Qırmızı.az
SOS: Dünya susuz qalacaq (ARAŞDIRMA)
Su Yer kürəsində həyatın olmasına başlıca səbəbdir. Lakin XXI əsrdə dünya qarşısında dayanan qlobal problemlərdən biri həyat mənbəyinin, yəni su ehtiyatlarının sürətlə azalmasıdır.
BMT-nin hesabatlarına əsasən, su sərfiyyatı son 100 il ərzində dünya əhalisinin artım sürətini 2 dəfə üstələyib.
Hazırda planetimizin hər 10-cu sakini, yaxud 780 milyon insan su
qıtlığından əziyyət çəkir. Onların 40%-dən çoxu Afirakanın payına
düşür.
2050-ci ildə Yer kürəsinin əhalisinin 9 milyard nəfərə çatacağını
proqnozlaşdıran BMT suya olan tələbatın da öz növbəsində 70%
artacağını xəbər verir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının
məlumatlarına görə isə su mənbələrinin çirklənməsi ucbatından hər
il 5 milyon insan dünyasını dəyişir.
Daha 550 milyon insan isə müxtəlif infeksion xəstəliklərə
yoluxur.
Alimlərin ehtimalına görə, dünyada 1,35-1,41 milyard kubmetr su
ehtiyatı mövcuddur. Bu o deməkdir ki, hər bir insana orta hesabla
200 milyon kub.kilometr su həcmi düşür. Lakin məsələnin problemli
tərəfi ondan ibarətdir ki, bu su ehtiyatının 96,5%-i duzlu su
sayılır.
Daha 1% su ehtiyatları yeraltı duzlu sulara və dağ göllərinin
payına düşür. Ümumi həcmin yalnız 2,5 %-i şirin su ehtiyatlarının
payına düşür.
Şirin su ehtiyatları ölkələrdən və regionlardan asılı olaraq
qeyri-bərabər yerləşib. Belə ki, ABŞ, Kanada, Rusiya, İslandiya
kimi ölkələrdə, yəni şimal qütbünə yaxın regionlarda bu baxımdan
kifayət qədər ehtiyatlar mövcuddur. Çünki belə ölkələrdə dağ
çayları və şirin su hövzələri çoxluq təşkil edir.
Afrika, Mərkəzi Asiya, Cənubi Amerika və Yaxın Şərq regionunda isə
bu baxımdan ciddi sıxıntılar yaşanır. Əsasən, səhra və
yarımsəhralardan ibarət Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər və Küveyt və s.
Yaxın Şərq ölkələri isə içməli suya olan tələbatını ödəmək üçün
xarici ölkələrdən pul qarşılığında su alırlar.
Neft ixracından yüksək gəlir əldə etdikləri üçün bu ölkələr su
satın almqda problem yaşamırlar.
Modern.az saytı dünyanın ən çox şirin su ehtiyarlarına malik
ölkələrini təqdim edir.
Braziliya (8 milyon 233 min kub kilometr)
Rusiya (4 milyon 508 min kub kilometr)
ABŞ (3 milyon 51 min kub kilometr)
Kanada (2 milyon 902 min kub kilometr)
İndoneziya (2 milyon 838 min kub kilometr)
Çin (2 milyon 830 min kub kilometr)
Kolumbiya (2 milyon 132 min kub kilometr)
Peru (1 milyon 913 min kub kilometr)
Hindistan (1milyon 880 min kilometr)
Konqo (1 milyon 283 min kub kilometr)
Eyni zamanda adambaşına düşən içməli su ehtiyatının azlığına görə
sıralamada Küveyt (6,85 kub metr), Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri
(33,44 kub metr), Qətər (45,28 kub metr), Baham adaları (59,17 kub
metr), Oman (91,63 kub metr) və Səudiyyə Ərəbistanı (95,23 kub
metr) qərarlaşıb.
Bəzi ekspertlərin fikrincə, gələcəkdə dünyada su qıtlığı səbəbindən
müharibələr də baş verə bilər.
Xüsusən, bir neçə ölkənin ərazisindən keçən çaylar buna səbəb ola
bilər. Məsələn, Rusiyada Ob çayının ən böyük qolu olan İrtış çayı
mənbəyini Çin-Monqolustan sərhəddindən götürür. 500 kilometr
boyunca Çin, 1800 kilometr boyunca isə Qazaxıstanda axan çay
sonradan Rusiya ərazisndə daxil olur və Ob çayı ilə qovuşur.
Beynəlxalq razılığa əsasən, hər bir ölkə mənbəyi öz ərazisində
başlayan çayın su sərfiyyatının yarısına sahib ola bilər. Çayın
axdığı ikinci ölkə isə ərazisndə daxil olan suyun yarısına
sahiblənir.
Beləliklə, üçüncü ölkə çayın yalınz dörddə birini əldə edir. Bu
prinsiplə su ehtiyatlarını müəyyən edən Çin və Qazaxıstan İrtışın
Rusiyaya azsulu gəlməsinə səbəb olublar. Eyni problem Türkiyə və
Suriya arasında Dəclə və Fərat çaylarının istifadəsi ilə də
bağlıdır.
Türkiyənin ərazisində formalaşan çayların üzərində su anbarları
tikməsi İraq və Suriyada su çatışmazlığı və bəzi ərazilərin
səhralaşmasına səbəb olub.
Azərbaycan da su qıtlığı yaşayn ölkələr sırasındadır. Cənubi
Qafqazdakı ümumi su balansının yalnız 10%-i ölkəmizdə yerləşir.
Azərbaycanın ümumi su ehtiyarları 35 milyard kub metr təşkil edir.
Lakin həm əhalinin içməli su ehtiyatı ilə təmin olunması, həm də
kənd təsərrüfatı və sənaye məqsədilə sudan istifadə müəyyən su
çatışmazlığı problemini aktual edib.
Bundan əlavə, torpaqlarımızın 20%-nin Ermənistan Silahlı Qüvvələri
tərəfindən işğal olunması nəticəsində mənbəyini Kiçik Qafqaz
dağlarından götürən bir neçə bolsulu çay düşmənin nəzarəti altında
respublikamızın ərazisinə daxil olur.
Mənbəyini Kəlbəcər rayonu ərazisindəki dağlardan götürən 200
kilometr uzunluğundakı Tərtər çayı buna nümunədir. Çayın üzərində
sovet dövründə tikilmiş su anbarları da hərbi əməliyyatlar
nəticəsində düşmən nəzarətində qalıb.
Buna baxmayaraq, geoloji araşdırmalar Azərbaycanda kifayət qədər
yeraltı su ehtiyarlarının olmasından xəbər verir.
-
Sosial12:31
Kəmaləddin Heydərov onu yüksək vəzifəyə təyin etdi - FOTO
-
Maraq dünyası12:00
May ayının şanslı BÜRCLƏRİ
-
Hadisə11:18
"Oğlan subay olub, qız isə..." - Bakıda gənclər hamamda necə ölüb? - VİDEO
-
Dünya10:41
Rusiya hərəkətə keçdi: Bu ölkə qırıcıları havaya qaldırdı
-
Avropa10:15
Zelenskini öldürmək istəyən şəxs bu ölkədə saxlanıldı
-
MDB09:48
Moskvada motosikletçini öldürən Şahin Abbasovun mənzilindən görün nə qədər pul tapıldı - FOTO
-
Yaxın Şərq09:12
İsrail İranı vurdu: görün neft bahalaşaraq neçəyə oldu
-
Hadisə08:07
Qızı ilə Kürdə batan atanın meyiti TAPILDI