Kosmik müəmma: Böyük kütləli ulduz YOXA ÇIXDI

Avropa Cənub Rəsədxanasının (ESO) teleskopu massiv (böyük) kütləli bir ulduzun yoxa çıxmasını qeyd edib

Publika.az xəbər verir ki, astronomlar Avropa Cənub Rəsədxanasının VLT (Very Large Telescope) teleskopundan istifadə edərək cırtdan qalaktikada qeyri-sabit nəhəng ulduzun qeyb olmasını müşahidə ediblər.

Alimlər bunun ulduzun parlaqlığının zəifləməsi və qismən tozla örtülməsi ilə əlaqəli ola biləcəyini düşünürlər. Digər mülahizələr isə ulduzun ifrat yeni kimi partlamadan birbaşa kollaps (içinə çökərək) edərək qara dəliyə çevrilməsidir.

Dublin Triniti Kollecinin doktorantı və qrupun rəhbəri Endryu Allanın sözlərinə görə, əgər bu variant “həqiqət”dirsə, bu ilk dəfə ömrünü bu cür başa vuran nəhəng ulduzun müşahidəsi olacaq.

Müxtəlif astronomlardan ibarət komandalar tərəfindən 2001-2011 ci illərdə Kinman cırtdan qalaktikasında yerləşən müəmmalı ulduz öyrənilib. Onların tədqiqatları göstərdi ki, ulduz təkamülün son mərhələsindədir. Allan və onun İrlandiya, Çili və ABŞ-dakı əməkdaşları nəhəng ulduzların həyatlarını necə başa vurduğunu öyrənmək istəyirdilər və Kinman cırtdan qalaktikasındakı bu obyekt uyğun namizəd idi. Lakin onlar 2019-cu ildə yenidən ulduzu müşahidə etmək üçün VTL teleskopunu qalaktikaya yönləndirdikdə ulduzun izlərini tapa bilmədilər.

Allan bu hadisəni belə ifadə edib: “Bunun əvəzinə ulduzun yoxa çıxdığını görəndə təəccübləndik!”.

75 milyon işıq ili məsafədə Dolça bürcündə yerləşən Kinman cırtdan qalaktikası ulduzları ayrı-ayrılıqda müşahidə edə bilmək üçün çox uzaqdır, lakın onların bəzilərinin izlərini qeyd etmək mümkündür. 2001-ci ildən 2011-ci ilə kimi qalaktikadan gələn işıq Günəşdən 2.5 milyon dəfə parlaq olan parlaq mavi dəyişən ulduzun (LBV) mövcudluğunu sübut edirdi. Bu tip ulduzlar qeyri-stabil olub parlaqlıq və spektrlərində kəskin sürüşmələr ( dəyişkənlik) göstərirlər. Hətta belə dəyişkənliklərə baxmayaq alimlər parlaq mavi dəyişənləri xüsusi izlərinə əsasən qeyd edirlər və 2019-cu ildə alınmış materiallarda həmin ulduza məxsus izlər yox idi. Allan deyir ki, belə massiv ulduzun ifratyeni kimi partlamadan itməsi (sönməsi) çox qeyri-adi olardı.

Qrupun üzvü Xose Groa bildirib ki, "Biz ola bilsin ki, lokal Kainatın ən massiv ulduzlarından birini aşkar etmişik. Əgər biz ESO-nun 8 m-lik teleskopları, unikal cihazları və bu imkanlara asan çıxışımız olmasa idi, bu kəşf olmazdı". İrlandiya 2018-ci ildən ESO-nun üzvüdür.

Bu ulduzun taleyinin necə olmasını təsdiq etmək üçün gələcək tədqiqatlara ehtiyac var. Bunun üçün əməliyyatlara 2025-ci ildə başlamaq nəzərdə tutulub. ESO-nun ELT (Extremely Large Telescope) teleskopu Kinman cırtdan qalaktikasındakı kimi ulduzlara qədər olan məsafə problemini və bunun kimi kosmik sirləri həll edəcək.