Nida Təhlil
Kremldəki “qiyamçılar” və rus-türk müharibəsinə hesablanmış ssenari - TƏHLİL
Rusiya təyyarələri Əl-Babda türk əsgərlərini bombaladı: 3 şəhid, 11 yaralı. Kreml dərhal bunun səhvən baş verdiyini elan etdi. Müharibə şəraitində belə səhvlərin olması mümkünsüz deyil, lakin hadisələrin inkişafı və siyasi təxminlər rusların səhvinin dırnaq içinə alınmasını zəruri edir.
“Səhv”, yoxsa: türk əsgərlərinin bombardman
edildiyi gün ABŞ Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin (CİA) yeni şefi Maykl
Pompeo Türkiyədə idi və diqqətçəkən məqam odur ki, yeni şef ilk
səfərini məhz Ankaraya etmişdi; Kremlin sözçüsü Dmitri Peskov türk
əsgərlərini türk tərəfdaşlarının verdiyi koordinatlar əsasında
vurduqlarını açıqladı.
Və bu amillərin fonunda ortaya çıxan versiyalar rus təyyarələrinin
yağdırdığı bombaların təsadüf olmadığı fikrini gücləndirir:
Ssenari 1: Maykl Pompeo CİA şefi olaraq Ankaraya
gəldi. Onun Tramp Amerikasının ilk yüksək vəzifəli şəxsi olaraq,
türk torpaqlarına gəlişi Vaşinqtonun Türkiyəyə 15 iyul hadisələrini
unutdurmaq və münasibətlərdə yeni səhifəni açmaq istəyini göstərir.
Və bu səfərin Ərdoğanla Tramp arasında telefon danışığının ardınca
baş verməsi də diqqət çəkir.
İki liderin telefon danışığında Ərdoğan Trampdan iki xahiş
etdi:
1. Suriyada YPG-yə (PKK-nın Suriya qolu olan
PYD-nin silahlı gücü – red.) dəstəyin verilməməsi.
2. FETÖ və PKK terror təşkilatlarına qarşı birgə
mübarizənin aparılması.
Bu iki məsələyə Trampın razılıq verdiyi haqda məlumat yoxdur. Lakin
iki liderin Əl-Bab və Rakkada İŞİD-ə qarşı birgə mübarizə
apardığına dair razılıq əldə etdiyi təsdiqlənir. Və burada aydın
görünür ki: bu razılıq ABŞ-ın Obamadan sonra Suriyada (ümumilikdə
Yaxın Şərqdə) aktivləşməsinə səbəb ola bilər; Trampın dediyi kimi,
“Türkiyə bölgəni ABŞ-dan daha yaxşı tanıyır və bir çox məsələdə
onun strategiyasına uyğun hərəkət etməliyik” prinsipi irəli sürülə,
beləliklə, ABŞ arxada, Türkiyə öndə “yeni Suriya” siyasəti başlana
bilər; bunun baş verməsi Yaxın Şərqdə Rusiya və İranın maraqlarına
ziddir.
Telefon danışığından sonra CİA şefinin Ankaraya gəlişi “tərəflər
qarşıdakı planları üzbəüz və daha detallı şəkildə müzakirə edir”
ehtimalını gücləndirir. Bu, kontekstdə “səhv”in səbəbinin izahı
belədir: Rusiya türk əsgərlərini bombalayaraq, Ankaraya “ABŞ-la
yaxınlaşmağın cəzasını” verir. Lakin Putinin “cəza” üçün bu qədər
sərt yola əl atması inandırıcıdırmı? Axı, bu “səhv” qeyri-rəsmi
müharibə elanı səviyyəsində qiymətləndirilə və Türkiyənin üzünü
tamamilə ABŞ-a çevirməsinə səbəb ola bilərdi. Bununla yanaşı, hələ
yeni olan CİA şefinin Ankaraya səfəri o demək deyildi ki, Ankara
bütün olanların üzərindən xətt çəkir və Rusiyaya qarşı cəbhədə əsas
oyunçu vəziyyətinə qayıdır. ABŞ-Türkiyə münasibətləri hələ yeni
mərhələdədir və Putinin hadisələrin inkişafını izləmədən müharibə
vəziyyəti yarada biləcək gediş etməsi ehtimalı da azdır. Deməli,
“səhv” başqa yerdə axtarılmalıdır.
Ssenari 2: Peskovun “koordinatları türklərdən
almışıq” sözləri proseslərin mərkəzində lupasız görünən “qırmızı
xətt” kimi dayanır. Yəni, “türk əsgərlərinin ölümünə səbəb elə
türklərdir”. Peskov bunu demək istəyir. Və burada sual meydana
çıxır: Türkiyə ordusu ruslara niyə səhv koordinatlar verir, yaxud
öz əsgərlərinin ölümünə niyə səbəb olur?
Hesab etmək olar ki, Kreml “səhvi” Türkiyənin öz üzərinə atır.
Lakin bu açıqlama qarşısında Ankaranın susqunluq nümayiş etdirməsi
diqqət çəkir. Məhz bu susqunluq hadisənin planlı şəkildə olması
versiyasını gündəmə gətirir:
a) “Koordinatları türklərdən almışıq” açıqlaması
Ankara və Moskva arasında razılaşdırılıb; bu razılaşma ordu içində
FETÖ bağlantısı olan, yaxud Ankaraya qarşı çıxan hansısa qüvvəni
zərərsizləşdirməyə hesablanıb; beləliklə, Ankara bu hadisədən sonra
ordu içindəki qüvvələrin təmizləmənməsi əməliyyatına başlaya
bilər.
b) Burada Türkiyə ordusunun içindəki qüvvənin
koordinatları həqiqətən də səhv verməsi, beləliklə, Rusiya-Türkiyə
münasibətlərini çətin vəziyyətə salaraq, Qərbin əlinə oynaması
versiyası da nəzərdən qaçmamalıdır. Suriya sərhədində Rusiya
təyyarəsinin Türkiyə tərəfindən vurulması və ondan sonra baş
verənlər eyni ssenarinin yenidən oynanılması ehtimalını ön plana
çıxarır.
(Bu ssenarinin mümkünlüyü hadisələrin inkişafında
aydınlaşacaq).
Lakin “B” variantı hadisələrin Rusiya daxilində
cərəyan etdiyi ssenarisinə diqqət çəkir.
Ssenari 3: Türk əsgərlərini Putinin icazəsi
olmadan Rusiya ordusunun daxilindəki qüvvələr vura bilər:
- 2015-ci ildə Qərb Türkiyə ordusunun içindəki FETÖ-yə bağlı
zabitlərin əli ilə rus təyyarəsini vuraraq, Ankara-Moskva
müharibəsini başlatmaq istədi. Hətta müharibənin kandarına qədər
gəlindiyini desək yanılmarıq. Lakin bu, baş tutmadı, 15 iyul
hadisələrindən sonra isə Türkiyə və Rusiya yeni əməkdaşlıq
mərhələsinə qədəm qoydular. Hesab etmək olar ki, Qərb indi eyni
ssenarini Rusiya ordusunun üzərindən tətbiq edərək, iki ölkəni
qarşıdurma həddinə çatdırmağa cəhd edir.
- Hadisəni məhz CİA şefinin Ankaraya səfər etdiyi gün törətməklə
diqqətləri Putinin üzərinə yönəldir.
Bu versiyanı gücləndirən iki məqam var:
1. Putin hadisədən dərhal sonra Ərdoğana zəng etdi
və Türkiyə tərəfi baş verənləri sakit qarşıladı. Hesab etmək olar
ki, Putin Ərdoğana “səhv”in əsil səbəbini izah edə bilib. Əsil
səbəb hadisənin Putinin iradəsindən kənar baş verməsidir.
2. Rusiya ordusunun içində Putinə tabe olmayan
qüvvələrin olması ehtimalı Belarus prezidenti Aleksandr
Lukaşenkonun qalmaqallı açıqlamasından sonra təsdiqlənir. Belarus
liderinin sözlərinə qədər siyasi arenada “Rusiyada Putinin
iradəsindən kənar addım atmaq mümkün deyil” məsələsi hakim
idi. Lakin Lukaşenko bəyan etdi ki, “Rusiya rəhbərliyində
olan müxtəlif siyasi güclər var, onlardan bir hissəsinin mövqeyi
Rusiya prezidentinin mövqeyi ilə ziddiyyət təşkil edir. Son
zamanlar vəziyyət pis istiqamətdə inkişaf edir. Amma yenə
vurğulayıram: orada müxtəlif güclər var. Və prezident Vladimir
Putin mənə birbaşa deyir: “Sən diqqət yetirmə!”.
Lukaşenkonun bu sözləri siyasi arenaya “Rusiyada Putinin
iradəsindən kənar hərəkət edən qüvvələr var” fikrini gətirdi.
Deməli, Rusiya ordusunun daxilində də Putinin iradəsinin əksinə
gedən qüvvələrin olması mümkündür və türk əsgərlərinin vurulması
planını onlar həyata keçirib.
***
Bütün bu ssenarilərin fonunda kiçik olsa belə bir ehtimal da var:
hadisənin arxasındakı qüvvə İrandır.
İran faktoru niyə önə çıxır?:
Trampın gəlişindən sonra İran bölgədə “zəif bənd” oldu və Tehran
Vaşinqtonun Türkiyəni öz yanına çəkməsi, ardınca da Suriyadakı əsas
müttəfiqi Rusiyanı neytrallaşdırması ehtimallarını gözardı etmir.
Belə olanda ABŞ Yaxın Şərqdə Türkiyə ilə birlikdə hərəkət edir,
Rusiya maraqlarının təmin olunması halında vəziyyətə laqeyd qalır
və İran bölgədə təklənir. Bu situasiyada İrana öz müttəfiqi
Rusiyanı itirməmək vacibdir. Hazırda Moskva Ankara ilə daha yaxın
görünür, Suriyada da əsasən onunla birlikdə hərəkət edir. İstər
Hələbin təxliyəsi zamanı İran tərəfindən atəşkəsin pozulmasına
qarşı reaksiyası, istərsə də Astana görüşlərindən öncə Suriyada
atəşkəsi pozarkən Kremlin “vuracam” xəbərdarlığı Tehranın ruslar
tərəfindən də təzyiqə məruz qaldığını göstərir.
Və Suriyada türk əsgərlərinin vurulması Moskva-Ankara
münasibətlərində çat yaradır; Tehran üçün ABŞ-Türkiyə cəbhəsinə
qarşı həyati əhəmiyyət kəsb edən İran-Rusiya cəbhəsinin güclənməsi
imkanları yaranır.
İran üçün bu, ona görə əhəmiyyətlidir ki, ABŞ Türkiyənin Yaxın
Şərqdəki nüfuzunu nəzərə alarsa, Ankara regionda əsas oyunçu
mövqeyini bərpa edəcək, Tehran isə əvvəlki kimi “izolyasiya”
vəziyyətinə düşəcək. Yeganə çıxış yolu Rusiyanın ona dəstək verməsi
və təklənməməsidir.
Bu siyasi maraqları həyata keçirmək üçün İranın rus ordusuna
sızaraq, türk əsgərlərinin “səhvən” bombalanması ssenarisini həyata
keçirməsi mümkünsüz görünür. Lakin Rusiya daxilində İranla eyni
hərəkət etməyə üstünlük verən siyasi qüvvənin ola bilməsi ehtimalı
nəzərdən qaçmamalıdır. Putinin iradəsinə qarşı onlar da hərəkət edə
bilər.
Asif Nərimanlı
-
İqtisadi gündəm14:17
Azərbaycan əhalisi ərzağa bu qədər pul xərcləyir: Maaşdan yerdə nə qalır?
-
Səhiyyə13:51
Teymur Musayev əmr imzaladı - Bu uşaqlara...
-
İdman13:26
Musa Qurbanlının Messi ilə FOTOSU yayıldı: Onlar necə görüşüb?
-
İdman13:01
"Real"ı yarımfinala daşıyan Luninin memar gözəlçəsi - FOTOLAR
-
Sosial12:31
Kəmaləddin Heydərov onu yüksək vəzifəyə təyin etdi - FOTO
-
Maraq dünyası12:00
May ayının şanslı BÜRCLƏRİ
-
Hadisə11:18
"Oğlan subay olub, qız isə..." - Bakıda gənclər hamamda necə ölüb? - VİDEO
-
Dünya10:41
Rusiya hərəkətə keçdi: Bu ölkə qırıcıları havaya qaldırdı