“Xristian klubu” üçün bumeranq: Türkiyə yeni güc mərkəzi yolunda – ŞƏRHLƏR

Avropa Parlamenti dünən Avropa İttifaqı ilə Türkiyə arasında 2005-ci il oktyabrın 3-də başlayan üzvlük müzakirələrinin müvəqqəti dondurulmasını nəzərdə tutan qətnamə layihəsini qəbul edib.

Doqquz maddədən ibarət olan qətnamə layihəsi tövsiyə xarakteri daşımaqla bərabər, siyasi baxımdan əhəmiyyətli bir sənəddir. Dekabrın 15-16-da Avropa İttifaqı liderlərinin Brüsseldə keçiriləcək sammitində qəbul ediləcək qərar Türkiyə və Avropa İttifaqı arasındakı əlaqələrin gələcəyi baxımından həlledici əhəmiyyətə sahib olacaq.

Avropa Parlamentinin bu qərarı nəyə hesablanıb və hansı siyasi və geostrateji nəticələr doğuracaq?

“Yeni Azərbaycan” qəzetinin baş redaktoru, millət vəkili Hikmət Babaoğlu Publika.az-a bildirib ki, Avropa Parlamentinin qərarı gözlənilən bir addım idi.

Onun sözlərinə görə, nəhayət həm Türkiyə, həm də Avropa İttifaqı 57 ildən sonra Türkiyənin bu birliyə qəbul olunma perspektivi olmadığını anladı: “Əslində, daha çox Türkiyə dərk etdi ki, Avropa İttifaqının elə əvvəlcədən Türkiyəni “Xristian klubu”na qəbul edilməsi ilə bağlı ciddi niyyəti olmayıb. Sadəcə, Avropa İttifaqı danışıqlar prosesində hüququ və siyasi baxımdan Türkiyənin milli qanunvericiliyini zəiflətmək, Türkiyədə bir hüquq boşluğu, hüquq anarxiyası yaratmağa, ölkənin mövcud hüquq sistemini çökdürməyə cəhd göstərirdi. Nəhayət, çox gec olsa da Türkiyə başa düşdü ki, Avropanın irəli sürdüyü şərtlər qəbul olunarsa, Türkiyənin bir dövlət kimi mövcudluğu şübhə altına düşə bilər. Bu, proses sonu olmayan bir proses olacaqdı. Düşünürəm ki, bu mövzuya bir daha qayıtmaq lazım deyil. Avropa İttifaqının özünün nə qədər perspektivli olması bir çox suallar yaradır. Düşünürəm ki, siyasi perspektivi olmayan, bir siyasi təşkilat kimi ömrünün qürubunu yaşayan bir birliyə ciddi cəhdlə üzv olmağa səy göstərmək Türkiyə kimi dinamik inkişaf edən və strateji mövqeyə sahib olan ölkəyə lazım deyil”.

Millət vəkili hesab edir ki, Türkiyə məsələni konkret qoymaqla çox doğru qərar qəbul edib: “Əlbəttə ki, bu daha çox Türkiyənin hazırkı beynəlxalq münasibətlər sistemində geostrateji maraqları ilə izah edilməlidir. Düşünürəm ki, Türkiyənin maraqları baxımından məsələni konkret qoymaq, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın da qeyd etdiyi kimi, ilin sonuna kimi gözləyərək daha sonra məsələni referenduma çıxarmaq yerində olar. Böyük Britaniyanın referendum keçirərək Avropa İttifaqının tərkibindən çıxması barədə qərar verdiyinin şahidi olduq. Bu, heç bir faciəyə gətirib çıxarmadı. Hesab edirəm ki, Türkiyənin də bu addımı doğrudur və milli maraqlarına söykənir. Türkiyə əsla geri çəkilməməli, tərəddüd etməməlidir”.

Hikmət Babaoğlu bildirib ki, prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın səsləndirdiyi fikirlər həyata keçirilməlidir və onun özünün də dediyi kimi dünya beşdən, Avropa İttifaqından böyükdür. Müsahibimiz Türkiyə üçün çoxsaylı siyasi qütblərin mövcud olduğunu vurğulayıb: “Türkiyə mövcud qonşuluq əlaqələri, mövcud mədəni, iqtisadi və siyasi əməkdaşlığı saxlamaqla qətiyyətli qərar qəbul etməlidir. Avropa Birliyinin bu addımı əslində, Türkiyənin lehinə oldu. Dünyada çoxsaylı mərkəzlər və qütblər yaranmaqdadır. Türkiyənin özündə güc mərkəzləri formalaşa bilər. Türkiyə üçün hazırkı mərhələdə böyük perspektivlər var. Hesab edirəm ki, Türkiyə bundan lazımı şəkildə istifadə edəcək”.

Ədalət və İnkişaf Partiyasının hakimiyyətə gəlişindən sonra Türkiyənin siyasətində dəyişikliklərin olduğunu deyən Strateji Təhqiqatlar Mərkəzinin rəhbəri, politoloq Natiq Miri qeyd edir ki, Türkiyə regionda həlledici güc və qlobal lider olmaq vəzifəsini qarşısına qoyub. Politoloq qeyd edir ki, bu, Türkiyənin “strateji müttəfiqləri”ni narahat etməyə başlayıb.

Türkiyədəki son hərbi çevrilişə cəhdi xatırladan N.Miri hesab edir ki, hadisənin arxasında Qərb xüsusi xidmət orqanlarının barmağı olmamış deyil: “Əksər Qərb dövlətləri, o cümlədən ABŞ AKP hökumətinin devrilməsində maraqlı idi. Qərbin Yaxın Şərqdə, bütövlükdə Avrasiyada yürütdüyü siyasət Türkiyənin siyasət ilə üst-üstə düşmür. Çevriliş cəhdinin baş tutmaması AKP hökumətinin əlini gücləndirdi. İndiyə qədər dövlət strukturlarında işləyən, amma Qərb xüsusi xidmət orqanlarına xidmət edən şəxslərin təmizlənməsi üçün hakimiyyətin əlinə ciddi bəhanə vermiş oldu. Türkiyənin təmizlənməsi və Qərbdən asılılığını minimuma endirməsi Qərb dairələrini narahat edir. Avropa Parlamentində qəbul olunan qətnaməni də bu konteksdə dəyərləndirmək lazımdır. Qərbi narahat edən daha bir məsələ Tükiyənin terror təşkilatlarından tədricən təmizlənməsidir. Bu gün artıq PKK terroru bitirilmək üzrədir. Eyni zamanda, İŞİD Türkiyədə ciddi zərbələr alır və Suriya sərhədi İŞİD-dən tamamilə təmizlənib. Qərb “kürd dəhlizi” ilə İraqın şimalındakı enerji ehtiyatlarının Aralıq dənizinə çıxarılmasını qarşısına məqsəd qoyub. “Fərat Qalxanı” əməliyyatı bu planın üstündən xətt çəkdi. Türkiyəyə qarşı edilən bütün təzyiqləri Türkiyə üçün nəzərdə tutulan oyunların ifşa olunmasına cavab kimi dəyərləndirilməlidir”.

N.Miri hesab edir ki, bütün bu təzyiqlərə baxmayaraq, regionda Türkiyəsiz hər hansı ciddi problemi həll etmək mümkün olmayacaq. Politoloq hesab edir ki, Türkiyə sərhədlərində təhlükəsizliyini təmin etdikdən sonra təhlükəsizliyinin beynəlxalq səviyyədə təmin olunması üçün addımlar atacaq: “Türkiyənin Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına üzvlüklə bağlı mövqeyi təşkilata üzv ölkələr tərəfindən müsbət qarşılanıb. Bu, təhlükəsizlik baxımından Qərbə alternativ kimi qəbul olunur. Qərb Türkiyəyə qarşı bu cür addımlarına davam edərsə, NATO özünün şərq cinahındakı Türkiyə kimi bir ölkəni itirəcək. Bu da Qərb dünyasının təhlükəsizliyi üçün ciddi təhdiddir. Digər tərəfdən Türkiyədə olan 3 milyon qaçqının yolu Avropaya açıla bilər. Bu isə humanitar faciəyə gətirib çıxaracaq. Türkiyənin güclənəcəyini görən beynəlxalq qüvvələr onu öz tərəfində çəkməkdə maraqlıdırlar. Bu qüvvələrin başında Rusiya və Çin dayanır. ABŞ və Avropa bu məqamı ciddi şəkildə düşünməlidir”.

Türkiyədəki söz və ifadə azadlığı, həbslər və məhkəmə hakimiyyətinin azadlığı ilə bağlı Avropanın həmişə narahatlığını dilə gətirdiyini bildirən beynəlxalq məsələlər üzrə ekspert Fərhad Mehdiyev qeyd edib ki, hərbi çevriliş cəhdindən sonra bu məsələlərlə bağlı Ankaraya yönəlik tənqidlər daha da artıb: “Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyası fövqəladə vəziyyətin tətbiqi halında orada yer alan hüquqların müəyyən dərəcədə pozulmasına icazə verir. Amma hərbi çevriş cəhdindən sonra Türkiyə Avropa İttifaqı Şurasına bildiriş göndədərək Konvensiyanın tətbiqini dayandırdıqlarını bildirib. Almaniya Federativ Respublikasının Xarici İşlər naziri Frank-Valter Ştanmayerin Türkiyəyə gəlməsi Avropa Parlamentində bu qərarın qəbul olunacağını göstəricisi idi. Alman nazirin Türkiyəyə gəlməsi bir xəbərdarlıq idi. Bu qərarın arxası da gələ bilər. Söhbət Türkiyənin Gömrük Birliyindən çıxarılmasından gedir”.

Qərarın arxasında siyasi amillər, o cümlədən Rusiya-Türkiyə yaxınlaşmasının olması ehtimalına gəlincə, ekspert bildirir ki, burada Rusiya faktoru da var. Onun sözlərinə görə, Türkiyənin Rusiyaya yaxınlaşmaq istəyi Avropanı qıcıqlandırır.

Fərhad Mehdiyev Avropa İttifaqına üzvlük məsələsinin də referenduma çıxarılması barədə Türkiyə rəsmilərinin verdiyi bəyanatları ciddi qəbul etmədiyini vurğulayıb.

Ömər Dağlı