Şərif Ağayar: “Ədəbiyyatımızın ən böyük bədbəxtliyi Füzulidir“ - EV HAVASI

"Gender bərabərliyi, qadın haqları konfrans zallarında bəh-bəhlə danışmaq üçündür"

Publika.Az-ın "Ev Havası" layihəsinin növbəti qonağı yazar Şərif Ağayardır. "Ev Havası" bu dəfə "Divani-Hikmət" Çay Evində baş tutur.

-Şərif bəy, həmişə vaxtsızlıqdan şikayət edirsiniz. Yazmağa vaxt yoxdur, ya yaşamağa?

-Gündəlik iş rejimi, məişət problemləri nəinki yazmağa, yaşamağa da imkan vermir. Vaxt mənim üçün ciddi amildir. Hər dəfə deyirəm ki, vaxt olsaydı, çox şey yazardım. Vaxt məhdudiyyəti insanı o qədər stressdə və əsəb gərginliyində saxlayır ki... Mən İsa Hüseynova qibtə edirəm. O, hər gün işdən evə gələndən sonra yazı yazırmış. Bu ciddi rejim tələb edir. İnanın ki, yaşamağa da vaxtım yoxdur.

-Müsahibəyə necə vaxt tapa bildiniz?

-Jurnalist işlədiyim vaxtlar çox əziyyət çəkmişəm. Elə vaxtlarım olub ki, müsahibə "5 şirvan" gözü ilə baxmışam. Mənə müsahibə üçün müraciət edən heç kimə yox demirəm. Hətta o qəzetin, jurnalistin adını ilk dəfə eşitmiş olam, yenə xətrinə dəymərəm. Ona görə də, həddən artıq çox müsahibələrim var. Əslində isə buna yaxşı baxmıram. İstəmirəm ki, kimsə desin, bu niyə hər gün iddialı müsahibələr verir. Həm də hər müsahibədə kiminsə xətrinə dəyirəm. Bir də ki, köşə yazan adamdan müsahibə almağın yeri yoxdur. Onsuz da fikirləşdiklərimi orda yazıram.

-Bəs köşə yazmağa necə vaxt tapırsınız?

-Mən köşə yazmıram. Köşə hansısa hadisəyə münasibətdir. Özüm də elə köşələri oxuyuram ki, essevari olsun. Öz yazdıqlarım da elədir. Mənim hər köşəm ovqatımın məhsuludur. Bir dosta, yaxına deyə biləcəyim ürək sözlərimi, hansısa məni tərpədən hadisəni köşəyə köçürürəm. Siyasi köşələrdən zəhləm gedir. Çox maraqsızdır.

-Deyirsiniz, "xaltura" köşəniz yoxdur?

-Deyə bilmərəm ki, ümumiyyətlə yoxdur. İndi köşələrin çoxu elə pul xatirinə yazılır. Elə köşəm var ki, 30 dəqiqəyə yazıram. Eləsi var ki, 10 il yığılmış hisslərin toplusudur.

-Biləcəridən o tərəfə keçmək məsələsi nə vaxt reallaşacaq?

-Azərbaycan yazıçısı heç Biləcəriyə qədər də nəsə yazmayıb. Biləcəri sindromu elə-belə məsələ deyil. Biləcəriyə qədər də problem həll olunmayıb. Məsələn, günün adamı problemi bizim nəsrdə hələ ki həll olunmayıb. Həll olunubsa, mənə bir obraz deyin ki, onu hamı oxuyub, hamı tanıyır. Son 20 ilin ədəbiyyatının nə Qılınc Qurbanı var, nə də Qədiri. Biləcəridən o tərəfə o qədər qaçırıq ki, heç Biləcəriyə də çata bilmirik. Kinoda da beləyik. Çox böyük şeyləri çəkməkdən o qədər danışırıq ki, kiçik şeyləri də çəkə bilmirik. Dünya ədəbiyyatında indi yeni xəttlər yaranıb. Amma Folknerin, Markesin folklorundan yaranmış cərəyanı kortəbii şəkildə bizdə işləmək gülməlidir. İndi Markes "Yüz ilin tənhalığı" nı yazıb, oturum mən də yazım, o alınan deyil. Hər yaranmış yeni cərəyanı gərək, öz süzgəcindən keçirəsən. Azərbaycanı, onun folklorunu, xalq yaradıcılığını tanıyasan. Yazdığın məkanı, insanları yaxşı tanımalısan. Bizdə şəhərli obrazı heç vaxt uğurlu alınmır. Çünki, Azərbaycan heç vaxt urbanistik ərazi olmayıb, aqrar ölkə olub. İstifadə elədiyimiz ifadələr, folklor, hər şey aqrar həyatla bağlıdır. Birdən-birə durub desək ki, dünya urbanistik ədəbiyyat tələb edir, cəhdlər uğursuz alınacaq.

-Ədəbiyyatda da məişətdən kənara çıxa bilmirik.

-Məişətdən də dahiyanə yazmaq olar. Umberto Eko hekayəsində balaca bir monastırdan bəhs edir. Monastr da ucqar kənddə yerləşir. Başqa misal kimi, Orhan Pamukun "Kar"nı misal gətirək. Qars şəhəri də meqapolis sayılmaz. Demək istəyirəm ki, kiçik ərazilərdən yazmaq lokallıq demək deyil. Səmimiyyət və istedadla yazılsa, məişəti lokallığından çıxarmaq mümkündür.

-Səmimiyyət sözü hələ də leksikonumuzda qalır?

-Səmimiyyət sözünü indi sadəlövhlüklə səhv salırlar. Halbuki, yazıçının səmimi olmaqdan başqa çarəsi yoxdur. Oxuyan kimi bilirsən ki, bu əsər səmimi yazılıb, ya yox. Bir abzasdan sonra qeyri-səmimi mətn "getmir".

-İndi "Şərif kimi yazır" ifadəsi var. Konkret xətt yaratdığına inanırsınız?

-Mənim özüməməxsus ifadə formam var. Bu da özümdən aslı olmayaraq yaranıb. Böyüdüyüm, formalaşdığım mühit yazılarıma çox təsir edib. İstənilən yazarın özünün enerjisi var. Bu enerji də başqalarına təsir edə bilir. Ancaq kiminsə təsirində qalmaq, təkrarlamaq uğursuz cəhddir. İmitasiya eləmək düzgün deyil. Mən yazdığım heç nədə özümü axtarmamışam, fikirlərimi ifadə eləməyə çalışmışam. Çox sevdiyim aktyor Pier Reşarın müsahibəsini oxumuşdum. Orda deyir ki, mən heç vaxt heç kimi güldürməyə çalışmamışam, rejissorlar nə deyibsə, onu eləmişəm. Bu söz məni sarsıtdı. Bu da onun yaradıcılıq prinsipidir. Mən özümü onunla müqayisə eləmirəm. Sadəcə onu demək istəyirəm ki, mən heç vaxt üslub axtarmamışam. Hansısa üslub yeniliyi etmişəmsə, bu da problemin yeniliyindən irəli gəlir.

-Muharibədən yazmaq çətin deyil?

-Mənim yazdıqlarımı İsa Hüseynovla müqayisə etmək çox çətindir. Böyük Vətən Muharibəsini Qarabağ muharibəsi ilə müqayisə eləmək çox çətindir. Onun yanaşması, intonasiyası fərqli idi.

-Muharibədən yazmaq muharibənin içində olan adama çətindir, ya onun nəticələrindən əziyyət çəkənə?

-Mən muharibədən əziyyət çəkən insanlardan yazmışam. Hadisənin içində olanda soyuq başla ondan yazmaq çətin olur. Jurnalist reportaj hazırlayır, bomba onun kəndinə düşüb. İkinci dəfə qonşusunun evinə düşüb. Üçüncü dəfə isə öz evlərinə düşüb. Hər dəfə yanaşma fərqli olacaq. Mənim yazdığım prozada bomba evimin içinə düşüb. Muharibənin fəsadlarını öz həyatında görən adam üçün bu elə də asan məsələ deyil. Çünki, əzabdan doğan hisslər adamı texnikadan uzaqlaşdıra bilər. Sarı simə toxunmaq var ki, bu hamıda alınmır.

-Bəs "Quqark" sarı simə toxuna bilibmi?

-"Quqark" da mən dediyim sarsıntıların məhsuludur. "Quqark"a Seymur Baycan roman deməsəydi, daha ürəklə danışmaq olardı. O kitabın içində saysız-hesabsız hekayə və povestlər var. Çox unikal həyat müşahidələri ilə doludur. Bomba Seymurun evinin içinə düşsə də, obyektivliyi qoruya bilib. Yeşiklərin arxasında gizlənmiş erməni səhnəsi var. Hadisənin içində olduğuna görə yaxşı hiss edib. Bizdə belə bir düşüncə var ki, bomba yalnız bizim evə düşüb. Halbuki, bomba həm erməninin evinə düşüb, həm bizim.

"Quqark"da bu qorunub. İkimiz də ağlayırıq və ağrıyırıq. Ancaq roman deyil. Romanın bəlli bir strukturu, texnikası olur.

-Texnika vacib məsələdir?

-Çox vacibdir. Texnika ilə yazıçının həyat təcrübəsi, baxış bucağı, müşahidəsi bir-birinə qaynayıb-qarışmalıdır. Azərbaycanda isə belədir ki, intellekti güclü olan adamlarda həyati materiallar az olur, müşahidə qabliyyəti güclülərdə isə intellekt zəif olur.

-Niyə qadından az yazırsan?

-Bir dəfə evdə mübahisə düşdü. Mən də Şərq kişisinin səsinin qalın yerinə saldım. Öz aləmimdə psixoloji üstünlük əldə elədim. Həyat yoldaşım mənə irad tutdu ki, bəs necə olur ki, yazılarında gender bərabərliyindən, qadın haqlarından yazırsan, amma qadına səsinin tonunu qaldırırsan. Ona dedim ki, gender bərabərliyi, qadın haqları yalnız yazmaq və konfrans zallarında bəh-bəhlə danışmaq üçündür. Gender bərabərliyindən ağız dolusu danışan, susmayan qadın evində ən çox əzilən, müti qadındır. Bu söhbətlər yalandır. Bizdə hər şey başqa cürdür. Avropa dəyərlərini bizə gətirsək, ailələrin çoxu dağılar. Vətəndaş nigahından danışan adamlar bunu heç vaxt öz ailəsində tədbiq eləməz. Bu mövzularda çoxlu sayda "xalturalar" edirlər. Mənim işim olmasa da, reaksiyasız qala bilmirəm. O ki qaldı, şəxsi fikrimə, dünya mədəniyyətinə təsir edəcək, adı Şekspirlə, Nyütonla yanaşı, çəkiləsi qadın yoxdur.

-Bəlkə kişilər onlara icazə verməyib?

-Tarixdə matriarxal dövr olub ki, uzun çəkməyib. Qadın yaxşı şeir yaza bilər. Amma ədəbiyyatda da elə məqam var, ona deməli olursan ki, çəkil kənara sənlik deyil.

-Onda heç bəyəndiyiniz şairə də yoxdur.

-Sevinc Pərvanə var ki, çox gözəl şairədir. Onun yazdığı şeirlər, verdiyi müsahibələr də maraqlı və yaxşı mənada dağıdıcı təsir göstərir.

-Sevinc Pərvanənin "Şəhər" romanını necə?

-Özünə də demişəm, alınmayıb.

-Belə çıxır ki, Şərif Ağayardan başqa heç kimi bəyənmirsiniz?

-Mənim ürəklə altına imza atacağım mətnlərim var. Yazdıqlarımın arxasındayam.

-Sizinlə bağlı heç lətifə qoşulub?

-O qədər... Onların çoxunu elə özüm düzəldib efirə buraxıram, ancaq başqalarınına adına çıxıb. Ancaq ədəbiyyatda elə adamlar var ki, bunun ağını çıxarır. Elələri var ki, nənələrinin tumanının yuxarı qalxmasına razıdırlar, təki gülməli bir şey olsun. Bunun da motivində bir az gözü götürməzlik, təyinatı üzrə olmayan rəy yaratmaq məqsədi dayanır. Rəhmətlik Nüsrət Kəsəmənli haqda da olmayan şəbədələri qoşurdular.

-Bizdə istedadından artığına iddialı adamlar çoxdur?

-Azərbaycanda rəssamlar çəkdiyi əsərləri çox rahatlıqla satıb pul qazana bilirlər. Ancaq yazı-pozu aləmində bu elə də asan deyil. Yazarlar da mıcburdurlar özlərini tərifləyib müəyyən mövqe sahibi olsunlar. Bozluqdan seçilib özünü realizə etmək şansı azdır. Ona görə də, ədəbiyyatda kimsə kiminsə yanındadır. Bu leqal da ola bilər, qeyri-leqal da. İddia gerçəkləşməmiş istedaddan da doğa bilər, istedadsızlıqdan da.

-Reallaşmamış istedad təhlükəli deyil?

-Təhlükəlidir. Ədəbiyyatımız özünü reallaşdıra bilməyən, sonrada it-bat olan insanlarla doludur.

-İstedadlı iddialı çoxdur, ya istedadsız iddialı?

-İlin-günün bu vaxtında, sözün qiyməti olmayan bir dövrdə istedadlı bircə cümlənin müəllifi olan insanın əlindən öpmək lazımdır. İndi yazılmış hər cümlə ailədən, uşaqdan oğurlanmış vaxt hesabına yazılır. Yazı yazan hamı fədakardır.

-7-8 il əvvəl ədəbiyyatda erotika, açıq-saçıqlıq həddən artıq çox idi. İndi necə azalıbmı?

-Təsir əks təsirə bərabərdir. Bu təkcə açıq-saçıqlıqla bağlı deyildi. Ölümlə, bədbinliklə, dinlə də bağlı belə idi. Sovet dövründə qadağan olunduğu üçün hamı bu imkanlardan bütöv doza ilə istifadə eləməyə başladı. Bunun qarşısını almaq lazım deyil. Hər şey müəyyən müddətdən sonra durulmağa başlayır. Yalnız erotikanın, kədərin üstündə ədəbiyyat qurmaq olmaz. Mənim üçün ədəbiyyat sözün dərin qatlarından ibarətdir. Bir mətn qadınla, övladla, vətənlə yekunlaşırsa, böyük ədəbiyyatdan söz gedə bilməz. Həqiqətə doğru getmirsə, bayağı ədəbiyyatdır. Bu kəsə yoldur.

-Allahdan yazmaq maraqlıdır?

-Mən dindar adam deyiləm. Dünyanın elə işləri var ki, onu sözlə ifadə eləmək, ədəbiyyata çevirmək çox çətindir. Elə bir yer var ki, orda Nyuton da susur, Şekspir də. Günahsız ağlayan uşaq Allaha o qədər yaxındır ki, sən bunu yaza bilsən, özünü o harmoniyanın içində tapacaqsan. Sən fiziki anlamda yox, mənən, yazıçı kimi o uşağa qoşulub ağlaya bilsən, artıq lazım olanı yazmısan. Bunu bu günün oxucusuna yedirdə bilsən, deməli, alınıb. Elələri var ki, Maksim Qorkini Allahsız hesab edir. Amma onu anlayan bilir ki, nə qədər Allaha yaxın adam olub.

-Xalqın dili xalqın anlayacağı dildir?

-Bəli. Xalqın dilini bilmək, xalqın şeirini bilmək vacibdir. Di gəl ki, xalqın dilindən anlamayan, qoşma, gəraylı yaza bilməyən şair bizdə xalq şairi olur. Bu qədər məntiqsizlik heç bir ölkədə yoxdur.

-Amma yaxşı xalq şeirləri yazan var ki, əlindən başqa iş gəlmir.

-Xalq şairi olmaq üçün xalq şeiri yazmağı bacarmaq vacibdir.

-Faciəsini yazdığın insanlar inciklik eləməyiblər ki?

-Mənim ən böyük faciəm də elə budur. Faciəsini yazdığım insanlar məni heç vaxt oxumayıb. Bu arada məni incidir.

-Allahla, Füzuli ilə ədəbiyyatda çarpışmağın sonu varmı?

-Allahı, yaranışı ən yaxşı izah edən kitab Qurandır. Mən yenə deyirəm ki, dindar adam deyiləm. Füzuliyə gəlincə, bizim ədəbiyyatımızın ən böyük bədbəxtliyi Füzulidir. Füzulinin bədbəxt elədiyi insanlar ondan hələ də əl çəkmir. Mənim konkret olaraq Füzuli ilə heç bir dərdim yoxdur. Bizim cəmiyyətdə yunan mifologiyası hələ də canlıdır. Düşüncə bir qarış da dəyişməyib. Bu da ədəbiyyatda öz işini görür.

-O tərəfdə cavab verməli olacağınız səhviniz çoxdur?

-Mən xaraktercə nadinc adamam. Səhvlərim çoxdur. Çox möhkəm qorxduğum günahım yoxdur. Yetim malı yeməmişəm, ev yıxmamışam, pislik eləməmişəm. Vicdanım arxayındır.

-Nəhayət, bəs oxucu qarşısında vicdanınız rahatdır?

-Bəli. Əlimdən gələni eləmişəm. Heç kimə də zorla "məni oxu" deməmişəm.

Günay Muradlı

Publika.Az