Nida Təhlil
5 müsəlman lideri və Putin
Zahid Oruc
Ölkəsinin qətlə yetirilmiş səfirini “qəhrəman” mükafatına layiq
görərkən Putinin qərarını təəccüblə qarşılayan opponentləri qoy
ayrı hesabların üzərində olsunlar. Əvəzində diplomatını iki dövlət
arasında hərbi-siyasi ittifaq yaratmağa çalışarkən və Suriyada axan
qanı durdurmaq üçün sülh təşəbbüsləri yolunda çarpışaraq “döyüş
postunda” itirən Moskva Andrey Karlovu Hələbdə vuruşan silahlı
döyüşçülərindən ayırmamaqda tam haqlıdır.
Əsəd əleyhinə baş qaldıran və 600 mindən artıq insanın
qətliamına,10 milyondan çox əhalinin tam yarısının doğma evlərindən
didərgin düşməsinə səbəb olan müharibənin durdurulması üçün üç
dövlətin - Rusiya, Türkiyə və İranın xarici işlər, həmçinin müdafiə
nazirlərinin görüşü tarixi əhəmiyyət daşımaya bilməzdi. O üzdən
yeni yaranan ittifaqın məhək daşlarına tökülən qanların Yaxın
Şərqdən qaynaqlandığını sübut etməyə ehtiyac yoxdur. Hərdən adama
elə gəlir ki, böyük qitələri əhatə edən transmilli neft kəmərləri
ilə yerin sərvəti deyil, insanların qanı axır.
Son 5 ildə müxtəlif Avropa paytaxtlarında terror əleyhinə
koalisiyalar quran Birləşmiş Ştatların müttəfiqlərindən birinin -
Ankaranın NATO blokundan ayrı qərar verməsi təkcə son illərin
hadisələrinə bağlı deyil. Obamanın özündən sonra qoyduğu miras
ağırdır.
Faktiki olaraq, Vaşinqtonun siyasi rejimlərin dəyişdirilməsinə
yönələn inqilab ssenarisi ərəb coğrafiyasını aşıb onun strateji
partnyorlarının sərhədlərinə doğru irəlilədikcə ənənəvi birliklər
və qardaşlıqlar da pozulmağa məhkum idi. 15 iyuldan sonra
Türkiyənin hakim partiyasını və onun liderlərini Ağ Evin ətrafında
saxlamaq mümkün deyildi. Ərdoğan onu devirmək istəyən Qərbdən üz
çevirərək, Avrasiya qitəsində yeni tərəfdarlar axtaranda təkcə
hakimiyyətin dayanıqlığını deyil, avroçinovniklərin onun ölkəsini
aşağılamasından və davamlı regional təhlükələrdən xilas üçün
çalışdığına tam inanırdı. Ədalət və inkişaf partiyasının liderini
Atatürk ideallarına, yaxud Atlantik dünyasının maraqlarına xilaf
çıxmaqda qınayanlara Avropa Birliyinin üzvlüyü yolunda gedilən
əzablı yolu xatırlatmağına dəyməz, ona görə də ittihamlar Ankaranı
yeni dayaqlar axtarışından çəkindirmək gücündə deyil.
Belə bir şəraitdə Moskvada üç dövlətin hərbi-siyasi anlaşmasının
mühüm beynəlxalq əhəmiyyətə malik olduğunu sübut etməyə ehtiyac
yoxdur. Çünki yaxın keçmişə qədər səngərin müxtəlif tərəflərində
vuruşan dövlətlərin bir araya gəlməsi təkcə Yaxın Şərq
akvatoriyasında deyil, daha böyük coğrafiyalarda önəmli rol oynaya
bilər. Moskva Bəyannaməsində deyildiyi kimi, BMT-də və digər
müstəvilərdə, xüsusilə də Cenevrədə, Vyanada Suriyaya dəstək üzrə
birliklərin qəbul etdikləri qətnamələrin heç biri reallığa
çevrilməyib. Brüsseldən Vaşinqtona boylananlar Suriya torpaqlarında
əmin-amanlıq üçün müstəqil hərəkət edə bilməzdilər. Ona görə də
Lavrov böhranın çözülməsi məqsədilə yaranan yeni üçlüyün Qərbin
gözlənilən təzyiqlərinə tab gətirməyə qadir olduğuna çox inanır.
Çünki rus naziri Tehranın, Ankaranın regional kontekstdə hansı
strategiyalar izlədiyini və rusların onları tanımağa qadir olduğunu
yaxşı bilir.
Hələbin alınması və Əsəd əleyhdarlarının dairəsinin daralması,
terrorçuların Suriyanın ən böyük şəhərində və iqtisadi təminat
rayonunda zərəsizləşdirilməsini təmin etmədən Dəməşqin gələcək
siyasi-hərbi taleyini çözmək qeyri-mümkün idi. İnsanlıq vəhşəti və
humanitar cinayətlər adı altında xarici mediada yaradılmış “demon”
obrazı fonunda rusların uğur qazanacağına bel bağlayanlar o qədər
çox deyildi. Beynəlxalq informasiya məkanındakı vəziyyət hərbi
münaqişə rayonundakı durumdan qat-qat pis idi. Lakin son bir ildə
vəziyyət köklü şəkildə dəyişdi. İndi böyük bir coğrafiyada Aralıq
dənizə çıxışa nəzarəti əldə saxlayan yeni güc mərkəzi
formalaşıb.
Rusiya islam inqilabından sonra İranın hərbi bazalarından istifadə
edərək, ağır bombaları qırıcı təyyarələri vasitəsilə düşmən
hədəflərinə vuran ilk dövlət oldu. Xəzər dənizi üzərindən
əməliyyatlar da rusların böyük coğrafiyalarda uğura qadir olduğunu
nümayiş etdirdi. Halbuki İncirlikdə ruslara yer verməyən Qərb
koalisiyasının İŞİD əleyhinə fəaliyyəti strateji məqsədin
yoxluğundan, həmçinin, yerli əhalinin müdafiəsini qazanmadığından
məğlubiyyətlə üzləşdi. Əlbəttə, o vaxtlar və elə indinin özündə də
İncirlik hava limanından ruslara kəşfiyyat, logistik və digər
yardımlara hüquq tanımayan Türkiyə ötən ilin dekabrında məlum Su-24
təyyarəsıni vurmaqla Qərbin avantürist planlarına daha çox kömək
göstərərək öz vəziyyətini də ağırlaşdırdı və indi sərhədi
yaxınlığında keçirdiyi hərbi müdaxilə tədbirlərini ən azı bir il
gecikdirdi.
Hazırda həmin siyasət acı nəticələrini verməkdədir. Faktiki olaraq,
5 aydır davam edən “Fərat qalxanı” əməliyyatı ilk aylarda Cerablus
və digər bölgələrdə məqsədinə çatsa da pərakəndə müxalif orduları
çıxmaq şərti ilə böyük dövlətlərdən kiminlə hərbi-siyasi alyansda
vuruşduğu bəlli olmayan türk silahlı qüvvələri son günlər ərzində
Əl-Babda ağır itkilərə məruz qalır. Cəmi 30 kvadrat kilometr
əraziyə tam nəzarəti bərqərar etmək və əvvəllər azad edilmiş
bölgələri Suriya müxaliflərinə verməklə Türkiyə yeni
müttəfiqlərindən hər hansı yardıma ümid bəsləyə bilməz. Çünki
Hələbdən İdlibə gətirilən üsyançı xalqın böyük qrupu ilə müqayisədə
burada anti-Əsəd qüvvələri üstünlük təşkil etmir və Əl-Babın
götürülməsi belə hərbi-siyasi meydanda türklərin mövqeyinə güclü
müsbət təsir göstərməyəcək.
Ona görə də Menbic və Rakkaya doğru irəliləməkdən bəhs olunur.
Halbuki Rusiyanın S-300-lərinin təhlükəsi olmasa, türk qırıcıları
havadan bütün mümkün hədəfləri vurmağa qadirdir. Deməli, vaxtilə
atılmış səhv addımla hava məkanında türklərin mövqeyinin xeyli
daralmasına səbəb olub. Lakin türk rəhbərliyi Moskvadan deyil,
Vaşinqtondan yardım almaq ümidi ilə 26 dekabrda yenidən Obamaya
müraciət edib. Hansı cavabın veriləcəyini təxmin edə bilərsiniz.
Yeni prezidentini gözləyən bir dövlətin Suriya planı iflasa
uğradığından Ankaranın hərbi yardım alacağı inandırıcı
görünmür.
Əvəzində İran Rusiya ilə birgə əlverişli şərtlərlə böyük sülh
danışıqlarına bel bağlayır. Əsədin müdafiəsində kəşfiyyat, milis və
məhdud ordu qüvvələri ilə iştirak edən Tehran sünni rejimlərindən
ona gələn təhlükənin qarşısını xeyli ala bilib. Üstəlik, Livana
daimi çıxışını təmin edən bölgələrə nəzarəti gerçəkləşdirmək mümkün
olub. İndi Rusiyanın Hələbdəki qələbəsindəki xüsusi pay sahibi kimi
onun da əsaslı iddialarla çıxış etməyə haqqı var.
Ona görə də Putin II Dünya müharibəsindən qalib çıxan Stalinin
sərkərdəlik qabiliyyəti ilə bərabər, diplomatiya marşalı kimi sülh
prosesini də uğurla davam etdirərək, inamla hərəkət edə bilər. Onun
Astanaya təyin etdiyi “Böyük Sülh razılaşması” sammiti həmin planın
zirvəsi hesab olunur.
Dünən Qara dəniz üzərində növbəti itkilər verən Rusiya təbii
qəzaların belə terrorla bağlı asossiasiyaları gücləndirdiyini və
siyasi nəticələr doğurduğunu yaxşı bilir. Böyük dövlət olmaq
qurbanlar tələb edir. Yaxın Şərqdə uzunmüddətli qalmağa qərar
verəndə hansı miqyasda təxribatlarla üzləşəcəklərini sadə vətəndaşa
belə bəlli idi.
Yəni, Dəməşq uğrunda qlobal savaşın Putinin şəxsi davası deyil,
böyük bir imperiya varisinin milli təhlükəsizlik məsələsi olduğunu
xalq qəbul edir və söhbət qətiyyən yenidən imperiyaya çevrilmək
ambisiyasından getmir. Ona görə də bir günlük milli matəm elanı
Astanada gözlənilən tarixi hadisənin üzərinə qara pərdə çəkə
bilməz.
Təsadüfi deyil ki, həm Rusiya ilə, həm də türklərlə yaxşı əlaqələri
olan Nazarbayev dünən Ərdoğanın başsağlığı zəngində bərabər iştirak
edib. Deməli, yanvar ayındakı görüşün beynəlxalq zəmini və
informasiya hazırlıqları artıq başlayıb.
Yox, Ankara strateji maraqlarını qurban verəcək qədər zəif mövqeyə
malik deyil. Yəni, NATO ilə tarixi əlaqələrin bir qismini əldən
vermək hesabına Moskvanın orbitinə yaxınlaşmaqdan və Qərb əleyhinə
ittifaq qurmaqdan söhbət getmir. Lakin kürdlər üzərində uzun on
illər siyasi strategiyalar quran paytaxtlardan biri ilə anlaşmaq
imkanını Suriya qədər yaxınlaşdıran ikinci hadisə yoxdur. Axı Bəşər
Əsədin prezidentliyindən kənarda yeni hansı liderin başçılığı
Türkiyəyə regional təhlükəsizlik və əməkdaşlıq vəd edir? Heç
biri.
Üstəlik, bitməyən müharibənin nəticələrini aradan qaldırmaq üçün
100 milyardlarla dollar vəsaitin gərək olduğu zəif bir dövləti
daimi basqı altında saxlamaq imkanı da hər zaman qalır. İran,
Rusiya nə qədər orada türklərə qonşuluq etsələr də ən sonda Əsədin
qalıcılığı və uzunömürlülüyü Ərdoğana heç bir təhlükə vəd
etmir.
Ona görə də Nazarbayev qlobal oyuna paytaxt seçilən Astanın tarixi
şansına, həm də təhlükələrinə hazırlığa başlayıb. Axı bəzən sülhə
və barışığa gedən yolları minalayır, yaxud körpüləri yandırırlar.
Bəs, məzhəb davasına qalxmış və qara bayraqlı xilafət quruculuğu
ideyası ilə dünyanı qorxutmuş dini cihadçıları barışdırmaq planı
baş tutacaqmı? Açıq desək, Suriya üçün beynəlxalq şərtlər heç vaxt
indiki qədər münbit olmayıb. Putin xristian dövlətinin başçısı
olaraq böyük bir sivilizasiya qarşısında misli görünməmiş bir
missiyanın növbəti partiyasını oynamağa başlayıb. Onun qatılacağı
görüşün liderlərinin hamısı müsəlmandır-Ərdoğan, Nazarbayev,
Ruhani. Bəs Suriyanı orada kim təmsil edəcək? Yaxud, Türkiyə lideri
Əsədlə bir masada əyləşməyə razı olacaqmı?
Cihad fətvasını durdurmaq üçün Suriya üçün hansı yeni libas
biçiləcək? Konstitusiya islahatları vasitəsilə silahlı mübarizəni
durdurmaq mümkün olacaqmı? Bunlar artıq növbəti ilə daşınan
suallardır.
İŞİD-in varlığına son qoyulması müqabilində ətraf regionlarda qara
bayrağın enişini islamın qürubu kimi qəbul edənlərin sırasında
Türkiyənin də adının olması ikiqat vahimə yaradır. Nə qədər ağır
olsa da deməliyik ki, terrorçu sünni radikal hərəkatların, o
cümlədən, İŞİD-in simpatiyaçıları burada 8/100-i təşkil edir. Say
etibarilə 300 mindən artıq insanın-fikri, ideyası yalnız dinlə
dünyanı dəyişcəklərinə inanan kütlənin Atatürkün qoyub getdiyi
modern bir cəmiyyətdə həzm olunması asan baş tutmayacaq.
Astana 5 müsəlman ölkəsinin din müharibəsindən qurtulması üçün
Putinə tarixi fürsəti verəcəkmi? Hansı müxalif qüvvələr Əsədlə
üzə-üzə görüşə gələcəklər? Bəs okeanın o tayından müharibəyə
xərclənən 3 trilyon dolların müqabilində Astanaya alternativ sülh
konfransı çağıraraq monarxiya paytaxtlarından birini Suriyaya
növbəti hökmün ünvanına çevirəcəklər? Hər biri ayrılıqda böyük
suallardır.
Lakin bir həqiqət ortadadır. Suriyadakı axan qanı durduran şəxs
ərəb dünyasının yeni mənəvi-siyasi lideri olacaq! Coğrafi
uzaqlığından və dini mənsubiyyətindən asılı olmayaraq!
-
Cənubi Qafqaz14:32
Paşinyanın Əliyevin qarşısındakı duruşu Ermənistanda gündəm oldu - FOTO
-
Sosial14:12
Azərbaycanlı iş adamı Türkiyədə güllələndi - Video
-
İqtisadi gündəm13:24
Azərbaycanda bu qadınlara pensiya verilməsi dayandırılacaq - YENİ QƏRAR
-
MDB12:18
Məşhur erməni iş adamı Rusiyaya niyə buraxılmayıb? - Kriminal, fırıldaqçı...
-
Qoroskop12:12
Bu bürclər evlənə bilməz - Elə ki bir araya gəldilər...
-
Sosial11:06
Pensiya alanların nəzərinə!
-
Dünya09:58
ABŞ-da şok iddia: Bayden Netanyahunu niyə söyüb?
-
Hadisə09:42
Azərbaycanın Əməkdar məşqçisi öldü - FOTO