında parlament qərarı var idi ki, Ukrayna Avropa
İttifaqına inteqrasiya olunur. Ən azı azad iqtisadi zona ilə bağlı
sənədlərə imza atır. Noyabrın 28-də Vilnüsdə həmin sammitin
olmasına bir həftə qalmış sabiq baş nazir birbaşa efirdə dedi ki,
sənədə imza atmayacaqlar. Hər şey də burdan başladı. Nəyə görə bir
il yarım idi ki, insanlara bu sənədi imzalayarıq
deyirdilər.
Prezidentin dediyində də həqiqətlər var idi, lakin insanlara
təsir edən onları il yarım kobud desək, qoyun kimi otarılmalarıdır.
İmzalayarıq deyirlər, qanunvericilik hazırlanır, amma sonda
imzalanmır. Aydındır ki, Ukraynanın ticarət dövriyyəsinin 40 faizi
Rusiya ilə bağlıdır. O da sirr deyil ki, heç kəsə lazım olmayan
ərzaq məhsullarının alıcısı Rusiyadır. Həqiqətən də Rusiyaya üz
çevirməklə 100 minlərlə, milyonlarla insan işsiz qala bilər. Lakin
prezident tərəfindən insanlara belə münasibət, sonra da müqavimət
göstərmək istəyən tələbələrin vəhşicəsinə döyülməsi, ardınca da baş
nazir tərəfindən döyənlərin müdafiə olunması tarıma çəkilmiş
əsəblərin qırılması və sonrakı proseslərlə nəticələndi.
“Ukraynada 226 səslə müxalifət Yeni Nazirlər
Kabineti formalaşdıracaq”
-Sizcə hazırki proseslərin nəticəsi necə
olacaq?
-Mənim proqnozum budur ki, aralıq finiş bu yaxınlarda olacaq. 16 il
parlamentdə işləmiş şəxs kimi dəqiq məlumatım var ki, 226 səslə
müxalifətdən, yaxud da hakimiyyətin iştirakı ilə müxalifətdən yeni
Nazirlər Kabineti formalaşacaq. Lakin bu hadisələrin ümumilikdə
finişi yeni prezident seçkilərinə, yəni 2015-ci ilin fevral ayına
qədər olacaq. O zaman qədər hadisələr uzanacaq.
-Yəni 2015-ci ilə qədər eyni vəziyyət davam
edəcək?
-Eyni vəziyyət də deyə bilmərik. Meydanda hər cür adam var. Avropa
tərəfdarları olan liberallardan tutmuş, solçular və ultra radikal
sağçılara qədər. Bütün cəmiyyət meydanda təmsil olunur. Bu
baxımdan, yeni Nazirlər Kabinetində meydanda hamının marağını
qorumaq qeyri-mümkündür. Təbii ki, müəyyən qurumlar çalışacaq ki,
meydanı tərk etməsinlər. Düz prezident seçkilərinə qədər cəmiyyətdə
belə bir gərginlik olacaq. Bütövlükdə baş verən hadisələrin
istiqaməti sovet hüquq-mühafizə sistemi ilə vidalaşma
mərasimidir.
“140 milyard xarici borc var və üstünə gəlir,
milli valyuta dəyərini 10 faiz itirib”
-Elxan müəllim, sizcə Ukrayna üçün ən yaxşı variant
nədir?
-Mən 2010-cu ildə Yanukoviç hakimiyyətə gələndən qəbul edilən
Konstitusiya Məhkəməsinin qərarı 226 səslə ləğv edilməlidir.
Konstitusiyaya düzəliş üçün parlamentin 450 üzvündən 301-nin səsi
lazımdır. Yəni üçdə ikisi səs verməlidir. Burda da məsələ uzanır,
insanlar əziyyət çəkir, nəyin baş verdiyini dəqiq
bilmirlər.
Buna görə də sadə çoxluqla bu dəyişikliyi etmək olar. Hazırda
parlamentin 450 yerindən 4-ü boşdur, ümumi 446 üzvü var. Buna görə
də 226 səslə sadə çoxluqla texniki hökumət yaradılmalıdır.
Ukraynanın 140 milyard xarici borcu var və üstünə gəlir. Texniki
hökumət yaratmaq lazımdır, paralel olaraq da konstitusiyanı
referenduma çıxarmaq olar. Belə bir vəziyyətdə ölkəni saxlamaq
qeyri-mümkündür. Milli valyuta dəyərini artıq 10 faizə qədər
itirib.
“Problem müxalifət liderlərinin sona qədər bu
yükün altına girə bilməməsidir”
-Bu günlərdə Polşa mətbuatı belə bir iddia irəli sürdü ki,
Ukraynada prezidentin müxalifətlə danışıqlara getməsi Moskva
tərəfindən tapşırılıb. Buna səbəbsə Soçi olimpiadasıdır. Moskva
Yanukoviçə deyib ki, olimpiada başa çatan kimi barrikadaları
dağıtsın.
-Barrikadaların dağıdılması böyük bir arı yuvasına çöp uzatmaq
olar. Bütün telekanallar, hətta rəsmi televiziyalar belə meydanı
efirdə göstərir. Ukraynanın hazırda özünümüdafiə dəstələri
yaradılıb. Silahları yoxdur, amma qorumada, kaskalı, qılınclı,
qalxanlı, rəsmi formalı dəstələrdir. Həftənin sonuna qədər o
adamların sayı 20 minə çatmalıdır. Ukrayna cəmiyyəti Yuşşenko
dövrünə qədər olan cəmiyyət deyil. Yəni hadisələrə cəmiyyət özü
reaksiya verir. Hətta müxalifət liderləri bəzən cəmiyyətin
tələbləri qarşısında geri çəkilməli olur. Mən inanmıram ki, müəyyən
mənada adekvat xarakterli olan Yanukoviç onlarla konfliktə getsin.
Belə bir addım atarsa, onun hakimiyyətinə birbaşa gün hesabı
qalar.
Cəmiyyətdə doğrudan bir coşqunluq, yüksəliş var. İnsanlar
hadisələrə birbaşa təsir edə bildiklərini anlayırlar. Burda problem
hardasa müxalifət liderlərinin sona qədər bu yükün altına girə
bilməməsidir. Heç kəs gözləmirdi ki, adi bir 50 nəfərin döyülməsi
ilə cəmiyyət belə bir reaksiya verəcək. Müxalifətin açığı elə bir
komandası da yoxdur. Həmçinin müxalifətin özü də bircinsli deyil.
Bir tərəfdən solçu, liberal Yasenyukdursa, bir tərəfdə rusdilli
Kliçkodursa, bir tərəfdə də ultrasağçı radikaldır. Buna görə də
müxalifətin özündə də bir baxış yoxdur.
“Ölkənin parçalanması Moskvanın istədiyi gözəl
ssenari olardı, amma...”
-Bildirdiniz ki, Qərbi və Mərkəzi Ukrayna müxalifətin
idarəçiliyi altındadır. Belə proqnozlar var idi ki, Ukrayna Qərbi
və Şərqi hissələrə bölünəcək. Dedikləriniz bu proqnozu
doğrultmurmu, ümumiyyətlə, belə bir gözlənti varmı?
-Bu ssenari Şimal qonşuların, Moskvanın istədiyi gözəl bir ssenari
olardı. Belə olsaydı daha çox sənaye inkişaf etmiş Şərq hissəsi ona
qalardı. 85-90 faizin özünü avropalı hesab etdiyi o biri hissəsi
isə Avropaya.
Lakin bu hadisələrin bir müsbət cəhəti də oldu. Hadisələr göstərdi
ki, Ukraynanın Şərqində və Qərbində insanlar Avropa dəyərlərinə
eyni mövqedən yanaşırlar. Son 20 ildə ukraynalıların təxminən 30
faizi Avropada olub, yaşayıb. Bu istiqamətdə keçirilən sorğuların
nəticələri belədir: 47 faiz ukraynalı birmənalı olaraq avropalı
olmaq istəyir. 80 faiz ukraynalı avropalı kimi yaşamaq istəyir.
Avropanın tərkibində olmaq istəyir, əgər olmasa belə,
avrostandartlarla yaşamaq istəyirlər. Gənclərin də 83-84 faizi
deyir ki, mən Avropada yaşamaq istəyirəm.
Bu prosesin qarşısı alınmazdır. Sərhədlər açıqdır, müəyyən qədər
gediş-gəliş asandır. Eyni zamanda Ukraynanın vilayət mərkəzlərində,
şəhərlərində Avropa ölkələrinin konsulluğu var. Ukraynalılar
özlərini avropalı kimi təqdim edə bilirlər. Buna görə də həmin
ölkələr ukraynalılara viza verir. Avropadakı həyatı görən ukraynalı
da keçmiş həyatı istəmir.
Ortada olan digər vəziyyətsə belədir ki, Ukraynanın maliyyə-kredit
sisteminin 20 faizinə Rusiya bankları baxır. İqtisadçılar yaxşı
bilir ki, maliyyədə 10 faiz payı olan qurumlar belə milli valyutaya
təsir edə bilirlər. Yəni Rusiyanın əlində belə rıçaqlar var. Amma
parçalanmaq məsələsi real deyil.
Krım tatarları müstəqilik əldə
edəcəkmi?
-Krım tatarlarının müstəqillik məsələsi də gündəmə gəlib,
bu gözlənilirmi?
-Krım tatarları əsas etibarilə kənd yerlərində yaşayırlar. Onlar
bizim qardaşlarımızdır, amma etiraf etməliyik ki, orda savadlı kadr
potensialı yoxdur. Digər tərəfdən Krımda tatarlar əhalinin 15-18
faizini təşkil edir. Ruslar Krımda əhalinin 50 faizidirsə, 25-30
faizə yaxını ukraynalıdırlar. İri şəhərlərin əhalisinin hamısı isə
ya ruslardır, ya da rusdillilərdir. Tatarlar bir qayda olaraq
qəsəbələrdə, böyük turizm mərkəzlərinin yanında yerləşirlər.
Onların siyasətə təsiri o dərəcədə deyil. Amma rus blokunun və
digər qrupların siyasətə birbaşa təsiri var. Çünki onların Krım
Muxtar Vilayətinin Parlamentində fraksiyaları var. Eyni zamanda,
Ukrayna yeganə demokratik ölkələrdəndir ki, ikili vətəndaşlıq
yoxdur.
-Bu, parçalanmaq təhlükəsi ilə bağlıdır?
-Bəli, bu təhlükəyə görə. Çünki belə bir təhlükə hər zaman
olub.
“Krım tatarları 1944-cü ili
unutmayıblar”
-Ola bilərmi ki, Ukraynadakı proseslərdə Avropa üstünlük
əldə etsə, Rusiya krımlı tatarlara müstəqillik vəd edərək öz
tərəfinə çəksin və Ukraynadan ayırsın?
-Krım tatarlarının Məclisinin, hətta millətçiləri və radikal
islamçılarının hamısının qərarı var ki, Krım tatarları Ukrayna
respublikasının tərkibində qalır. Krım tatarlarının parlamentdə
iştirakı həmişə Ukrayna milli demokratik qüvvələrinin
fraksiyalarında olub. Ümumiyyətlə belə bir çağırış və gözlənti də
yoxdur. Krım tatarları 1944-cü ilin mayında Krımdan necə
vəhşicəsinə çıxarıldıqlarını unutmayıblar. Bu günki nəslin
əksəriyyəti yollarda əziyyətlər çəkən, Qazaxıstanda, Sibirdə,
Özbəkistanda doğulanlardır. Onların yaddaşında böyük bir iz var ki,
Rusiya ilə yaxınlıq olmaz.
“Nə Yanukoviçin, nə də müxalifət liderlərinin
qeyrəti çatmır”
-O zaman Rusiya üstünlük əldə etsə Avropa tatarlara eyni
vədlər verə bilər və bu da Ukraynanın bölünməsinə gətirib
çıxarar.
-Ukraynada qalib gəlmək anlayışı mücərrəd anlayışıdır. Söhbət
sivilazasiya seçimindən, millətin gələcəyindən gedirsə,
ukraynalıların əksəriyyəti özünü avropalı hesab edir. Burda 5-ci
kalon, ruspərəst adamlar da var. Amma onlar marginaldır və
Ukraynanın siyasi həyatında dönüş yarada bilməzlər. Ukraynanın 46
milyonuq əhalisinin hardasa 40 milyona yaxını birmənalı olaraq
ukraynalıdır. Onların da böyük əksəriyyəti özünü Avropalı hesab
edir və bu yolda gördüyümüz kimi canından da keçməyə hazırdır. Bunu
da təbii ki, cənab prezident Yanukoviç, müxalifətin cənab liderləri
də yaxşı bilir. Sadəcə olaraq heç birinin qeyrəti çatmır. Burda
maliyyə qrupları var ki, həm siyasətdə, həm də cəmiyyətdə böyük
gücə malikdir. Tutaq ki, müxalifətə yaxın olan oliqarx qruplar bir
tərəfdə, prezidentə yaxın olan oliqarx qruplar digər tərəfdədir.
Əslində isə böyük hesabla maliyyə qrupları Ukraynanın
avrointeqrasiyasını istəyir. Çünki onlar öz bizneslərinə zəmanət
istəyirlər. Rusiyadakı kimi Putinin xoşu gəlmədiyini həbsə atdırıb
pulunu da əlindən almasını istəmirlər.
Asif Nərimanlı
-
İdman17:06
"Qarabağ"ı yıxan futbolçu İstanbul nəhənginin hədəfində
-
Sosial16:36
Güclü külək əsəcək, çaylardan sel keçəcək - XƏBƏRDARLIQ
-
Magazin116:11
Zülfiyyə Aşıq Tellini biabır etdi: “Restoranda yeyir, sonra da...”
-
Sağlamlıq15:41
Marketlərdə satılan bu yuyucu tozlar XƏRÇƏNG YARADIR
-
Nida Xəbər 15:11
Təsdiqləndi: Bu şəxslərin MAAŞI ARTIRILDI - MƏBLƏĞLƏR
-
Dünya14:08
Makronla Silvanın romantik pozaları gündəmi silkələdi - FOTO
-
Sosial13:47
Bu şəxslər pensiyaya 5 il erkən çıxacaq
-
Yaxın Şərq13:16
Mahmud Abbas ermənini nazir təyin etdi - FOTO