Qırmızı.az
“Dilini kəsib, başını saxlamaq lazımdır” - Zərdabinin başına gələnlər
“Al bu qəzeti minbərdə oxu, burda yazılanlar sənin
nağıllarından faydalıdır”.
22 iyul tarixi Azərbaycan mətbuatının doğum günüdür. Həsən bəy
Zərdabi (Məlikov) 1875-ci ilin məhz bu günündə Bakıda qubernatorun
mətbəəsində Azərbaycan dilində “Əkinçi” qəzetinin nəşrinə
başlamaqla mətbuatımızın əsasını qoydu. 1875-ci ilin 22 iyulundan
1877-ci ilin 29 sentyabrına qədər çapını davam etdirən qəzet ayda
iki dəfə 300-400 tirajla nəşr olunmaqla, cəmi 56 nömrə çıxdı. Lakin
bu qısa ömür bu gün ildönümünü qeyd etdiyimiz mətbuatımızın
doğulmasına və uzunömürlü olmasına səbəb oldu. Həsən bəy Zərdabinin
yaradıcılığından, Azərbaycan xalqına, millətinə verdiyi töhfələrdən
bu günə kimi kifayət qədər yazılıb.
Bu yazıda isə Zərdabinin həyatda başına gələn baməzə hadisələr təqdim olunur.
Admiral.Az mətbuatımızın banisi olan Həsən bəy Zərdabinin həyatından maraqlı anları təqdim edir:
***
Çar jandarm idarəsi Zərdabi üzərində nəzarət təyin edir. Bir gün
klubda jandarm rəisi Həsən bəylə görüşür və bütün gecəni onunla
bilyard oynayır. Ertəsi gün Həsən bəyi jandarm idarəsinə
çağırırlar. Jandarm rəisi ona sual verir:
- Dünən siz klubda kimlərlə görüşüb, nə barədə danışıq aparıbsınız?
Bizə xəbər veriblər, heç nəyi gizlətməyin.
Həsən bəy təəccüblə deyir:
- Cənab rəis, dünən kluba gələndən çıxıb gedənədək mən ancaq
sizinlə oynamışam. Siz ki, bunu yaxşı bilirsiniz.
Rəis yuxudan ayılan kimi ona diqqətlə baxır:
- Bəli, bəli, yadıma düşdü, siz mənim oyun yoldaşımsınız, cənab
Məlikov. Amma gərək bağışlayasınız, vəzifəmdir, qanun belə tələb
edir. Azadsınız, gedə bilərsiniz.
***
H.Zərdabi hər dəfə Bakı Dumasına üzv seçilirmiş. Bakı varlılarından
olan Hacı Aslan növbəti Duma seçkilərindən birində külli miqdarda
pul xərcləyib çoxlu səs alır və Zərdabinin yerinə seçilir. Kəblə
Mirzə adlı birisi də Hacı Aslanın toruna düşür və münasibəti olan
Həsən bəyə qarşı çıxır.
Bir gün Həsən bəy Kəblə Mirzəni küçədə görüb onu dayandırır:
- Kəblə Mirzə, Hacı Aslan çox bilir, yoxsa mən?
- Əlbəttə, sən.
- Xalqımıza o çox xeyir verir, yoxsa mən?
- Sən.
- Bunlar bir yana, o təmiz insandır, yoxsa mən?
-Sən.
- O halda məni qaralayıb nə üçün onu seçdiniz?
Kəblə Mirzə səsini çıxartmadıqda Həsən bəy gülə-gülə əlavə
edir:
- Siz məni seçsəniz də birdir, seçməsəniz də. Mən bundan bir şey
itirmirəm, xalq itirir. Mənim ürəyimi ağrıdan da ancaq
budur.
***
Jandarm idarəsinə Zərdabi haqda yazılan böhtan kağızlar günü-gündən
artırdı. Və nəhayət ki, jandarm idarəsi onun evinə xüsusi xəfiyyə
göndərir. Xəfiyyə gənc və təcrübəsiz idi. Hənifə xanım eyni adamın
bir neçə gündən bəri onların pəncərəsini izlədiyi haqda ərinə xəbər
verir. Həsən bəy də həyat yoldaşını sakit etmək üçün zarafat edir
ki, bəs mətləb aydındır, nədən qorxursan, xəyalpərəst
cavanlardandır. Bir neçə gün pəncərənin qabağında gəzib, səni
görməyəndən sonra rədd olub gedəcəkdir.
Hənifə xanım gülümsəyir və deyir:
- Xeyr, əzizim, mənə elə gəlir ki, o mənim yox, sənin intizarını
çəkir.
***
Həsən bəy Dumada yoxsulları daima müdafiə edərdi. O, fəhlə və kəndlilərin ağır vergilərdən xilasına çalışardı. Zərdabi Dumadakı çıxışlarının birində mədən sahiblərinə vergi qoymağın vacib olduğunu dəlillərlə sübut edir. Onun cəsarəti neft sahiblərinin bərk narazılığına səbəb olur. Onlardan biri də Həsən bəyi təhqir edir:
- Lütün biri lüt, öz cibində bir qəpiyi yoxdur, bizim cibimizə
girmək istəyir. Yaxşılıq edib bunu seçmişik, indi bizim əleyhimizə
danışır!
Sərmayədar Səfərəliyev də üzünü Həsən bəyə tutub qəzəblə
bağırır:
- Sənin dilini kəsib, başını saxlamaq lazımdır!
***
Zərdabini Peterburqa, qəzetə işləməyə dəvət etdikdə, o, vətənindən
ayrılmaq istəməyib deyir:
- Məqalələrim yaxşıdır, çünki bunları azad adam yazır. Dövlət
qulluğuna getsəm, dilim bağlanar.
***
Zərdabi kənddə yaşadığı vaxt “Tərcüman” qəzetini müntəzəm
alırdı. O, bu qəzeti sevir, “Əkinçi” nin yetişdirməsi hesab edirdi.
Bir dəfə Həsən bəy bu qəzeti mollaya verib deyir:
- Al bu qəzeti minbərdə oxu, burda yazılanlar sənin nağıllarından
faydalıdır.
***
Həsən bəy yaxşı vəkil olduğundan kəndlilər çox vaxt yardım üçün ona
müraciət edirlərmiş. Kəndlilər, yazdığı ərizə üçün zəhmət haqqı
olaraq, Həsən bəyə 3-4 manat vermək istədikdə o, bu pulu almaz və
öz həmvətənlərinə deyərmiş:
- Bax, “Tərcüman” qəzeti 3 manat tutur, sən pulu qəzetə ver, ya
özün oxu, ya da ver mollanız məsciddə oxusun.
Kəndlilər Həsən bəyin məsləhətinə qulaq asıb “Tərcümana” abunə
yazılarlarmış.
***
Həsən bəy “Kaspi” qəzeti redaksiyasında işləyəndə Üzeyir
Hacıbəyovun musiqiyə olan böyük həvəsini görüb deyir:
- Oğlum, sən elə bir teatr yaz ki, iştirak edənlər oxusunlar.
Lakin birinci Azərbaycan operasına qulaq asmağı çox bərk arzulayan
Zərdabi, əfsus ki, arzusuna çata bilmir. Onun ölümündən az sonra
“Leyli və Məcnun” operası tamaşaya qoyulur.
-
Rəsmi xronika14:51
İlham Əliyev bu qanunu təsdiqlədi
-
Nida Xəbər 14:26
Yeni Kaledoniyada Azərbaycan bayrağı qaldırıldı
-
Magazin113:31
Tolik pərt etdi: "Bu da liftdə öpüşən Sabir" - VİDEO
-
Magazin112:56
Xalq artistindən valideynlərə və müəllimlərə MÜRACİƏT - VİDEO
-
Ekologiya12:31
Sabaha olan hava PROQNOZU - 20 dərəcə isti
-
Cənubi Qafqaz12:01
Paşinyan Şahramanyana cavab verdi - İrəvanda “mühacir hökumət” davası
-
Hadisə11:46
Ağdərədə qumbaraatan tapıldı - FOTO
-
İdman11:06
"Qarabağ"ın futbolçusu Fransa klubu ilə anlaşdı - FOTOFAKT