Nida.az
Müstəqillik günü ilə bağlı tarixi yanlış – 25 ildir nəyi səhv edirik?
Azərbaycan müstəqilliyinin 25 illiyini qeyd edir. 1991-ci ilin
18 oktyabr tarixində Konstitusiya Aktı qəbul olundu və müstəqillik
günü məhz bu tarixdən hesablanmağa başlandı. Lakin bu tarix
həqiqətənmi müstəqillik günü kimi qeyd olunmalıdır? Müstəqillik
günü ərəfəsində bu sual yenidən aktuallaşır.
Müstəqillik bəyannaməsi
Dünya tarixində təcrübə göstərir ki, bir ölkənin müstəqilliyi
bununla bağlı bəyannamənin qəbul olunduğu tarixdən başlayır. Misal
üçün, Amerika Birləşmiş Ştatlarının müstəqillik bəyannaməsi 1776-cı
ilin 4 iyulunda qəbul olunub. 250 ildir Birləşmiş Ştatların
müstəqillik günü olaraq 4 iyul tarixi qeyd olunur.
Azərbaycan Respublikasının varisi olduğu Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyəti də 1918-ci il 28 may tarixində məhz İstiqlal
Bəyannaməsi qəbul olunmaqla elan edildi.
Müstəqillik bəyannaməsi bir dövlətin öz müstəqilliyini elan etməsi
deməkdir. 30 avqust 1991-ci il tarixdə Azərbaycan Respublikasının
Ali Sovetinin növbədənkənar sessiyasında da məhz "Azərbaycan
Respublikasının Dövlət Müstəqilliyinin Bərpası haqqında" Bəyannamə
qəbul edildi. Buna baxmayaraq, müstəqillik tarixi 18 oktyabrdan –
Konstitusiya Aktının qəbul olunmasından hesablandı.
Halbuki, müstəqillik bəyannaməsində deyilir: "Azərbaycan
Respublikasının Ali Soveti Azərbaycan xalqının ali dövlət
mənafelərini rəhbər tutaraq və onun iradəsini ifadə edərək, 1918-ci
ildən 1920-ci ilədək Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq birlik
tərəfindən tanınmış müstəqil dövlət kimi mövcud olduğunu qeyd
edərək, Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin Birləşmiş
Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsində, digər beynəlxalq hüquq
paktlarında və konvensiyalarında təsbit edilmiş prinsiplərə müvafiq
surətdə beynəlxalq birliyin üzvü olan dövlətlər və Birləşmiş
Millətlər Təşkilatı tərəfindən tanınmasına ümid bəsləyərək
Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpa olunduğunu
elan edir".
Bu, faktiki olaraq, Azərbaycan respublikasının müstəqilliyinin elan
olunduğu gündür.
Bununla yanaşı, 18 oktyabrda qəbul olunan Konstitusiya Aktında da
30 avqustda qəbul olunmuş müstəqillik bəyannaməsinə istinad olunur:
"Azərbaycan Respublikasının Ali Soveti Azərbaycan Milli Şurasının
1918-ci il mayın 28-də qəbul etdiyi İstiqlal Bəyannaməsinə,
Azərbaycan Respublikasının demokratik prinsiplərinin və
ənənələrinin varisliyinə əsaslanaraq və "Azərbaycan Respublikasının
dövlət müstəqilliyinin bərpası haqqında" Azərbaycan Respublikası
Ali Sovetinin 1991-ci il 30 avqust tarixli Bəyannaməsini rəhbər
tutaraq bu Konstitusiya Aktını qəbul edir və müstəqil Azərbaycan
Respublikasının dövlət quruluşunun, siyasi və iqtisadi quruluşunun
əsaslarını təsis edir".
Nə üçün müstəqillik günü 18 oktyabrdan
hesablanır?
Həmin dövrdə Azərbaycan Respublikasının Ali Sovetinin deputatı və
Mətbuat və İnformasiya naziri olan Sabir
Rüstəmxanlı Publika.az-a açıqlamasında deyir ki,
müstəqilliyin 18 oktyabr tarixindən hesablanması Dağlıq Qarabağ
məsələsinə görədir: "Çünki müstəqillik bəyannaməsi avqustun 30-da
qəbul olunsa da, Azərbaycan Qarabağa görə SSRİ-yə tam üz
çevirmədiyi görüntüsü yaradırdı. Ermənilər əvvəlcə qəti şəkildə
SSRİ-yə qarşı çıxırdı. Lakin onlar gördülər ki, Qarabağ məsələsində
bu, onların ziyanına işləyir. Başladılar Moskvanın dediyi ilə
oturub-durmağa. Bizim hökumət də bu taktikadan istifadə etdi".
Həmin vaxt prezident olan Ayaz Mütəllibov da
Publika.az-a müsahibəsində bildirir ki, o vaxt ehtiyatlı
davranıblar.
"1989-cu il sentyabrın 23-də Azərbaycan rəhbərliyinin qəbul etdiyi
"Azərbaycan SSRİ-in suverenliyi haqqında" Qanun Azərbaycanın SSRİ
tərkibində suverenliyindən danışırdı. Tam müstəqillik nəzərdə
tutulmurdu.
Bununla belə SSRİ rəhbərliyi tərəfindən bu qanun birmənalı
qarşılanmadı. Azərbaycana qarşı təzyiq daha da artdı, Qarabağı
itirmək təhlükəsi qarşısında qoydu. 20 yanvar hadisələrinə də həmin
qanunun nəticəsi kimi baxmalıyıq, çünki Mixail Qorbaçov hökuməti
Azərbaycandan intiqam aldı. Odur ki, 1991-ci il avqustun 30-da
"Müstəqillik Haqqında Bəyannamə" qəbul edilsə də, başqa
respublikaları qabağa buraxdıq ki, yenidən SSRİ rəhbərliyi
Azərbaycana qaşı təxribat edə bilməsin. Ümumiyyətlə, Azərbaycan
rəhbərliyi 20 yanvar hadisələrindən sonra daha ehtiyatla tərpənirdi
və bununla da faktiki olaraq, Ermənistana qarşı ağıllı siyasət
aparırdı. Bir faktı qeyd etmək istəyərdim- 17 mart 1991-ci ildə
Ermənistandan fərqli olaraq, Azərbaycan SSRİ-nin saxlanılmasına səs
verdi. Bu vaxta qədər Ermənistanın tərəfini saxlayan Mixail
Qorbaçov onlardan üz döndərdi və Azərbaycan rəhbərliyinə "erməni
silahlı dəstələrinin Azərbaycandan təmizlənməsi məqsədi ilə
"Koltso" əməliyyatının keçirilməsi əmrini verdi. Nəticədə, Kamo və
Çaykəndi azad etdik", - deyə ölkənin birinci prezidenti bu addıma
belə haqq qazandırır.
Template blocks/article_inline not found. FILE: /home/publikaaz/www/classes/tpl.class.php, CLASS: tpl, LINE: 69
Tarixi situasiya fonunda bu, məntiqli görünə bilər. Hesab etmək
olar ki, həmin vaxt hökumət daha az itki hesabına müstəqillik
qazanmaq siyasətini aparıb. Lakin bu, həmin vaxt üçün keçərli hesab
oluna bilərdi. Artıq nə Qorbaçov, nə də SSRİ xofunun olmadığı
sonrakı illərdə müstəqilliyin 30 avqust tarixindən – müstəqillik
bəyannaməsinin qəbul edildiyi gündən hesablanması daha məntiqli
olardı. Amma bu, indiyə qədər baş verməyib.
S. Rüstəmxanlı bunun o qədər də əhəmiyyətli olmadığını hesab
edir.
"Avqustun 30-da qəbul olunan müstəqillik bəyannaməsinin arxasında
ciddi sənəd yox idi. Bu qısa mətndən ibarət bəyannamə idi.
Konstitusiya Aktının hazırlanması isə oktyabrın 18-də başa çatdı və
müstəqillik həmin gündən hesablandı. Müstəqilliyi 30 avqustdan,
yaxud 18 oktyabrdan götürməyimizin o qədər də əhəmiyyəti yoxdur. Bu
iki tarixdən daha mühüm olanı 1918-ci ilin 28 may tarixidir".
Amma o da unudulmamalıdır ki, 28 May Respublika Günüdür. Rəsmi
sənədlərdə də bu tarix məhz Respublika Günü olaraq qeyd olunur.
Müstəqilliyin bərpasından söhbət gedirsə, bunun bəyannamənin qəbul
olunduğu 30 avqustdan hesablanması məntiqi aşkar şəkildə
görünür.
Dünya təcrübəsindən buna nümunə olacaq hadisələr də var. Misal
üçün, ABŞ müstəqillik bəyannaməsini 1776-cı ilin 4 iyul tarixində
qəbul etsə də, Konstitusiyası həmin tarixdən 11 il sonra – 1787-ci
ildə yaradılıb, 1789-cu ildə qüvvəyə minib.
Əgər müstəqillik bəyannaməsinin arxasında ciddi sənədin olmadığı
məntiqindən çıxış etsək, o zaman, ABŞ-ın da müstəqillik günü məhz
1787-ci ildən hesablanmalı idi.
Dünya təcrübəsindən fərqli olaraq, Azərbaycanın müstəqillik günü
qəbul olunduğu gündən yox, 18 oktyabrdan hesablanır. Əslində bu
tarix həm də tarixi nüansların təhrif olunması ilə nəticələnir.
Azərbaycanda xalq hərəkatı 1988-ci ildə başlanmışdı. Bu hərəkat
dolayısı ilə digər respublikalara da təsir etdi və nəticədə SSRİ
dağıldı. Həmçinin, bir çox respublika müstəqilliyini dinc şəraitdə
qazansa da, Azərbaycan xalqı yüzlərlə şəhid qanı bahasına buna nail
oldu. Lakin bu gün tarixi təqvim Azərbaycanın digər respublikaların
müstəqilliyini əldə etməsi prosesinin nəticəsində suveren olduğunu
göstərir. Bu isə xalqının müstəqillik mübarizəsinin üzərinə kölgə
salır.
Xronologiya
Ermənistan: 21 sentyabr 1991
Gürcüstan: 9 aprel 1991
Belarus: 25 avqust 1991
Ukrayna: 24 avqust 1991
Moldova: 27 avqust 1991
Qırğızıstan: 31 avqust 1991
Özbəkistan: 1 sentyabr 1991
Tacikistan: 9 sentyabr 1991
Türkmənistan 27 oktyabr 1991
Qazaxıstan 16 dekabr 1991
Litva: 11 mart 1990
Estoniya: 20 avqust 1991
Latviya: 4 may 1990
Azərbaycan bu respublikaların əksəriyyətindən daha öncə
müstəqilliyini bərpa edib və bunu bəyan edib. Lakin tarixi
ardıcıllığa görə, biz əksər respublikadan geridə qalırıq. Bu isə
xalq hərəkatının mübarizəsini olmamış kimi göstərir. Bu faktın özü
də müstəqillik gününün 30 avqust tarixindən hesablanmasını zəruri
edir.
Asif
-
Yaxın Şərq13:16
Mahmud Abbas ermənini nazir təyin etdi - FOTO
-
Sosial13:03
Sabah 25 dərəcə isti olacaq
-
Magazin112:31
Rəşad Dağlının oğluna görün nə hədiyyə etdilər - FOTO
-
İdman12:01
Corcina Ronaldodan geri qalmır: Görün nə oyun çıxardı - VİDEO
-
Nida Xəbər 11:31
Araikin müsahibəsi buna görə yayımlanmadı - Sensasion iddia
-
MDB11:15
Putin bu ölkələrlə birlikdə yeni müharibəyə başlayacaq - Hədəf onlardır
-
Dünya10:44
Bu valideynlər bir uşağa görə 125 min manat alacaqlar
-
Region10:10
Rusiyadakı azərbaycanlılara PİS XƏBƏR - Bu sahələrdə işləmək qadağan edildi