Tabloid.az
Televizor uşağın dostudur, yoxsa düşməni?
Müasir ailəni, evi televizorsuz təsəvvür etmək çətindir.
Televizoru da rəfdə gizlətmək mümkün deyil. Lakin onu bütün günü
işlətmək, televizora yaxşı köməkçi gözüylə baxmaq da yersizdir.
Məktəbəqədər uşaqlar televizorla o qədər də maraqlanmasa da,
ibtidai məktəb şagirdləri gün ərzində ən azı 3-4 saat "mavi ekran"
qarşısında əyləşirlər. Televizorun uşağın inkişafına ancaq mənfi
təsir etdiyini deməklə yanlışlığa yol vermiş olarıq. Təbii ki,
uşaqlar televizorla müəyyən dozada təmas etməlidir. Ancaq uşaq üçün
hərəki aktivlik valideynlərlə, ətraf aləmlə canlı ünsiyyətdir. Uşaq
valideynləri, yaşıdları ilə canlı ünsiyyət quraraq insan kimi
formalaşır, sosial münasibətləri, əlaqələri qurmağı öyrənir.
Həmçinin onun xasiyyəti formalaşır.
Bir tərəfdən uşaq televiziya proqramlarından maraqlı informasiyalar
ala bilər. Bununla o, dünyagörüşünü artırmaqla yanaşı, müəyyən
davranış qaydalarını da öyrənir. Bir də ki, yaşıdlarıyla dil tapa
bilməyən uşaqlar üçün televizor əvəzedilməz "yoldaşdır". Ancaq
etiraf etmək lazım gəlir ki, televizora aludə olan uşaq reallıqdan
uzaq düşür. Ona görə ki, televizora sərf olunan müddət ərzində uşaq
maraqlı oyun oynaya, yaşıdlarıyla təmas qura bilər.
Bir sıra sosioloji tədqiqatların nəticələrinə görə, müasir uşaqlar
valideynlərindən daha çox televizorla təmasda olur.
Unutmaq lazım deyil ki, televizorla "ünsiyyət" birtərəflidir, bu
prosesdə uşaq həqiqi həmsöhbət qismində çıxış etmir.
Maraqlıdır ki, televizor qarşısında çox vaxt keçirən uşaqlar yaxşı
oxuya və fikirlərini aydın ifadə edə bilmirlər. Bundan başqa, bəlli
olmuşdur ki, uşaqlar daha çox əyləncəli verilişlərə baxırlar. Bu
həm də onunla əlaqədardır ki, valideynlər hansı proqramlara baxmağı
uşaqlarına məsləhət görmürlər. Amma inkişafa kömək edən proqrama
baxmağı məsləhət görməklə, valideynlər uşaqlarında yaxşı zövq
formalaşdıra bilərlər. Təəssüf ki, valideynlərin əksəriyyəti
baxılmış proqramları uşaqlarıyla müzakirə etmir, onlara elə gəlir
ki, diktor və ya verilişin aparıcısı hər şeyi yaxşı başa saldı.
Lakin böyüklər unudurlar ki, maarifləndirici verilişlər uşaqlardan
diqqəti cəmləşdirməyi və fikirləşmək qabiliyyətini gücləndirməyi
tələb etmir. Belə gərginliyi isə uşaqlar sevmir və buna görə də
onlar daha çox əyləncəli proqramlara baxmağa üstünlük verirlər.
Sonunda uşaqlar qiymətli vaxtlarını boş yerə sərf edirlər.
Bəzilərini televizor yorur və nəticədə uşaqlar əzgin və əsəbi
olurlar. Həssas uşaqlar isə döyüş filmlərinə baxdıqdan sonra çox
hallarda əsəbiləşirlər. "Dəhşət" filmləri daha mənfi təsir
göstərir. Belə filmlər uşaqlarda mövcud qorxu hissini
gücləndirməklə yanaşı, yeni qorxuların da yaranmasına şərait yarada
bilər. Bundan başqa, döyüş və dəhşət səhnələri uşaqların
psixikasını da pozur. Zorakılıq və dəhşət filmlərini seyr edən uşaq
real həyatda aqressiv olmağa hazır olur. Aqressiv olmayan uşaqlar
isə reallıqdan qorxaraq həyatdan daim fəlakətlər gözləyirlər. Buna
görə də valideyn uşaqlarını "sehrli qutu"nun qarşısında oturdarkən
yaxşı-yaxşı fikirləşməlidir.
Uşağın emosional inkişafı üçün canlı ünsiyyət lazımdır və bu
şəraiti uşaq üçün yaratmaq lazımdır. Psixoloq Mehriban Rzayevanın
fikrincə, uşaqları texnikadan uzaqlaşdırmağın yolu ona alternativ
yaratmaqdır. Uşağa canlı həyatla ünsiyyəti qurmaq lazımdır. Əgər
uşaq aktivdirsə, sosial uşaqdırsa, problemi olmayacaq. O özünə
qapanırsa, televizor və kompüterə meyillidirsə, cəmiyyətdən qaçmağa
çalışacaq və televizor və internet onun yuvası olacaq. Belə
uşaqların ətrafında canlı komanda qurmaq lazımdır.
Deməli, valideynlər uşaqlarının hərtərəfli - intellektual, mənəvi
və fiziki inkişafını təmin etmək üçün şərait yaratmalıdırlar.
Uşağın fiziki inkişafı, hərəkəti, bədənin böyüməsi çox vacibdir.
İnsanın fundamenti uşaqlıqda qoyulur. Burada söhbət həm fiziki
sağlamlıqdan, xasiyyətinin formalaşmasından, intellektdən və
dünyagörüşündən gedir. Psixoloqun qənaətincə, belə mərhələdə
valideynlər övladlarının inkişafına və tərbiyəsinə həssas
yanaşmalıdırlar.
Mehriban Rzayeva: "Müasir valideyn bu dünyada mürəkkəb proseslərin və kəskin rəqabətin getdiyini, dinamikanı yaddan çıxarmamalıdır.
Odur ki, böyük məsuliyyətlə övladlarının tərbiyəsinə
yanaşmalıdır. Hər bir valideyn istəyir ki, övladı xoşbəxt və sağlam
olsun. Onda bəs sağlam və xoşbəxt uşağa hansı keyfiyyətlər
aşılanmalıdır? Ən əsası televizorun bu prosesdə rolu və təsiri
əhəmiyyətlidir. Axı hər bir məsələdə olduğu kimi, televizorun da
ancaq mənfi xüsusiyyətini vurğulamaq düzgün olmazdı".
Pediatrlar televizora çox baxan uşaqlarda diqqət dağınıqlığı,
ünsiyyətə girməyə marağının az olması kimi hallar müşahidə ediblər.
M.Rzayeva deyir:
"Televizor əyləncə növlərinin arasında ən passividir. Televizora
baxanlar heç nəyin məsuliyyətini daşımır, qərar qəbul etmir. O,
passiv seyrçidir. Müəyyən çərçivədə bunun yetkin insan üçün
təhlükəsi yoxdursa, inkişafda olan uşaq beyni üçün təhlükəlidir.
Çünki passiv mövqe, münasibət uşağın vərdişinə çevrilə bilər. Çünki
uşaq televizoru seyr edərkən hərəkətsiz, məsuliyyətsiz, heç bir
qərar qəbul etmədən, bəzən heç düşünmədən saatlarla mavi ekrana
zilləyir. Əlbəttə, bu zaman diqqət konsentrasiyası yoxdur,
intellekt bilavasitə işləmir. İradi olaraq müəyyən konsentrasiya
yaratmaq lazım gəlmir".
Psixoloq "televizor uşağın inkişafını ləngidir" fikrinə də aydınlıq
gətirdi. Demə, televizoru seyr edən uşaqlarda televizora görə
deyil, sadəcə, digər məşğuliyyətlərin aparılmasına vaxtın az
qalması sayəsində ortaya problem çıxır. Uşaq inkişaf etməlidir,
diqqəti toplamaq vərdişləri yaranmalıdır. Bunun üçün uşaq aktiv
oyunlarda iştirak etməli, yaşıdları ilə oynamalıdır.
Domino, şahmat, şaşki kimi oyunlar oynamalıdır ki, düşünsün,
qərar qəbul etsin. Uzun müddət televizoru seyr edən uşaqlar diqqəti
toplamaqda çətinlik çəkir.
Uşaq sosiallaşmaq üçün ünsiyyətdə olmalıdır. Uşaq sosial əlaqələri
yaratmağı öyrənməlidir. Uşaq evdə valideynləri, bacı, qardaşı,
həyətdə yaşıdları, bağçada uşaqlarla ünsiyyət yaradaraq
öyrənməlidir. Sosial əlaqələr insanın sosial varlıq kimi
formalaşmasına, sosial davranış qaydalarını mənimsəməsinə kömək
edir. Amma bəzən valideynlər uşaqlarını həyətə qoymur, bunu onlar
üçün təhlükəli sayır, tərbiyələrinin pozulmasından narahat olurlar.
Uşağı tək buraxmaq valideyn üçün qorxulu görünür. Çıxış yolunu
psixoloq təklif edir:
"Əgər həyət, küçə təhlükəli hesab edilirsə, valideynlər uşağın
mikrososial qrupunu özləri yarada bilərlər. Övladının layiq
bildiyi, tərbiyəli ailənin uşaqları ilə ünsiyyətini təşkil
etsinlər. Özləri uşaqları ilə çox vaxt keçirsinlər, birgə istirahət
etsinlər, gəzintiyə çıxsınlar".
Maraqlıdır, psixoloqlar neçə yaşdan uşaqların televizora baxmasını
tövsiyə edir. Mehriban Rzayeva söyləyir ki, 3 yaşdan aşağı uşağın
televizora çox baxması onun gözlərinə ziyandır. Əvvəla, uşaq
televizora baxıb onu qavramır. Ona görə də valideynlə birgə
baxmalıdır ki, qorxmasın, gördüyündən yanlış nəticə çıxarmasın.
Uşağa gördüklərini izah etməyə ehtiyacı var. 3 yaşa qədər uşaqlar
cizgi filmlərinə, digər verilişlərə gün ərzində 15-30 dəqiqə baxa
bilərlər.
3 yaşdan 6 yaşa qədər uşaqlarda yamsılama davranışları güclü olur
və 3 yaşdan sonra özünü dərketmə başlayır. Uşaq özünü dərk edərək
özünü kiməsə oxşatmağa, yamsılamağa başlayır. Seyr etdiyi
filmlərdəki qəhrəmanlarla özünü eyniləşdirir. Özünü onun yerinə
qoyur, onu təqlid etməyə başlayır, davranış formalarını özünə
seçir, onun emosiyaları ilə yaşayır. Filmdəki uşaq tək qalırsa,
uşaq da valideynlərini itirməkdən qorxur. Çünki bu yaşdakı uşaq tək
qalmaqdan, əzizlərini itirməkdən çox qorxur. Bu yaş arasındakı
filmlər uşağın inkişafına uyğun olmalı, məzmunca diqqətlə seçilməli
və ona emosional zərbə yaratmamalıdır.
Uşaqlar uşaq verilişlərini, cizgi filmlərini seyr etməlidirlər.
Zorakılıq olan filmlər uşaqlara pis təsir edir. Uşaq anlaya bildiyi
qədər anlayır. Bəzən uşaq filmə baxır, qəhrəman yaralanır, ölür.
Uşaqda suallar yaranır.
Uşağın başa düşəcəyi səviyyədən kənara çıxan məqamlarda
valideynin uşağa kömək etməsi, onun suallarına cavab verməsi
vacibdir. Uşağa olduğu kimi sadə dildə demək lazımdır. Filmdirsə,
onun aktyor olduğunu, əslində həyatda ölmədiyini söyləmək lazımdır
ki, emosional zərbə almasın. Uşaq erkən yaşlarından filmin və cizgi
filminin nə olduğunu anlamalıdır. 3 yaşa qədər uşağın filmlərdən
emosional zərbə alması mümkündür. Hətta valideyn baş verənləri izah
etsə də, 3 yaşdan sonra uşaqlar cizginin və filmin nə olduğunu
anlayırlar.
Müsahibim deyir ki, kiçik yaşlı uşaqların tamamilə televizordan
məhrum edilməsi düzgün deyil. Hər halda indi zaman 15-20 il əvvəlki
deyil. Belə məhrumiyyətlərə ehtiyac yoxdur. Çünki uşağı zövq
yaradan məqamlardan məhrum etmək düzgün deyildir. Əksinə, öyrədici,
maarifləndirici, dünyagörüşü artıran, zövqü yaxşılaşdıran
məqamlarından istifadə etmək lazımdır. Uşaqlara klassikaya,
gözəlliyə zövq yaratmaq lazımdır. Uşağın intellektinin, biliyinin,
artması üçün maraqlı proqramlar var. Psixoloq deyir ki, uşaq seyr
etdikcə ona düzgün məlumat verilərsə, televizordan faydalanmaq
olar. Sadəcə, vaxt məhdudiyyəti olmalıdır. Çünki uşaq təmiz havada
olmalı, qaçmalı, oynamalı, yaşıdları ilə ünsiyyət qurmağı
bacarmalıdır. Valideynlə ünsiyyətdə olmalıdır ki, onu narahat edən
sualları ona versin.
Erkən yaşda uşaqlar seçimsiz, dalbadal müxtəlif verilişlərə, şou-
proqramlara baxırsa, onların tərbiyəsində televiziyanın rolu
valideyn rolundan yüksək olacaq. Uşağın zövqü korlanır. Böyüklər
üçün nəzərdə tutulmuş proqramlara uşaqlar həvəslə baxır. Bu, uşağın
zövqünün formalaşmasına, mənəvi dəyərlərinə təsir edir. Bəzən
uşaqlar valideynləri ilə bərabər seriallara baxırlar. Mehriban
Rzayeva deyir:
"Bizə yad mənəvi dəyərləri olan seriallardır. Pis demirik, bizim
mənəvi dəyərlərlə üst-üstə düşmür. Bu, mənəviyyata təsir etməyə
bilərmi? Ailə insanın formalaşmasında mühüm rol oynayır. Uşaq
doğulduğu, böyüdüyü ailəni norma kimi qəbul edir. Ailədə hər şey
normaldırsa, heç bir film, kənar qüvvə təsir edə bilməz. Əgər
ailədə valideynlər arasında münaqişə varsa və uşaq bunu görürsə,
televizorla ailə arasında seçim edir. Uşaqlara yaxşını pisdən
seçməyi valideynlər öyrətməlidir"..
-
İdman13:46
"Real"ın ÇL-dəki qəhrəmanı bu gözəllə eşq yaşayır - FOTOLAR
-
Avropa13:16
Fransanın ikiüzlülüyü: Avropada Rusiya qazının ən böyük alıcısı oldu
-
Region12:41
Özünün dənizə çıxışı yoxdur, başqalarını şirnikləndirir: İrəvan Ər-Riyadda nə təklif edib?
-
Hadisə12:15
Məktəbin həyətində faciəvi şəkildə ölən 10 yaşlı Fərhanın FOTOSU
-
Nida Xəbər 11:43
Prezidentin yüksək vəzifəyə təyin etdiyi Anar Axundov kimdir? - DOSYE
-
Sosial11:12
Aytən Səfərovanın son vəziyyəti AÇIQLANDI
-
Cənubi Qafqaz10:55
Rusiyanın Gümrüdəki hərbi bazasına hücum oldu - DETALLAR
-
Dünya10:15
Bayden İsrailə bu İsrail şəhərinə hücumu qadağan etdi: Rusiya ələ saldı