“Batmayan Gəmi“ haqqında yazılmayanlar - I yazı

Yaranışının hansı dövründəsə, insan təbiətlə mübarizəyə, onu məğlub etmə cəhdlərinə başlayıb. Bu cəhdlər bəşər tarixinə dəhşətli faciələr yazıb. O dəhşətlərdən biri olan "Titanik" qəzası ən sirli dəniz qəzası hesab edilir. Bu il bu məşum qəzanın 100 ili tamam olur. Bu yazıda "Titanik" barədə yazılan və yazılmayan, aşkar və indiyədək gizli qalan faktlardan bəhs edəcəyik.

"Dəniz Əjdahası"

Təbiət üzərində hökmranlıq iddiası dəniz və okeanlardan başlayıb. Gəmiçiliyin inkişaf tarixi çoxsaylı faciələr, başqa sözlə desək, təbiətin insan üzərində qələbəsi halları ilə doludur.

XX əsr elm və texnikanın sürətli inkişafı ilə başladı. Gəmiçilik sənayesi isə daha sürətli inkişaf etməkdəydi. Stapellərdən bir-birinin ardınca nəhəng gəmilər çıxırdı. Nəhəng sərnişin layneri "Titanik" dövrünün nəhəngi hesab edilirdi. Mətbuat bu gəmini "dəniz əjdahası", "balaca şəhər", "batmayan gəmi" adlandırmaqda yarışa girmişdi...

Qısa Tarixi Arayış

1912-ci il aprelin 10-da səhər erkən Britaniyanın Sautqempton limanından özünün ilk səfərinə çıxan, həmin dövrün ən müasir elm və texnikasının nailiyyətləri ilə təchiz edilmiş nəhəng sərnişin layneri "Titanik" Amerika sahillərinə doğru istiqamət aldı. Göyərtəsində 2224 adam olan gəminin okeanın o tayına çatmaq üçün iki yolu var idi: aysberqlərlə dolu olan zonadan yan keçərək yolu 320 km. uzatmaq, ya da təhlükəyə məhəl qoymadan birbaşa üzmək.

Bu dilemma qarşısında kapitan ikinci yolu seçdi. Həmin vaxtlarda radar yox idi. Gəmi aprelin 14-dən 15-ə keçən gecə tam sürətlə gedərkən gözlənilmədən aysberqlə toqquşdu. Gəminin sağ tərəfində 10 metrlik dəlik açıldı və içəri su dolmağa başladı. Ortadan 2 hissəyə ayrılan "Titanik" 2 saat 40 dəqiqədən sonra şaquli vəziyyətdə okeanının dibinə qərq oldu.

Dəhşətli faciə zamanı 1513 nəfər həlak oldu. Yalnız 711 nəfər xilas oldu. Maraqlı faktdır ki, faciədən salamat qurtarmış şəxslərin çoxu sonradan başqa dəniz qəzalarında həlak oldu. Bu, faciə haqqında qısa və ümumi məlumatlardır. İndi isə faciənin təfsilatı barədə. Başqa sözlə desək, "Batmayan Gəmi" haqda tarixi-sənədli hekayə.

"Kicik Üzən Şəhər"

İstehsalına 1909-cu ildə başlanan gəmi 3 il yarım zaman müddətində ərsəyə gəldi və dövrünün ən son texnologiyası ilə inşa edilən ilk gəmi idi. İnsanın bitmək bilməyən əzminin nəticəsi olan "Titanik" gəmisi, 10 aprel 1912-ci ildə Britanyada Southampton limanından hərəkət etdi. Birinci səfərində 2224 adam gəminin ilk səfərini qaçırmamışdı. Dövrünün buxarlı gəmi sistemi ilə müqayisə ediləndə "Titanik" tam bir yenilik idi.

O, öz dövrünün ən böyük transatlantik sərnişin gəmisi idi. İstehsalçısı "White Star Line" şirkəti idi. Gəminin uzunluğu 269,1 metr, eni 28,19 metr, yüksəkliyi dirəyin ucuna qədər hesablandıqda 63 metr idi. Subasımı 66 ton olan bu gəmi bir-birilə liftlərlə əlaqələndirilmiş 11 mərtəbədən ibarət idi. Gəminin daxili quruluşu da çox yüksək səviyyədə idi və maksimum rahatlıq təmin olunmuşdu.

Ümumi uzunluğu 7 km-ə çatan dəhlizlər boyunca 762 lüks kayut, hovuzlar, saunalar, idman qurğuları, restoran və barlar, əyləncə salonları və məşhur rəssamların əsərlərindən ibarət sərgi salonu fəaliyyət göstərirdi. Gəminin ilk səfərində birinci sinif sərnişinlər 329, ikinci sinif 272, üçüncü sinif 710 nəfər idi...

897 nəfərlik heyəti olan nəhəng

Birinci dərəcəli sərnişinlər üçün nəzərdə tutulmuş yemək zalı hündürlüyünə görə 3 mərtəbəni əhatə edirdi. Gəminin daxilində rəqs zalları, üzgüçülük hovuzları, teatr, və s. zallar var idi. Geniş dəhlizlər lap saray otaqlarına oxşayırdı. Enli pillələr palıd və qoz ağacından, pilləkənlərin baş tərəfindəki heykəllərin hamısı gümüş və bürüncdən düzəldilmişdi.

Gəmidə hətta, tennis, qolf oynamaq üçün yerlər, xüsusi "türk hamamları" var idi. Lüks kayutlardan başqa, "Titanik"də 2 superlüks guşə hazırlanmışdı. Onların hər birində qonaq, yataq, vanna, qarderob otaqlarından başqa, gəzinti üçün bağ da var idi. Şirkət gəmini hər cür lazımi əşyalarla və yemək-içməklə təmin etmişdi. Birinci reysə götürülən azuqə Bakı boyda şəhəri bir ay təmin etməyə kifayət edərdi. Gəmidəki sərnişin ordusuna 897 nəfərdən ibarət texniki və təsərrüfat personalı xidmət edirdi.

"Titanik"i batmaqdan nə qorumalı idi?

Ümumiyyətlə, o dövrün bütün gəmilərinin alt qisimləri boş olurdu, dənizdə alınan bir zərbədə bu boşluq bir anda su ilə dolurdu. Amma "Titanik"də vəziyyət fərqli idi. Yeni dizaynçılar gəminin alt qismini boş buraxmaq əvəzinə oraya müəyyən bölmələr yerləşdirdilər.

Bu bölmələr fövqəladə vəziyyətdə həyəcan siqnalları vasitəsi rolunu oynamalı idi və kapitan köşkünə xəbərdarlıq etməli idi. Köşkdən isə cihazlarla bölmələrin qapaqları anında bağlana bilinirdi. Bu vəziyyətdə gəminin alt qatına su dolsa, üst qatdan edilən müdaxilə suyun digər bölmələrə yayılmasına maneə törədirdi.

Bütün gövdə ikiqat divarlarla əhatələnmişdi. Əgər birinci qat deşilsə, su ikinci qatı keçə bilməzdi. Korpus isə eninə arakəsmələrlə 16 hissəyə bölünmüşdü. Buna görə də xilasetmə qayıqları sərnişinlərin üçdə birinə hesablanmışdı.

2224 sərnişinə cəmi 22 xilasetmə qayığı

Amma bütün bunlarla yanaşı... "Titanik" özündə ölümcül səhvləri də əks etdirirdi. Gəminin xarici görünüşünün gözəlliyini korlayar deyə təhlükəsizlik qayıqları az sayda qoyulmuşdu. 2 mindən artıq sərnişinə cəmi 22 xilasedici qayıq nəzərdə tutulmuşdu. Bəlkə də bu ondan irəli gəlirdi ki, "Titanik"də maksimum təhlükəsizlik tədbirləri görülmüş, hər şey nəzərə alınmışdı. Amma nəhəng gəmini kiçik bir sükan idarə edirdi, təbii olaraq bu da belə böyük bir nəhəngin manevr qabiliyyətini məhdudlaşdırırdı.

Bundan başqa, gəmi nədənsə, xəbərdarlıq və kəşfiyyat avadanlıqları ilə zəif təchiz olunmuşdu. Sərnişinlər və gəmi heyəti bu möhtəşəm laynerin qəzaya uğramasının mümkünlüyünə inanmırdılar. Onların buna haqqı var idi. Gəmini təcrübəli dəniz mütəxəssisi- kapitan Edvard Smit idarə edirdi və ona xüsusi kurs keçmiş bacarıqlı ekipaj üzvləri kömək edirdilər. Həm də "Titanik" çox möhkəm və etibarlı düzəldilmişdi. Bəli, sərnişinlərin kiçik üzən şəhəri - "Titanik" müasirlik, rahatlıq və təhlükəsizlik simvolu idi…

"Milyonçuların ekspresi"

Hələ ilk reysə çıxmazdan əvvəl gəmini "milyonçuların ekspresi" adlandırmışdılar. Həqiqətən də özünün ilk və son səfərində gəminin göyərtəsində xeyli zəngin adamlar - neft, kömür, dəmiryol və polad kralları toplaşmışdı. Bu adamlar özləri ilə çoxlu qızıl, brilyant və digər daş-qaşlar, həmçinin qiymətli sənət əsərləri aparırdılar.

Ömər Xəyyamın "Rübai" manuskripti, Van Qoq, Salvador Dali kimi məşhur rəssamların əl işləri də onların arasında idi. "Titanik"də daşınan yükün dəqiq sənədləşdirilməsi aparılmışdı. Gəminin seyflərində indiki qiymətlərlə 300 milyon dollarlıq daş-qaş var idi.

"Titanik"in sərnişinləri 3 qrupa bölünmüşdü. Birinci sinfə kübar elita nümayəndələri olan zəngin adamlar, ikinci sinfə müəllimlər, həkimlər, zabitlər, və s. daxil idi. 3-cü sinif isə Amerikaya xoşbəxtlik ardınca gedən imkansız sərnişinlərdən ibarət idi. Sərnişinlər arasında dünyanın ən varlı adamlarından olan 57 milyonçu var idi.

Gəmidə kapitalı 150 milyon dollardan artıq olan amerikan multi-milyonçusu, 47 yaşlı Con Astor da səfərə çıxmışdı. Onun 20 "Titanik" almağa imkanı var idi. Həmçinin metallurgiya-mədən sənayesi maqnatı Quqqenheyn, ABŞ-ın tramvay maqnatı Corc Uayd, Nyu-York universal mağazalarının sahibi Straus və başqaları da burada idi.

Təhlükə yaxınlaşır...

1912-ci il aprelin 10-u. Dünyanın ən nəhəng okean layneri "Titanik" Sautqemptondan çıxıb, transatlantik səfərin son dayanacağı Nyu-Yorka istiqamət götürməkdə, təxminən eyni saatlarda isə dünyanın ən böyük adası Qrenlandiyanın qərb sahillərindən nəhəng buz dağı-aysberq qoparaq, cənuba tərəf hərəkət etməkdəydi...

1912-ci il aprelin 14-ü gecəsi "Titanik" böyük sürətlə Atlantik okeanının şimalını 50 dərəcə şimal en dairəsi üzrə kəsib keçməkdə davam edirdi. Kapitanın bir az qabaqda gedən "Kaliforniya" gəmisinin yaxınlıqda böyük aysberqlərin olması haqda xəbərdarlığına məhəl qoymaması, "Titanik"in möhtəşəm konstruksiyaya və operativ manevr imkanlarına (?) malik olmasından doğan eyforiya vəziyyətinin nəticəsi idi.

Həmçinin, gəminin istehsalçısı olan "White Star Line"nin rəhbəri Bruce İsmay, tarixə "Titanik"in adını yazdırmaq və qısa müddət içərisində Amerikaya çatmaq üçün gəminin ən son sürətdə irəliləməsi barədə kapitan Smitə qəti tapşırıq vermişdi.

Yarıyuxulu növbətçi qəflətən qarşıdakı nəhəng aysberqi görəndə artıq gec idi. Labüd məhvə 50 metrdən çox məsafə və 50 saniyədən az zaman qalmışdı… Gəminin sürətini saxlamaq və yana döndərmək üçün maksimum səylər göstərilsə də, toqquşmadan qaçmaq mümkün olmadı. "Dəniz Əjdahası" sağ yandan aysberqə çırpıldı və 6 yerdən yarıldı. Bu, aprelin 14-ü, axşam saat 23-də baş verdi. Gəmini xilas etmək üçün fövqəladə cəhdlər edən ekipaj heç nəyə nail ola bilmədi.

Ölüm anında sinfi ayrı-seçkilik

"Titanik" yalnız 2 saat davam gətirə bildi və sonra ortadan iki yerə ayrıldı. Gəmidə qalanlar özlərini okeanın soyuq sularına atdılar. Okeanın qaranlıq səması altındakı soyuq suda sarsıdıcı bir mənzərə yaranmışdı. Nəhayət, gecə saat 1 radələrində dünyanın ən nəhəng okean layneri, "Batmayan Gəmi" adlandırılan "Titanik" yüzlərlə sərnişini ilə birlikdə okeanın dibinə qərq oldu.

Atlantik Okeanının soyuq suları üzərinə səpələnmiş yüzlərlə insan isə hələ də ölümlə çarpışmaqda idi. Bu, yaşamaq uğrunda aparılan son savaş idi və bu savaşdan çox az adam qalib çıxdı. Səhər saat 9:30-da "Karpatiya" gəmisi qəza yerinə çatdı və bu müdhiş faciənin şahidləri olan 711 sərnişini götürərək, Nyu-Yorka çatdırdı.

Ölənlərin və xilas olanların siyahısına baxanda aydın olur ki, hətta ölüm ayağında da varlı-kasıb seçilib. 1-ci sinif sərnişinlərdən 60,8 %-i, 2-ci sinifdən 43,8 %-i, 3-cü sinifdən 24,5 %-i xilas olub. Sərnişinlərin təhlükənin ciddiliyindən xəbərdar olmadıqları vaxtda, kapitan Smit şəxsən özü Con Astorun kabinetinə gedərək, gəminin aqibəti barədə ona məlumat verib.

Yeri gəlmişkən, Con Astorun başı əzilmiş cəsədi dənizdən tapılanda, onu cibindəki 4000 dollara və barmağındakı brilyant üzüyə görə tanıdılar. Həmin üzüyün qiyməti 120 min dollar idi...

Əbədi yuxu

Bəşəriyyət dəniz ilahəsi Neptuna hər il 200 min insan qurban verir. Okean və dənizlərin dibində 1 milyona qədər gəmi dəfn olunub. Dənizçilərin dili ilə desək, "dəniz batmayan gəmiləri sevmir".

Bu gün "Titanik" Atlantik okeanının 4 km dərinliyində əbədi uyumaqdadır. Uzun müddət onun qalıqlarını tapmaq mümkün olmadı. Texnikanın o vaxtkı səviyyəsi buna imkan vermirdi. Xeyli axtarışlardan sonra, nəhayət, 1985-ci il sentyabrın 1-də Nyufaundlend adasından 640 km məsafədə okeanın 3750 m dərinliyində axtarışlar aparan robot üstü torpaqla örtülmüş metal parçalarının mənzərəsini yuxarı ötürdü. Sualtı mini-robot gəminin içinə daxil olaraq, orada yüzlərlə şəkil çəkdi.

Gəmidən ümumilikdə 1412 əşya çıxarıldı. Onlardan bəziləri sahiblərinə qaytarıldı, bəziləri isə hərracda baha qiymətə satıldı. Bu əşyaların bir hissəsi isə indiyədək muzeydə saxlanır.

1 milyard dollar qazanc gətirən film

Rejissor Ceyms Kameronun çəkdiyi "Titanik" filmini isə, kino tarixinin ən möhtəşəm nümunələrindən biri hesab edirlər. Baş rollarda Leonardo di Kaprio və Keyt Uinslettin çəkildiyi bu film 200 milyon dollara başa gəlib. Təkcə gəmi maketinə 46 milyon dollar pul xərclənmiş bu film 1 milyard dollardan artıq qazanc gətirib. Gəminin batma səhnəsini və insanların su üzərində yaşadıqları dəhşəti canlandırmaq da çox çətin oldu. Nəhəng süni göl hazırlanıb və bu səhnə bu göldə gerçəkləşdirilib.

Lalə Mehralı

Publika.Az

PS: Yazının ikinci hissəsi sabah yayımlanacaq