Anqola prezidentinin azərbaycanlı müəllimi - Dursun Hümbətov kim olub?

Dursun Oruc oğlu Hümbətov (Şahzeynallı) 1930-cu il mart ayının 10-da Gürcüstan Respublikasının Marneuli rayonunun, yəni qədim türk eli Borçalının Qurdlar kəndində anadan olub. Onun ata babası Borçalı elinin seçkin, nüfuzlu zadəganlarından, bəylərindən biri - Hümmət Şahzeynallı olub. Məhz bu səbəbdəndir ki, D.Hümbətovun atası Oruc Hümmətov bəy oğlu kimi 1937-ci ildə Stalin repressiyasına məruz qalıb, 10 il müddətinə SSRİ-nin uzaq Arxangelsk vilayətinə, siyasi dustaqlar koloniyasına göndərilib.

Kiçik yaşlarından ailədə atasının yerini tutmağa çalışan qürurlu Dursun gecə-gündüz tarlada, həyətyanı sahədə işləyərək ana-bacısı və kiçik qardaşını dolandırmaqla yanaşı, dərslərini də əla qiymətlərlə oxumaqdan qalmayıb. Təsadüfi deyil ki, 1945-ci ildə o, səkkizillik kənd orta məktəbini əla qiymətlərlə bitirdikdən sonra orta təhsilini Marneuli şəhərindəki Pedaqoji Texnikumda davam etdirib.

1949-cu ildə isə texnikumu fərqlənmə diplomu ilə bitirərək V.Lenin adına Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun (indiki Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti) Fizika-Riyaziyyat fakültəsinə qəbul olunub. O, təhsilinin ilk illərindən ən yüksək nailiyyətlər əldə edib, fakültənin həm elmi, həm də ictimai həyatında yaxından iştirak edib. Məhz bu səbəbdəndir ki, D.Hümbətov ikinci kursdan etibarən Stalin adına Dövlət təqaüdünə layiq görülüb.

Qeyd edək ki, bu nüfuzlu dövlət təqaüdünə həmin institutda Dursun Hümbətovdan əvvəl yalnız Azərbaycanın görkəmli ictimai-siyasi xadimi, Bakı Şəhər PK-nin birinci katibi olmuş Şıxəli Qurbanov layiq görülmüşdü. D.Hümbətov isə həm fakültənin həmkarlar təşkilatının sədri, həm institutun komsomol komitəsinin büro üzvü və qrup nümayəndəsi olub.

Lakin onun aktiv ictimai həyatı ona elmi bilik və maraqlarını dərinləşdirməyə mane ola bilməmişdi. Təsadüfi deyil ki, həmin dövrdə Dursun Hümbətovun elmi istedadı Azərbaycanda fizika elminin banilərindən biri, görkəmli alim, professor A.Abbaszadənin diqqətindən yayınmayıb. Bu unudulmaz alimin rəhbərliyi altında D.Hümbətovun ilk elmi məqalələri və məruzələri institutda təşkil edilmiş müxtəlif elmi konfranslarda böyük əks-səda doğurub. Məhz bu nailiyyətlərinə görə, 1951-ci ildə Dursun Hümbətov, istisna hal kimi, tələbə ikən Sov.KP sıralarına qəbul olunub.

Beləliklə, D.Hümbətov 1953-cü ildə institutu fərqlənmə diplomu ilə bitirdikdən sonra dövlət təyinatı ilə Azərbaycanın Jdanov (indiki Beyləqan) şəhər orta məktəbində müəllimlik fəaliyyətinə başlayıb, bir neçə il çalışdıqdan sonra isə doğma Borçalıya, kəndinə qayıdaraq, bir müddət qonşu Gorarxı (indiki Algeti) kəndində, sonra isə Baydar kənd orta məktəblərində fizika və riyaziyyat fənlərini yüksək səviyyədə tədris edib. Onun qeyd olunan orta təhsil məktəblərində əzmkar fəaliyyəti öz bəhrəsini verib, burada yüzlərlə gələcəyin yüksək səviyyəli mütəxəssis və alimlərini hazırlayıb. Lakin D.Hümbətovun elmi maraqları, araşdırmaçı həvəsi tezliklə onu aspiranturaya gətirib çıxarıb və o, 1961-ci ildə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Fizika İnsitutunun aspiranturasına daxil olub. Elə həmin ildə, institutun direktoru, görkəmli fizik, uzun müddər Elmlər Akademiyasının prezidenti olmuş, akademik Həsən Abdullayevin şəxsi təşəbbüsü ilə o, Moskva şəhərindəki Üzvi Elementlər Birləşməsinin Kimya və Texnologiyası Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutuna ezam olunub.

Dursun Hümbətov burada professor Viktor Kostryukovun rəhbərliyi altında geniş elmi araşdırmalara başlayıb və artıq 1965-ci ildə Minsk şəhərində Dövlət Universitetinin Elmi Şurasında “Silisium üzvü birləşmələrinin termodinamika funksiyalarının və fırlanma potensialının aşaği temperaturda istilik tutumunun qiymətlərinə əsasən təyini” mövzusunda dissertasiya işini mudafiə edərək, fizika-riyaziyyat elmləri namizədi alimlik dərəcəsini qazanıb. Eyni zamanda, alim kimi fəaliyyətini 1964-1966-cı illərdə Azərbaycan EA Fizika İnstitutunda kiçik elmi işçi vəzifəsində başlayıb,1966-cı ildə isə M.Əzizbəyov adına Azərbaycan Neft-Kimya İnstitutunun (indiki Azərbaycan Dövlət Sənaye Universiteti) Fizika kafedrasında assistent vəzifəsinə keçərək ömürünün axırına kim bu nüfuzlu təhsil ocağında elmi-pedaqoji fəaliyyətini davam etdirib. Belə ki, Dursun Hümbətov 1967-ci ildə kafedranın baş müəllimi, 1970-ci ildə isə dosenti vəzifəsinə irəli çəkilib. O, 50-dən çox elmi məqalə, monqrafiya və dərs vəsaitlərinin müəllifi olub, onun rəhbərliyi ilə onlarla elmlər namizədi yetişdirilib. Onun mexanika, molekular fizika, elektrik, maqnit, optika üzrə çoxsaylı kitabları, metodiki vəsaitləri indiyədək müxtəlif təhsil müəssisələrində qiymətli dərs vəsaiti kimi istifadə olunur. Bununla yanaşı, Dursun müəllim uzun müddət Azərbaycan Neft-Kimya İnstitutunda fakültə partiya komitəsinin katibi, tələbə qəbulu komissiyasının üzvü, Neft-Mədən fakültəsinin Xalq Nəzarəti komitəsinin sədri kimi məsul vəzifələrdə çalışıb.

Dursun müəllim eyni zamanda ölkəmizin müxtəlif rayonlarında fizika fənni üzrə olimpiadaların təşkilat komitəsinin rəhbəri olub, bütün ucqar rayonlarımızda istedadlı şagirdlərin axtarılıb tapılmasına və elmə gətirilməsinə böyük töhfə verib, bununla əlaqədar, Təhsil Nazirliyinin dəfələrlə medal, fəxri fərman, təşəkkürnamələri ilə təltif edilib. Bundan əlavə, o, Azərbaycan Neft-Kimya İnstitutunda Xarici tələbələr fakültəsində fizika fənnini yüksək səviyyədə tədris edib və onun tələbələri sırasında hətta Anqolanın prezidenti Joze Eduardo Duş Santoş (José Eduardo dos Santos), bir sıra Afrika, Asiya ölkələrinin yüksək vəzifəli şəxsləri olub.

Dursun müəllim ömrünün axırlarına yaxın “Bərk maye cisimlərin istilik tutumunun texniki təyinləri” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə edib və ilkin müdafiəsini yekunlaşdırıb. Lakin Dursun müəllim 1990-cı ilin Yanvar hadisələri zamanı, 40 ilə yaxın üzvü olduğu Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin vicdansız rəhbərliyinin ölkəmizə zirehli texnika, ordu yeridərək kütləvi qırğın törətməsindən çox təsirlənib, ağır formada infarkt keçirib və bir müddət sonra dünyasını dəyişib.

Dursun müəllim nəinki Azərbaycanda, eləcə də Gürcüstanda, Rusiyada və digər ölkələrdə tanınmış alim, ziyalı və ictimaiyyətçi olub. O, istedadlı alim, dəyərli pedaqoq, fəal ictimaiyyətçi olması ilə yanaşı, həm də gözəl ailə başçısı idi. Belə ki, istedadlı pedaqoq həyat yoldaşı Ofelya Əhmədova ilə birgə üç savadlı, vətənpərvər, qayğıkeş övlad böyüdüb. Onların kiçik oğlu Fuad Hümbətov təcrübəli diplomat və alimdir, uzun müddət AR-in Belçika Krallığındakı səfirliyinin birinci katibi olub, hazırda isə Azərbaycan Sahibkarlar Milli Konfederasiyasının baş katibinin müavini, Prezident yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının dosentidir.

Digər övladları Hümbət və Təranə isə yüksək ixtisaslı, peşəkar həkimdirlər.

Elnur Eltürk