Dünya böyük böhranın astanasında: ABŞ-ın qurduğu planda hədəf İrandır, yoxsa...

Qırmızı dənizdəki husi qüvvələri dünya ticarətini və enerji bazarını təhdid edir.

Publika.az xəbər verir ki, enerji siyasəti üzrə ekspert Necdet Pamir böhranın ölçülərini və Türkiyəyə təsirlərini rəqəmlərlə açıqlayıb.

Yəməndəki husilər Asiya ilə Aralıq dənizini birləşdirən ən qısa nöqtə olan Qırmızı dənizin girişində öz silahlı təhdidləri ilə birdən-birə dünya ticarət və enerji gündəminin zirvəsinə çıxıb. Ərəb dünyası və Aralıq dənizi qlobal ticarətin 12 faizinin keçdiyi Süveyş kanalı ilə birlikdə böyük böhranla üz-üzədir. ABŞ-ın rəhbərliyi altında yaradılan beynəlxalq koalisiya da müharibə variantını nəzərdən keçirir. Pamirin fikrincə, böhranın yayılma ehtimalı həll olunma ehtimalından qat-qat yüksəkdir.

Böhran Türkiyəyə necə təsir edəcək?

Neft və təbii qazın qiyməti bir çox amillərdən asılıdır. Ən mühüm amillərdən biri də geosiyasi faktordur. Körfəzə yaxın coğrafiya olduğu üçün xüsusilə İsrail-Həmas qarşıdurması vəziyyətində bölgəyə yayılma və İrana yayılma ehtimalı var. Onun Türkiyəyə əksini qiymətləndirərkən enerji profilini əsas götürməliyik. Türkiyə istehlak etdiyi enerjinin 28,6 faizini neftlə qarşılayır. Təbii qazın payı 27,4 faiz təşkil edir. Bu şəkildə baxanda görürük ki, neft və təbii qazın payı 56 faizdir.

Enerji qiymətləri artacaqmı?

Türkiyə istehlak etdiyi təbii qazın 99,9 faizini, neftin isə 92 faizini idxal edən ölkədir. Hadisə hazırda Hörmüz boğazında, oradan Badel Məndeb boğazına və Qırmızı dənizə, oradan isə Süveyş kanalına doğru gedir. İndi belə bir tənlikdə Türkiyənin ən mühüm zəifliyi onun xarici enerjidən asılılığıdır. 2022-ci ildə Brent markalı neftin orta qiyməti 101 dollar olub. Türkiyənin enerji faturası 96,6 milyard dollar olub. Bu, davamlı deyil. Domokl qılıncı Türkiyənin başının üstündən asılır.

Böhran enerji və malların transferinə nə dərəcədə təsir edəcək?

Yaxın Şərq coğrafiyası dünyanın məlum neft ehtiyatlarının 50 faizini təşkil edir. Gündə təxminən 6,8 milyon barel neft və məhsul Babul Məndeb boğazından keçərək Qırmızı dənizə daxil olur. Husilər ABŞ və müttəfiqlərini hədələyir. Onlar təkcə neft deyil, başqa malları da daşıyan gəmiləri dayandırırlar. Bu da, yükdaşıma xərclərini artırır.

Böhranın ilk təsiri yüksək qiymətlər olacaqmı?

Qiymətlərdə artım var. Yayıldıqca, 100 dollardan yuxarı ralli riski var. Bu, xüsusilə Türkiyə kimi ölkələrə mənfi təsir göstərir. Neftin daxil olduğu məhsulları nəzərdən keçirsək eynək çərçivələrindən tutmuş kompüterlərə qədər var. Nefti sadəcə enerji mənbəyi kimi düşünməyək.

Böhranın regional müharibəyə çevrilmə ehtimalı varmı?

Bunun regional müharibəyə çevrilmə ehtimalı var. Düşünmək lazımdır ki, bəlkə də ABŞ bunu planlı şəkildə edir. Yanğının üzərinə benzin tökərək əraziyə daxil olurlar. Bu vəziyyət İrana da sirayət edə bilər. Qərb düşərgəsi daim İrana işarə edir. Biz indi Yəmənə müdaxilə nöqtəsinə çatmışıq. Yəmənə müdaxilə etdiyiniz andan onun İrana yayılma ehtimalı yüksəkdir.

Münaqişə yayılarsa, nə olar?

OPEC+ ölkələri neftin qiymətini artırmaq üçün ixtisar edirlər. Rusiya gündəlik 500 min barel, Səudiyyə Ərəbistanı isə 1 milyon barel azaltmağı hədəfləyir. Buna münaqişənin genişlənəcəyi təqdirdə onsuz da təzyiq altında olan İranın hasilatının daha da məhdudlaşdırılacağı və ya gündə 21 milyon barel ixracı təmin edən Hörmüz boğazının bağlanacağı ehtimalını əlavə etsək, görərik ki, orada da ciddi risk var.

Husilərin təsir dairəsində olan və gündə 6,8 milyon barel neftin keçdiyi Bab əl-Məndəb boğazı hazırda ən qaynar risk zonasıdır. Liviya da artıq ikibaşlı hərəkət edir. Qiymət artımı demək olar ki, tamamilə xarici neft və qazdan asılı olan Türkiyəyə çox mənfi təsir göstərəcək.

Aysel Şahmar