Qarabağ zəfəri və Azərbaycan liderinin yaratdığı YENİ REALLIQ

Laçın rayonunun işğaldan azad edilməsini Azərbaycanın 30 ilə yaxın məruz qaldığı işğala son qoyulması hesab etmək olar. Bu baxımdan, 1 dekabr tarixi təkcə Laçının azad olunması demək deyil:

1. Azərbaycan erməni hərbi birləşmələrini və qanunsuz məskunlaşan erməniləri sayca 7-ci rayonundan çıxardı;
2. Dağlıq Qarabağ ətrafındakı rayonların hamısı azad edildi;

Bu, onilliklər boyunca davam edən danışıqlarda ətraf rayonların qaytarılması, əvəzində Qarabağa hansısa statusun verilməsi kimi təkliflərin də gündəmdən birdəfəlik çıxarılması deməkdir.

Azərbaycan bu reallığı ordusunun qüdrəti, siyasi-diplomatik gücü ilə yaratdı. Bu kontekstdə Prezident İlham Əliyevin Laçın rayonunun azad edilməsi münasibətilə xalqa müraciətində səsləndirdiyi bir fikir diqqət çəkir.

“Mən deyə bilərəm, bu 17 il ərzində dəfələrlə bizə müxtəlif yerlərdən, xarici dairələrdən belə siqnallar gəlirdi ki, indi beş rayonu alın, bununla da kifayətlənin. Siz müharibədə məğlubiyyətə uğramısınız, Ermənistan müharibədə, - Birinci Qarabağ müharibəsi nəzərdə tutulurdu, - qələbə qazanıb. Siz reallıqlarla razılaşın. İndi beş rayon ki, sizə vəd verilir, o da böyük şeydir, siz onu alırsınız, Laçın, Kəlbəcər də qalsın sonraya, siz nə vaxt müstəqillik versəniz Dağlıq Qarabağa, o vaxt da o rayonların bir hissəsi sizə qayıda bilər”, - dövlət başçısı bildirib.

Bu, beynəlxalq münasibətlərin kulisində əslində nələrin baş verdiyinin sübutudur.

Və məhz yeni reallığın yaradılması, “Ermənistan qalib tərəfdir” tezisinin alt-üst edilməsi üçün müharibə vacib idi. Azərbaycan Vətən müharibəsində qazandığı zəfərlə yeni reallıq yaratdı, həm də düşmənə elə sarsıdıcı zərbələr endirdi ki, uzun illər özünə gəlməsi mümkün olmayacaq.

Azərbaycan sentyabrın 27-də başlayan II Qarabağ müharibəsini hərbi-siyasi yolla 44 günə bitirdi. Vətən müharibəsinin 44 günü (27 sentyabr - 9 noyabr) ərzində 4 rayonumuz - Cəbrayıl, Füzuli, Zəngilan və Qubadlını, həmçinin Şuşa şəhəri, Hadrut qəsəbəsi və Dağlıq Qarabağdakı bir çox torpaqlarımızı hərbi yolla işğaldan azad etdi, düşməni darmadağın etdi və Ermənistanı dərin böhrana saldı.

Ordumuzun məhv etdiyi və ya qənimət götürdüyü düşmənə məxsus hərbi texnikanın qiyməti bir neçə milyard dollardır. Bu, xarici borc içində üzən Ermənistan üçün böyük zərbədir.

Prezident İlham Əliyev bildirib ki, artıq Ermənistan ordusu yoxdur, məhv etmişik: “Bu orduya silahlar, sursatlar, ən müasir texnika verilirdi, özü də pulsuz, bunu hər kəs bilir”.

Azərbaycan Ermənistanın pulsuz əldə etdiyi dəyəri milyardlarla dollar olan hərbi arsenalını darmadağın etdi.

Düşmənin məhv edilmiş və qənimət götürülmüş texnikası:

53 tank əleyhinə vasitə, 4 “Smerç”, 97 “Qrad”, 2 “Uraqan” , 1 “YARS”, 1 TOS odsaçan , “S-300” zenit-raket kompleksləri - 7 atıcı qurğusu, bir “S-300” radiolokatoru və iki “S-300” aşkaretmə stansiyası, 1 “Oborona” radiolokasiya stansiyası, 5 “TOR” zenit-raket kompleksi, 40 “Osa” zenit-raket kompleksi, 4 “KUB” zenit-raket kompleksi, 1 “KRUQ” zenit-raket kompleksi , 14 zastava, 2 “S-125” zenit-raket kompleksi, 22 pilotsuz uçuş aparatları, 2 “Elbrus” əməliyyat-taktiki raket kompleksi, 1 ballistik raket, 1 “Toçka-U” raket kompleksi, 5 radioelektron mübarizə vasitələri, 2 “R-142” komanda qərargah maşını, 1 “Nebo-M” radiolokasiya stansiyası, 7 müxtəlif radiolokasiya stansiyası, 4 “Reppelent” radio-texniki maneə vasitəsi, 28 “Akasiya” və “Qvozdika” özüyeriyən artilleriya qurğusu, 315 müxtəlif çaplı top, 63 minaatan, 10 xüsusi avtomobil, 7 komanda məntəqəsi, 11 sursat anbarı, 287 tank , 69 piyadaların döyüş maşını, 5 “Su-25” təyyarəsi, 252 yük avtomobili məhv edilib;

5 “Akasiya” və “Qvozdika” özüyeriyən artilleriya qurğusu, 37 müxtəlif çaplı top, 62 minaatan, 93 xüsusi avtomobil, 178 qumbaraatan , 10 traktor, 5 “Şilka” zenit qurğusu, 1380 atıcı silah, 79 tank, 47 piyadaların döyüş maşını, 270 yük avtomobili hərbi qənimət kimi götürülüb;

Bu, Ermənistanın potensial hərbi arsenalının məhv edilməsi deməkdir.

Torpaqlarımızın işğaldan azad edilməsinə iki müstəvidə baxa bilərik: hərbi və diplomatik. Hərbi müstəvidə sərglədiyimiz güc diplomatik müstəvidə də qələbəmizi təmin etdi.

44 gün ərzində Azərbaycan ordusu 5 min kvadratkilometrə qədər ərazini azad etdi və Şuşanın azad edilməsindən sonra Ermənistan kapitulyasiyaya məcbur oldu. Noyabrın 10-da imzalanan üçtərəfli bəyanatla 5 min kvadratkilometrə qədər ərazimiz heç bir itki verilmədən azad olundu.

Noyabrın 10-dan dekabrın 1-nə qədər olan 22 gün ərzində Ağdam, Kəlbəcər və Laçın Azərbaycanın yurisdiksiyası altına keçdi.

Bu, Azərbaycanın möhtəşəm qələbəsidir. Dövlət başçısının dediyi kimi, 17 il ərzində Azərbaycana mövcud vəziyyətlə barışmağı tövsiyə edir, Dağlıq Qarabağın müstəqilliyini tanımaq qarşılığında 5 rayonun qaytarılması şərtini irəli sürürdülər. Azərbaycan məhz hərbi həll yolu ilə yeni reallıq yaradaraq, bu şərtləri alt-üst etdi, qalib kimi diktə edən tərəfə çevrildi. Ali Baş Komandan iqtisadi, hərbi, diplomatik baxımdan güclənərək Vətən müharibəsi modelini seçməyi üstün tutdu və bu model özünü doğrultdu, Azərbaycan yeni hərbi-siyasi reallıq yaratdı. Dağlıq Qarabağ ətrafındakı 7 rayonu Azərbaycanın məhz özünün döyüşərək, hərbi-siyasi yolla geri alması möhtəşəm tarixi Qələbəmizin daha bir təntənəsi, düşmənin hərbi kapitulyasiyasının növbəti təsdiqidir.

Prezidentin xalqa müraciətində açıqladığı həqiqətlərdən biri də bu idi ki, Ermənistan tərəfi bütün Laçın rayonunu onlara dəhliz kimi verilməsində israr edib, bəzi Qərb dairələri bu mövqeyi dəstəkləyib. Bu məqsədlə Ermənistan rəhbərliyi əvvəllər ümumiyyətlə ermənilər yaşamayan Laçın rayonunda qanunsuz məskunlaşdırma həyata keçirib. Belə bir fikir həmişə aşılanmağa çalışılıb ki, Laçın rayonu Ermənistana qalmalıdır.

ATƏT-in Faktaraşdırıcı Missiyası hesabatında Laçın rayonu ərazisində 8–11 min erməninin yerləşdirildiyini müəyyən etmişdi. Azərbaycanın məlumatlarına görə isə bu rəqəm 13 mindən artıqdır.

Məhz Azərbaycan liderinin prinsipial mövqeyi bu oyunları alt-üst etdi. Prezident İlham Əliyev bununla bağlı deyib: “Mən həmişə deyirdim ki, Laçın, Kəlbəcər və Şuşa Azərbaycana qayıtmasa, heç bir razılaşma ola bilməz. Mənim mövqeyim xarici ölkələrdə bir çoxlarını qıcıqlandırırdı... Düşmənin belini qırdıq və bu gün biz yeni reallıq yaratdıq. Əgər hətta bir il bundan əvvəl bəziləri bizə deyirdilərsə ki, siz mövcud olan reallıqla barışın, bu gün mən deyirəm, hər kəs mövcud reallıqla barışmalıdır... Azərbaycan bölgədə bu gün və gələcək üçün yeni təhlükəsizlik, yeni əməkdaşlıq formatı yaratdı... İşğalda olan bütün rayonların Azərbaycana qaytarılması məsələsi danışıqların mərkəzində yerləşirdi. Bu, bizim mövqeyimiz idi”.

Azərbaycan Müzəffər Ali Baş Komandanı və Ordusunun sayəsində Zəfər çaldı.

Laçın rayonunun azad edilməsi tarixi əhəmiyyətə malikdir: bu rayon Azərbaycanın BMT-yə üzv qəbul edilməsindən (1992-ci il, 2 mart) 77 gün sonra - mayın 18-də işğal edilmişdi. Azərbaycanda səngimək bilməyən daxili siyasi qeyri-sabitlik, hakimiyyət uğrunda mübarizə bir tərəfdən erməni işğalçılarının cəbhədə yolunu açır, digər tərəfdən işğal faktlarını BMT-yə, dünyanın diqqətinə çatdırmaq imkanlarını məhdudlaşdırdı.

BMT Təhlükəsizlik Şurasının 4 qətnaməsində - 822, 853, 874 və 884 saylı qətnamələrdə bilavasitə Laçının adı çəkilməsə də, sənədlərdə yer alan “erməni silahlı dəstələrinin son dövrlərdə işğal etdiyi Azərbaycan torpaqlarından”, “digər rayonlardan geri çəkilməsi” tələbi birbaşa Laçına aid idi. Laçının azad olunması ilə Azərbaycan BMT Təhlükəsizlik Şurasının bütün qətnamələrini faktiki olaraq məhz özü hərbi-siyasi yolla yerinə yetirdi.

Prezident İlham Əliyev də bəyan edib ki, “Biz BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrini yerinə yetirdik. Bu qətnamələr 27 il idi ki, təkcə Ermənistan üçün yox, bir çox başqaları üçün də, kağız parçası idi”.

Laçın rayonunda bir şəhər, bir qəsəbə (Qayğı qəsəbəsi), 125 kənd olub. Laçın şəhəri 1923-cü ildə Laçın və Abdallar kəndləri arasında salınıb və yazıçı Tağı Şahbazi Simurqun təşəbbüsü ilə şəhərə Laçın adı verilib. Laçın rayonu isə 1924-cü ildə təsis edilib. Ərazisi 1.84 min kvadratkilometrdir, işğaldan əvvəl əhalisi 65430 nəfər olub.

I Qarabağ müharibəsində 264 nəfər laçınlı şəhid olub, 65 nəfər girov götürülüb, 103 nəfər əlil olubdur. Rayonun 6 Milli Qəhrəmanı vardır. Rayon üzrə 1 yaşdan 16 yaşadək 24374 nəfər uşaqdan 18 nəfəri şəhid, 225 nəfəri əlil olub, 1071 nəfəri bir, o cümlədən 31 nəfəri hər iki valideynindən yetim qalıbdır.

İşğaldan əvvəl 217 mədəniyyət müəssisəsi,142 səhiyyə obyekti, 133 idarə və müəssisəsi,100 ümumtəhsil məktəbi, 5 məktəbəqədər müəssisəsi, 5 musiqi məktəbi, 1 internat məktəbi,1 orta texniki peşə məktəbi və 1 rabitə müəssisəsi var idi. İşğal olunmuş rayonun yerli əhalisi son statistikaya görə 80 mindən çoxdur, laçınlılar respublikanın 57 şəhər və rayonunda müvəqqəti məskunlaşıblar.

Prezident İlham Əliyev bəyan edib ki, laçınlıları qısa müddət ərzində Laçına qaytarmaq Azərbaycan dövlətinin əsa vəzifələrindən biri olacaqdır: “Keçmiş məcburi köçkünlərin işğaldan azad edilmiş bütün digər rayonlarımıza qısa müddət ərzində qaytarılması üçün gərəkli addımlar atılacaq”.

Laçın tarixi keçmişi də zəngin olan bir ərazidir. Laçın abidələri hələ eramızdan əvvəl I–II minilliyə aid edilən Xocavənd rayonundakı Azıx və Cəbrayıl rayonundakı Tağlar mağaraları ilə müqayisə edilə biləcək qədər dəyərli və nadir abidələrdəndirlər.

Səthi dağlıqdır və şimal hissəsi Qarabağ silsiləsinin cənub-qərb yamacında, şimalı Mıxtökən silsiləsinin cənub-şərq yamacında, cənub-qərbi Qarabağ yaylasındadır. Ən hündür nöqtəsi Qızılboğaz dağıdır (3594m). Çayları Həkəri və onun qollarıdır. Bitki örtüyü kollu və seyrək meşəli çəmənliklərdən, enliyarpaqlı dağ meşələrindən (palıd, vələs, fıstıq), subalp və alp çəmənliklərindən ibarətdir.

Laçında dünyanın nadir 300-400 illik qırmızı palıd ağacları var. Mineral suları tam tədqiq edilməyib.

XVIII əsr Pənahəli xan Sarıcalı, Cavanşirin sərkərdəsi Qara Murtuza bəy, XVII əsrdə yaşamış məşhur Azərbaycan aşığı Sarı Aşıq, Azərbaycan Demokratik Respublikasının ilk müdafiə naziri, Qarabağ general qubernatoru Xosrov bəy Sultanov, Azərbaycanda xalq təhsilinin yayılmasında müstəsna xidmətləri olan ziyalı, Şuşada açılan darülmüəlliminin (pedaqoji məktəbin) ilk təşkilatçı və müdiri Müseyib İlyasov, Azərbaycan Demokratik Respublikası dövründə təhsil naziri Nurməmməd bəy Adilxan oğlu Şahsuvarov və başqaları Laçının tanınmış şəxslərindəndir.

Laçınla bağlı cəmiyyətdə reallıqdan uzaq suallar, şaiyələr dolaşırdı. Reallıq belədir: Azərbaycan Respublikası Laçın dəhlizi üzərində suveren haqlarını kimsəyə təslim etməyib, dəhlizdə hər iki istiqamətdə vətəndaşların, nəqliyyat vasitələrinin və yüklərin hərəkəti rəsmi Bakının təhlükəsizlik zəmanəti altındadır. Laçın dəhlizi Azərbaycanın qərb rayonları və Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında nəqliyyat əlaqəsinin təhlükəsizliyinə verilən zəmanətə adekvatdır. Sonuncu dəhliz Azərbaycanla Türkiyəni quru yolla birləşdirir ki, bu da Vətən müharibəsində ikiqat Qələbənin nəticəsidir.

Dövlət başçısının da dediyi kimi, bütün köçkünlər, o cümlədən, laçınlılar ən qısa müddətdə evlərinə qayıdacaqlar. Hazırda işğaldan azad edilmiş torpaqlarda mövcud olan mənzərə böyük çətinliklər yaradır, faktiki olaraq, o yerlərdə yaşamaq üçün şərait yoxdur. Ancaq o bölgələr Azərbaycan dövlətinin vəsaiti, Prezidentin siyasi iradəsi ilə bərpa ediləcək, vətəndaşlarımızın normal həyatı üçün bütün addımlar atılacaq. Artıq müvafiq dövlət qurumu da yaradılıb və bu işlərin hamısı koordinasiya şəklində aparılacaqdır.

Bütövlükdə azad edilmiş bölgələrin iqtisadi potensialı, kənd təsərrüfatı, turizm potensialı çox böyükdür.

Prezident İlham Əliyev bildirib ki, biz bu potensialdan məharətlə istifadə edərək Qarabağ bölgəsini nəinki Azərbaycanın, dünyanın ən gözəl bölgələrindən birinə çevirməliyik və əminəm ki, buna nail olacağıq.

“Ölkəmizin ən böyük rayonlarından biri olan Laçın rayonu Azərbaycanın gələcək iqtisadi inkişafında mühüm rol oynayacaq”, - dövlət başçısı bəyan edib.

Və elə Prezidentin təbirincə desək, Laçın bizimdir! Qarabağ Azərbaycandır!

Asif Nərimanlı