Azərbaycan dilinin tələblərini pozanlar sərt cəzalandırılacaq - MÜSAHİBƏ

Prezident İlham Əliyev Azərbaycan dilinin saflığının qorunması və dövlət dilindən istifadənin daha da təkmilləşdirilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında fərman imzalayıb. Fərmana əsasən, dövlət büdcəsindən maliyyələşən “Azərbaycan Respublikasının Dövlət Dil Komissiyası yanında Monitorinq Mərkəzi” publik hüquqi şəxs yaradılacaq.

Mərkəzin yaradılmasının zərurəti, onun dilin qorunmasında həyata keçirəcəyi addımlar barədə Publika.az-ın suallarını Dövlət Dil Komissiyasının üzvü, filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Buludxan Xəlilov cavablandırıb.

- Buludxan müəllim, Dövlət Dil Komissiyası yanında Monitorinq Mərkəzi hansı zərurətdən yaradılır?

- Prezident İlham Əliyev ölkədə dil siyasətinin həyata keçirilməsi istiqamətində uğurlu işlər görür. Bu istiqamətdə dəfələrlə sərəncam və fərmanların imzalanması, 2017-ci ildə Dövlət Dil Komissiyasının yeni tərkibinin müəyyən edilməsi dilə diqqət və qayğının dövlət tərəfindən hər zaman gündəmdə olduğunu göstərir. Ulu öndər Heydər Əliyevin Azərbaycan dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi istiqamətində sərəncamı (2001-ci il), “Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan dili gününün tətbiqi”, Dövlət dili haqqında qanunun qüvvəyə minməsi, 2012-ci ildə Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsi və ölkədə Dilçilik elminin inkişafına dair Dövlət Proqramı haqqında Prezident İlham Əliyev sərəncamı, Dilçilik İnstitutunun maddi texniki bazasının təkmilləşdirilməsi haqqında, Azərbaycan dilinin elektron məkanda daha geniş istifadəsi ilə bağlı tədbirlər planı (2013) dövlət başçısı tərəfindən dilin tətbiqi işinə diqqətdən xəbər verir.

Dilin radioda, televiziyada, mətbuatda, dövlət dili səviyyəsində tətbiqi ən vacib məsələlərdəndir. Dillər arasında rəqabət indi daha da güclənib. Bu rəqabətdə irəli getmək, dilin imkanlarını qorumaq üçün dilin tətbiqi imkanlarına önəm vermək lazımdır. Prezident İlham Əliyev bu şəraiti nəzərə alaraq yeni tərkibdə yaratdığı Dil Komissiyası nəzdində Monitorinq Mərkəzinin yaradılmasını vacib sayır.

- Mərkəz necə fəaliyyət göstərəcək?

- Nazirlər Kabinetinə tapşırılıb ki, yaradılacaq mərkəz dövlət dilinin tətbiqinə, internet resurslarına, reklam daşıyıcılarının dilinə nəzarət etsin. Dövlət Dil Komissiyasının mövcudluğu vacib şərtdir, orada dəyərli alimlər, ziyalılar təmsil olunur və onlar müəyyən proqramlar hazırlayır. Azərbaycan dilinin praktik tətbiqi məsələlərinə isə Monitorinq Mərkəzi nəzarət edəcək. Büdcədən maliyyələşəcək bu mərkəzin yaradılması dilin tətbiqi işinin dövlət siyasətinin prioritet sahə olduğunu göstərir. Azərbaycan dilinin saflığının qorunması, tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsində müəyyən tədbirlər planı, Monitorinq Mərkəzinin Nizamnaməsi hazırlanacaq, bu da birbaşa Prezidentlə razılaşdırılacaq. Bu, o deməkdir ki, Prezident şəxsən bu məsələni nəzarətdə saxlayır. Mərkəzin sturukturu müəyyən ediləcək. Çünki dilin radio, televiziya, reklam, internet saytlar, jurnallar, elmi əsərlər kimi tətbiqi sahələri var. Yəqin ki, bu sahələr üzrə sturuktur müəyyən ediləcək. Monitorinq Mərkəzinin fəaliyyət göstərməsi üçün müəyyən yer ayrılacaq. Qeyd edim ki, Dövlət Dil Komissiyasının bu vaxta qədər xüsusi binası olmayıb. Kütləvi informasiya vasitələrində, internet resurslarında, reklam daşıyıcılarının ədəbi dil normalarının pozulması hallarının qarşısının alınmasında qanunverici aktların hazırlanmasında mərkəzin çox böyük rolu olacaq. Bu barədə sənədlər mütəmadi olaraq Prezidentə təqdim ediləcək. Bu mərkəzin yaradılması alqışlanası haldır və dövlət dilinin ölkə Prezidentinin gündəmində, qayğısı altında olduğunu göstərir.

- Fərmanda mətbuatda, televiziyada dil normalarının pozulması hallarına xüsusi toxunulur. Hər il Dilçilik İnstitutu Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin dilinin monitorinqini aparır. Lakin bu monitorinqlər istənilən nəticəni vermir, sanki…

- Dilçilik İnstitutunun apardığı monitorinqlərin hesabatında mən də iştirak etmişəm. Görülən işlər təqdirəlayiqdir. Lakin bir şöbənin apardığı monitorinqlər bütövlükdə respublika ərazisində Azərbaycan dilinin tətbiqi imkanlarını, qüsurları tam üzə çıxara bilmir. Yeni yaranan qurum bütün respublika ərazisində dil proseslərinə nəzarət edəcək. Dilçilik İnstitutu bəzən bölgələrdə də monitorinq aparır, lakin bütün respublikanı əhatə edə bilmir. Baxmayaraq ki, bütün bölgələrdə mətbuat, küçə reklamları var. Yeni yaradılacaq mərkəz bütün respublika ərazisində dil proseslərinə nəzarət edəcək. Çünki bu qrumun potensial kadrlardan ibarət sturukturu olacaq. Bununla yanaşı Dilçilik İstitutu yalnız monitorinq keçirə bilir. İnstitutun Monitorinq şöbəsi dil qaydalarını pozan quruma dil qaydalarını pozduğu hallarla bağlı məlumat göndərə, tövsiyə, təklif verə bilər. Lakin cəza vermək səlahiyyəti yoxdur. Fikrimcə, Monitorinq Mərkəzi bu istiqamətdə çox ciddi işlər görəcək, çünki onun bununla bağlı salahiyyəti və kadrları olacaq.

- Fərmanda kütləvi informasiya vasitələrində, internet resurslarında və reklam daşıyıcılarında ədəbi dil normalarının pozulması hallarının qarşısını almaq üçün qanunvericilik aktlarında dəyişikliklər barədə təkliflərini hazırlaması da tapşırılıb. Sizcə, pozuntuların qarşısını almaq üçün qanunvericilikdə hansı dəyişiklik ola bilər?

- Günü-gündən ölkəmiz bir çox sahələr üzrə inkişaf edir. İnkişaf bəzən yeni qaydaların yaranmağını zərurətə çevirir. Yeni qaydalar qanunvericilik sənədlərində öz əksini tapır. Ona görə də bu sənədlərdə dəyişikliklərə ehtiyac duyulur. Reallığa, zərurətə uyğun olaraq qanunvericilik sənədləri dəyişə bilər. Qanunvericilikdə hansı dəyişikliklərin olacağını zaman göstərəcək. Təbii ki, bunun üçün Monitorinq Mərkəzinin aparacağı reydlər, analizlər ehtiyac duyulan dəyişikliləri ortaya qoyacaq. Bu sahədə qanunvericilikdə təkmilləşməyə ehtiyac duyulan məqamlar var.

2021-ci ildə Dövlət dilinin tətbiqi işinin tələblərindən irəli gələn məsələlərin həllinin son nəticəsi olacaq. Həmin ildən dilçilik sahəsində yeni mərhələ başlayacaq. İnsanlar istənilən kitab, dərsliyin eletron resursunu tapa biləcək. Yalnız yerli vətəndaşlar yox, xaricilər üçün də bu imkan yaradılacaq. 2021-ci il iqtisadi, siyasi, mədəni baxımdan elə bir mənzərə yaradacaq ki, internet resurslarından müasir tələblərə uyğun istifadə edəcəyik. Bu mənada Mərkəzin görəcəyi işlərin məzmunu çoxdur.

Gülxar Şərif