Günəşdə partlayışlar çoxalıb: panetimiz təhlükədədir

2024-cü il may ayının əvvəllərində günəş fırtınalarının radiasiya olaraq buraxıla biləcəyi gücü nümayiş etdirilib. Elm adamları günəş alovlarının və planetimizin zəifləyən maqnit sahəsinin Yerin gələcəyi üçün kritik təhlükə yarada biləcəyini qeyd ediblər.

Publika.az xəbər verir ki, "Günəş hissəcikləri hadisələri" olaraq bilinən protonların birbaşa Günəşin səthindən atılması projektor şüası kimi kosmosa göndərilə bilər.

Məlumatlar göstərir ki, Yer təxminən min ildə bir dəfə ozon təbəqəsinə ciddi ziyan vura və planetin səthində ultrabənövşəyi şüalanma səviyyəsini artıra bilən həddindən artıq günəş hissəciklərinə məruz qalır.

Astronomlar bu cür ekstremal hadisələr zamanı baş verənləri və Yerin maqnit sahəsinin zəif olduğu dövrlərdə baş verənləri təhlil ediblər. Mütəxəssislərin fikrincə, bu hadisələr bütün planetdəki həyata əhəmiyyətli təsir göstərə bilər.

Normal vəziyyətdə, Yerin maqnit sahəsi nəhəng bir çubuq maqnit kimi fəaliyyət göstərir, güc xətləri bir qütbdən onun ətrafında yüksəlir və digər qütbə doğru geri çəkilir və bəzən "tərs çevrilmiş qreypfrut" adlanan bir nümunə meydana gətirir.

Qütblərdəki şaquli oriyentasiya bəzi ionlaşdırıcı kosmik radiasiyanın atmosferin yuxarı təbəqəsinə nüfuz etməsinə imkan verir, burada qaz molekulları ilə qarşılıqlı əlaqədə olur və aurora kimi tanınan parıltı yaradır.

Ancaq zaman keçdikcə maqnit sahəsi çox dəyişir. Ötən əsrdə maqnit şimal qütbü Kanadanın şimalı boyunca ildə təxminən 40 kilometr sürətlə hərəkət edib və maqnit sahəsi 6 faizdən çox zəifləyib.

Geoloji sübutlar göstərir ki, geomaqnit sahəsinin çox zəif və hətta tamamilə yox olduğu əsrlər və ya minilliklər dövrləri olub.

Elm adamları keçmişdə qlobal maqnit sahəsini və nəticədə atmosferinin çox hissəsini itirmiş Marsa baxaraq Yerin maqnit sahəsi olmadan nələrin baş verəcəyini görə bilirlər.

May ayında, avroradan qısa müddət sonra Mars günəş hissəciklərinin güclü püskürməsi baş verib. Bu, Mars Odyssey kosmik gəmisinin işini pozub və Marsın səthində radiasiya səviyyəsinin artmasına səbəb olub.

Günəşin xarici atmosferi "günəş küləyi" kimi tanınan elektron və protonların daimi, salınan axını yayır. Bununla belə, ulduzun səthi də bəzən günəş hissəciklərinin qarşılıqlı təsiri nəticəsində enerji partlayışları, əsasən də protonlar buraxır ki, bu da tez-tez günəş partlayışları ilə əlaqələndirilir.

Hər bir günəş dövrü ərzində (təxminən 11 il) günəş hissəciklərinin yüzlərlə zəif partlaması olur, lakin elm adamları Yerin tarixi boyu daha güclü olanların izlərini tapıblar. Ən ekstremallardan bəziləri müasir alətlər tərəfindən qeydə alınan hər şeydən minlərlə dəfə güclü olub. Bu böyüklükdə hadisələr təxminən bir neçə minillikdən bir baş verir. Bunlardan sonuncusu eramızdan əvvəl 993-cü ildə baş verib və Kanadadakı Vikinq binalarının eramızdan əvvəl 1021-ci ildə kəsilmiş ağacdan istifadə etdiyini sübut etmək üçün istifadə edilib.

Birbaşa təsirləri ilə yanaşı, günəş küləyi həm də atmosferin yuxarı qatında günəşdən gələn zərərli ultrabənövşəyi şüaları udan, insanın görmə qabiliyyətinə və DNT-sinə zərər verə bilən ozon təbəqəsinin məhvinə səbəb ola biləcək kimyəvi reaksiyalar zəncirini də işə sala bilər.

Alimlər müəyyən ediblər ki, əgər günəş proton radiasiyası Yerin maqnit sahəsinin çox zəif olduğu bir dövrdə baş versəydi, ozon təbəqəsi altı il davam edəcək, ultrabənövşəyi radiasiya səviyyəsini 25 faiz artıracaq və günəşin yaratdığı DNT zədələnmə dərəcəsini bir qədər də artıracaq.

Şimal və cənub qütblərinin müvəqqəti yerdəyişməsi də daxil olmaqla, zəif maqnit sahəsinin ən son dövrü 42 min il əvvəl başlamış və təxminən min il davam edib. Daha böyük bir təkamül hadisəsi də Yerin geomaqnit sahəsi ilə əlaqələndirilir. Cənubi Avstraliyadakı Flinders dağlarında fosillərdə qeydə alınan 565 milyon il əvvəl Ediakaran dövrünün sonunda metazoanların mənşəyi, 26 milyon illik zəif və ya heç bir maqnit sahəsi dövründən sonra meydana gəlib.

Cəmilə