Dünyanın gözü Dubayda: Yer kürəsini xilas etmək mümkün olacaq?

Qlobal iqlim diplomatiyasının ən mühüm mərhələlərindən biri olan COP28 başlayır. Dünya liderlərinin, kralların və milyarderlərin iştirak edəcəyi kritik sammit bu il Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində keçiriləcək.

Publika.az xəbər verir ki, 30 noyabr-12 dekabr tarixləri arasında keçiriləcək Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 28-ci İqlim Dəyişikliyi Konfransı çox fərqli hadisələrə şahidlik edir. Konfransda dünyanın ən çox karbon emissiyasına səbəb olan iki ölkəsinin liderləri ABŞ prezidenti Co Bayden və Çin prezidenti Si Cinpin Dubayda iştirak etməyəcək. Bununla belə, Çin və ABŞ-ın Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişikliyi Konfransında (COP28) istixana qazlarının azaldılması ilə bağlı birgə iclas keçirəcəyi bildirilib.

BBC-nin məlumatına görə, sammit sayəsində Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri 15 ölkə ilə qalıq yanacaq müqavilələrini müzakirə etməyi planlaşdırır.

Heç bu qədər təcili olmamışdı

Bir çox dünya liderlərinin qatılacağı sammitin Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) İqlim Dəyişikliyi üzrə 1992-ci il Çərçivə Konvensiyası çərçivəsində indiyə qədər keçirilən ən böyük illik ÇNL olacağı gözlənilir. Çünki vəziyyət təcilidir. 2023-cü il demək olar ki, tarixin ən isti ili olub. Bu rekordun hər növbəti ildə artacağı gözlənilir. Bununla belə, Ukrayna və Qəzzadakı müharibələrin yaratdığı sürətli inflyasiya və qlobal qeyri-sabitlik enerji keçidinin bütün tarazlığını pozub.

Gərgin başlanğıç

ÇNL danışıqları çox vaxt gərgin olur. Zəngin ölkələr yoxsul ölkələrə iqlim dəyişikliyinin ən pis təsirləri ilə mübarizə aparmaq və təmiz enerji üçün ödəniş edəcəklər. Hər il 100 milyard dollar verəcəklər, lakin bu rəqəm okeanda bir damladır. Son hesablamalara görə, inkişaf etməkdə olan ölkələrin 2030-cu ilə qədər hər il 2,4 trilyon dollara ehtiyacı olacaq.

G77+Çin

Ümumiyyətlə, G7 və G20-yə öyrəşmiş ola bilərsiniz, lakin bu blok danışıqlarda ən böyük blokdur və əslində 77 deyil, 134 ölkədən ibarətdir. G77 BMT-nin iqlim sazişinə əsasən müəyyən edilmiş bütün inkişaf etməkdə olan ölkələri təmsil edir. Çinlə yanaşı, Braziliya, Kuba, Keniya, Maldiv adaları və Pakistan kimi ölkələr də bura daxildir.

Çin

Planetləri istiləşdirən istixana qazlarının ən böyük istehsalçısı kimi ABŞ ilə birlikdə Çin də bu müzakirələrdə mühüm rola malikdir. Emissiyalar hələ də artmaqdadır, lakin onların tam olaraq nə vaxt zirvəyə çatacağı müzakirə mövzusudur. Digər tərəfdən, Çin öz ölkəsində bərpa olunan enerjiyə böyük investisiyalar qoyur. Belə ki, bu rəqəm ABŞ-ın ilin əvvəlində yatırdığı sərmayədən təxminən dörd dəfə çoxdur. Çinin milli hədəfləri 2030-cu ilə qədər emissiya artımını dayandırmağı hədəfləyir. Bu sammitdə Çin inkişaf etməkdə olan ölkələrə kömək etmək üçün ABŞ kimi zəngin dövlətlərə təzyiq göstərməyə davam edəcək.

Avropa İttifaqı

Avropa İttifaqı Dubaya iki əsas məqsədlə gedir: bərpa olunan enerji mənbələrini artırmaq və qalıq yanacaqları tədricən ləğv etmək. Brüssel 2030-cu ilə qədər dünyanın qlobal bərpa olunan enerji potensialını üç dəfə artırmaq və enerji səmərəliliyini iki dəfə artırmaq hədəflərini müdafiə edir.

Səudiyyə Ərəbistan

Səudiyyə Ərəbistanı bu dəfə Dubaya açıq bir mesajla yollanır: qalıq yanacaqları deyil, istixana qazlarının çirklənməsini mərhələli şəkildə dayandırmaq. Lakin bu fikir bərpa olunan enerjiyə keçidi ləngitmək üçün fürsət yarada biləcəyindən ehtiyat edən Aİ-nin mövqeyi ilə ziddiyyət təşkil edir.

Rusiya

Səudiyyə Ərəbistanı kimi Rusiya da qlobal iqlim danışıqlarında aydın mesajla Dubaya gedir. Dünyanın ən böyük neft və qaz ixracatçılarından biri olan Rusiya qalıq yanacaqların mərhələli şəkildə dayandırılmasına açıq şəkildə qarşı çıxır.

Moskva çox güman ki, yeni “iqlim doktrinasının” nəşrini tərəqqinin əlaməti kimi göstərməyə çalışacaq. Rusiya Ukraynaya qarşı müharibəsi ilə ən azı Qərb ölkələri üçün təcrid olunmuş dövlətə çevrilib. Dünyanın ən böyük istixana qazı emissiyalarından biri statusunu nəzərə alsaq, Moskvanın iqlim dəyişikliyi ilə məşğul olması hökumətlər üçün də çətin olacaq.

Paris İqlim Müqaviləsi dəyişiklik yaratdımı?

Alimlərin sürətli istiləşmə və bunun səbəb olduğu ekstremal hava hadisələri ilə bağlı narahatlığı artır. 2015-ci ildə COP21-də imzalanan və qlobal istiləşməni 1,5 dərəcədən yuxarı məhdudlaşdıran Paris Sazişinin məqsədlərinə nail olmaq üçün BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Hökumətlərarası Panelinin alimləri bildirirlər ki, istixana qazı emissiyaları 43 faiz azalmalıdır. Dünya okeanlarında temperatur anormal səviyyəyə çatıb və bütün dünyada rekordlar qırılmağa davam edir.

Uğur əldə ediləcəkmi?

Mütəxəssislərin fikrincə, COP28-in prezidenti Sultan Əl Cabir bərpa olunan enerji mənbələri ilə bağlı mühüm razılaşmalar əldə edərsə, Dubayda keçiriləcək sammit çox güman ki, uğurlu ÇNL hesab olunacaq. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, ölkələrin məqsəd və öhdəliklərinin nə qədər real olduğunu zaman göstərəcək.

Aysel Şahmar