Səhiyyə
Dünyanı bürüyən yoluxucu xəstəliklər - Onlar ildən-ilə artır
Yoluxucu xəstəliklər hazırda dünyanın ən qlobal
problemlərindən biridir. Demək olar ki, hər il yeni bir yoluxucu
xəstəlik əmələgəlir və bundan nə qədər insan tələf olur. Yoluxucu
xəstəliyə yoluxma sadəcə öskürək, toxunma, öpüşmə və hətta nəfəsdən
belə keçir. Ona görə bizlər adətən ayıq olmağa çalışırıq ki, onlara
məlum olan yoluxucu xəstəliyə yoluxmuş xəstələrdən uzaq duraq.
Ancaq həyatımızı təhdid edən bu xəstəliklər bizim güman etdiymizdən
də təhlükəlidir və yuxarıda qeyd edilən hərəkətləri etməsək belə
təhlükədən sovuşmuş sayılmarıq. Çünki risk qulağımızın dibindədir,
infeksiya hər yerdədir.
Dünya üzrə sağlamlıq ekspertləri həyəcan təbili çalırlar ki,
yoluxucu xəstəliklər, demək olar, nəzarətdən çıxmış vəziyyətdədir.
Qlobal yoluxucu xəstəliklər - SARS, donuz qripi, Ebola və Zika
hazırda dünyada nə qədər insanın ölümünə səbəb olub.
Publika.az musavat.com-a istinadən bildirir ki,
2014-2016-cı illərdə Ebola epidemiyasına 28 000 nəfər yoluxub,
bunlardan 11 000 nəfəri ölümlə nəticələnib. Bu ilin mart ayının
10-a qədər 84 ölkədə Zika virusu aşkar edilib. Bu xəstəlik 1940-cı
ildə aşkar edilib, ilk dəfə 2007-ci ildə Mikronezya ölkəsində
yayılsa da 2015-ci ilin sonlarından etibarən dünyada yayılmağa
başladı.
Hər dəfə kütləvi yoluxma halları gözlənilmədən başlayır, onun
yayılmasının qarşısını almaq çətin olur.
Ekspertlər yekdilliklə bildirirlər ki, növbəti epidemiya
gözlənilmədən olacaq və bu qaçınılmazdır.
Cimmi Vaytvörs (Jimmy Whitworth), Gigiyena və Tropikal Tibb üzrə
London Məktəbinin beynəlxalq ictimai səhiyyə professoru, bildirib
ki, infeksiya xəstəlikləri sərhəd tanımır. Dünya Səhiyyə Təşkilatı
hər ay müxtəlif yerlərdə bir xəstəliyin peyda olduğunu görür və
buna qarşı mübarizə aparır. "Bunun qarşısını almaq çox çətindir" -
professor deyib. O əlavə edib ki, modern həyat bizi yoluxucu
xəstəliklərin ağuşuna atır.
Cnn.com saytı ekspertlərə istinadən aşağıdakı səbəblərdən dolayı
yoluxucu xəstəliklərin sürətlə yayıldığını yazır:
1. Əhali artımı və urbanizasiya
Şəhər həyatı - hər kəsə məlumdur ki, insanlar burada sıx şəkildə
yaşayır, bir-birinə daha yaxın təmasda olurlar və bu əsas
səbəblərdən bir hesab edilir. Əhali artdıqca şəhərlərin sayı da
artır. BMT-nin məlumatına görə 2050-ci ilə qədər dünya əhalisinin
66%-i şəhərlərdə yaşayacaq.
Qlobal Səhiyyə Təhlükəsizliyi Mərkəzinin rəhbəri Devid Heymen
məlumat verir ki, şəhər əhalisi artdıqca sanitariya məsələlərini
həll etmək çətinlik törədir. İnsanların yaxın təmasından əlavə, bu
da infeksiyanın ikinci səbəbidir. 3-cü səbəb isə ərzağa olan
təlabatdır. Ərzaq çatışmazlığının olmaması üçün daha çox qida və
heyvan yetişdirilir. Vərəm, yuxu xəstəliyi, quş qripi də daxil
olmaqla, heyvanlar bir çox xəstəliklərin səbəbkarıdır. Xüsusən də
həm şəhər və kənd məskənlərində gediş-gəlişdə olan şəxslər
potensial xəstəlik daşıyıcıları hesab edilir.
2. Yeni yaşayış məskənlərinin salınması
Əhali artdıqca bu qaçılmaz olur. İnsanlar meşələri qırıb bu
ərazilərdə yaşayırlar. Yeni məskənlər salındıqca da onlar yeni
heyvanlarla təmasda olur və yoluxurlar.
"Məsələn, lassa qızdırması ona görə peyda olub ki, insanlar meşədə
yaşayır və onu qırıb əkin əkirlər" - ekspert bildirib. Lassa
qızdırması xəstəliyə yoluxmuş siçanların nəcisi ilə yayılır.
İnsanlar meşədə istər-istəməz bunlarla təmas edirlərsə yoluxurlar.
Bu xəstəlik adətən Qərbi Afrikada yayılsa da 2016-cı ildən
Nigeriyada da qeydə alınıb. Professor Heymen bildirir ki, meşələr
qırıldıqca heyvanlar məcburən insanların evlərinə sığınırlar. Onlar
ac qalmamaq üçün ərzaqları yeyir. Lassa virusu daşıyan gəmiricilər
bu yolla insanları yoluxdurur. Bu xəstəlik insanlar arasında təmas
yolu ilə yayılır və qanaxmalarla müşayiət olunan yüksək hərarətə
səbəb olur.
3. İqlim dəyişikliyi
İqlim dəyişikliyi nə qədər daşqınların baş verməsinə səbəb olub. Ən
çox su ulə yayılan bağırsaq xəstəlikləri bu vasitə ilə artır.
"Daşqınlar sürətlə artmaqdadır" - eksper deyib. Dünya Səhiyyə
Təşkilatının verdiyi məlumata görə 2030-205- ci illər arasında
iqlim dəyişikliyi dünyada 250 000 xəstəliyin yaranmasına gətirib
çıxaracaq. Ağcaqanadlar bu xəstəliklərin daşıyıcısı olacaq.
Professor Vaytvörs deyir ki, Anqola 350 nəfər sarı qızdırma
xəstəliyinə yoluxub. O qeyd edib ki, Anqoladan Çinə geri dönən
yoluxmuş işçilər özləri ilə bu xəstəliyi ölkəsinə gətirir.
4. Qlobal səyahət
"Biz həm də artan səyahətlərə görə də zəifik"- Vaytvörs deyib.
2015-ci ildə beynəlxalq turizm rekord saya çatıb. BMT Dünya Turizm
Təşkilatının verdiyi məlumata görə, 2015-ci ildə 1.2. milyard
turist səyahət edib. Bu rəqəm 2014-cü ilə nisbətdə 50 milyon dəfə
yoxdur.
Məsələn, SARS (ciddi ani inkişaf edən tənəffüs çatışmazlığı
sindromu) xəstəliyi güman edilir ki, Çindən Xuanq Xinçuya oradan da
Honq-Konqda ailəsini ziyarət edən Liu Jianluin tərəfindən yayılıb.
O, oteldə olduğu insanları və öz ailəsini də bu xəstəliyə
yoluxdurub. Sonradan o xəstəxanaya yetişdirilsə də ölüb. 4 ay sonar
isə eyni simptomla Honk-Konqda 4000 hal müşahidə edilib, bunlardan
550 nəfəri ölüb. Dünya üzrə isə 8000 nəfər bu xəstəliyə
yoluxub.
Lakin ekspertlər bildirir ki, xəstəlikləri təkcə insanlar yaymır.
Bu ölkələr arası hərəkət edən həşəratlar, heyvanlar və ərzaqlar
vasitəsilə də yayılır. Ona görə də ölkəyə idxal edilən hər bir
ərzaq ciddi rejimdə tədqiq edilməlidir.
5. Konfliktlər
Əgər səhiyyə sistemi düzgün şəkildə işləmirsə, deməli, burada xaos
var, ekspertlər bildirir. Heymenin dediyinə görə, gigiyenanın təmin
edilməməsinin açıqlaması ola bilməz. Ölkədə konflikt varsa,
müharibə varsa bunu təmin etmək çətindir. Belə bir şəraitdə sanki
insanlar xəstəliklərin qarşısında diz çökürlər. 2014-cü ildə
Qvineya, Liberiya və Syerra Leone ölkələrində vətəndaş
müharibəsindən dolayı yaranan vəziyyətdə ebola xəstəliyi baş alıb
getdi. İqtisadiyyat və səhiyyə sistemi məhv olduğundan xəstəliyə
qarşı mübarizə aparmaq mümkünsüz idi. İnsanlar konflikt
zonalarından qaçırdılar və xəstəliyi də özləri ilə bərabər
yayırdılar. Ekspert Heymen deyir ki, əgər yoluxucu xəstəlik yerli
olaraq qalırsa o, elə oradaca məhv olub gedir. Buna misal olaraq,
Heymen qeyd edilən ölkələrin qonşuluğundan olmasına baxmayaraq
Konqo Demokratik Respublikasında Ebolanın öhdəsindən gəlindiyini
göstərib.
6. Həkim və tibb işçilərinin yoluxucu xəstəliklər olan
yerlərdə çatışmazlığı
Ekspertlər buna diqqət edərək deyir ki, əhalini müalicə etmək üçün
belə yerlərdə tibbi heyət çatışmır, nəinki səhiyyə sistemi olsun.
Çünki həkimlər və səhiyyə işçiləri daha yaxşı yerlərə gedib
çalışırlar. Bunun qarşısını almaq üçün isə ekspertlər səhiyyə
miqrasiyasının önəmini vurğulayır. Treninqlərin keçirilməsi, yeni
heyətlərin yaradılması, proqramlar təşkil edilməsi ilə səhiyyə
işçilərinin bu ərazilərdə fəaliyyət göstərməyə sövq edilməlidir
deyə onlar həll yolunu göstərir.
7. Yanlış informasiya
İnformasiya əsrində insanlar hər şeydən anında xəbərdar olurlar.
Məsələn harada hansı xəstəlik yayılıb anında məlumat əldə edilir.
İnsanlar müəyyən xəstəliyi eşidən kimi tez onun simptomlarını
araşdır və nə olduğunu bilmək istəyirlər. Ekspertlər bir yandan
buna müsbət yanaşsa da qeyd edirlər ki, internetdə yayılan hər
məlumat düzgün deyil. Həmçinin əhalidə qorxunun yaranmasına da
səbəb olur. Elmi Məsləhət Komitəsinin sədri Mark Feynberq deyib ki,
yenicə yaranan Epidemiyaya Hazırlıq Yenilikləri Koalisiyasının
məqsədi yayılan yoluxucu xəstəlikləri araşdırmaq və onların
qarşısını almağa çalışmaqdır.
"Biz daha yaxşısını etməliyik. İnsanların sorğularına cavab
verməkdənsə əvvəlcədən xəstəliyə qarşı mübarizə aparmalıyıq" -
Frenberq deyib. O, yoluxucu xəstəliklərə qarşı peyvəndlərin
təkmilləşdirildiyinin və yenilərinin də hazırlanmasının vacibliyini
vurğulayıb. "Biz hədəfdən çox uzaqda olsaq da, mən ümidliyəm" -
Koalisiyanın rəhbəri deyib.
-
Kriminal17:32
Faciəvi şəkildə ölən tələbənin ailəsi məhkəməyə getməkdən imtina etdi - FOTO
-
Nida Təhlil 17:11
İrəvan “Krokus”la bağlı bəyanatı rədd etdi: Kreml necə cəzalandıracaq?
-
Sosial16:58
Bu avtomobillərlə taksi fəaliyyəti göstərmək qadağan edildi
-
Sosial16:36
Azərbaycanda sayğaclar ikiqat hesablayır - ŞOK İDDİA
-
Sosial16:08
Əli Əsədov yeni qərar imzaladı
-
Rəsmi xronika14:51
İlham Əliyev bu qanunu təsdiqlədi
-
Nida Xəbər 14:26
Yeni Kaledoniyada Azərbaycan bayrağı qaldırıldı
-
Magazin113:31
Tolik pərt etdi: "Bu da liftdə öpüşən Sabir" - VİDEO