MKİ-yə alternativ yaradılır: Avropada nə baş verir?

Avropada ABŞ-nin Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinə bənzəyən yeni kəşfiyyat orqanının yaradılması diqqət mərkəzindədir. Avropa Komissiyası (AK), Avropa İttifaqı (Aİ) nə qədər təkzib etsə də, mediada, siyasi dairələrdə bu məsələnin müzakirəsi getdikcə artır. Məlum olan sadəcə odur ki, AK Aİ Baş Katibliyi strukturunda kəşfiyyat bölməsi formalaşdırmağa başlayıb.

Bu barədə Britaniyanın “Financial Times” nəşri dörd mənbəyə istinad edərək məlumat yayıb. Ehtimal olunur ki, bu orqan Aİ-nin bütün dövlətlərinin kəşfiyyatlarından məlumatların toplanması və təhlili üçün mərkəzləşdirilmiş sistemin yaradılmasının ilk mərhələsi olacaq. Ona Aİ Komissiyasının başçısı Ursula fon der Lyayen rəhbərlik edəcək. Prosesə Avropa ölkələrinin kəşfiyyatlarının, məsələn, Fransa DGSE və Almaniya BND-nin keçmiş əməkdaşları cəlb olunacaqlar.

Aİ-nin kəşfiyyat orqanları "çox şey bilir"

Yeni qurumun əsas məqsədi - əvvəllər ayrı-ayrı fəaliyyət göstərən Aİ ölkələri və institutlarının kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsini yaxşılaşdırmaqdır. Onun yaradılması qərarı Ukrayna münaqişəsi və ABŞ-nin Avropaya dəstəyinin azalması ilə əlaqədardır. Nəşr yazır ki, Aİ-nin kəşfiyyat orqanları "çox şey bilir", lakin onların arasında mübadilə sistemi yoxdur. AK məlumatın strateji qərarlara çevrilə biləcəyi platformaya çevrilməyə çalışır. "Tərəfdaşlarımıza səmərəli və faydalı olmaq üçün kəşfiyyat məlumatlarını daha yaxşı birləşdirmək üsuluna ehtiyacımız var", - deyə mənbə bildirib.

Kallas açıq şəkildə öz rəisinin ideyasına qarşı çıxır

Ursula fon der Lyayenin Ümumavropa kəşfiyyat təşkilatının yaradılması ilə bağlı təşəbbüsü Avropa mediası, diplomatlar və məmurlar, həmçinin ekspertlər arasında müzakirələrə səbəb olub. İdeya Aİ-nin Kəşfiyyat və Vəziyyət Mərkəzini (INTCEN) nəzarətdə saxlayan Avropa Xarici Fəaliyyət Xidmətinin (EEAS) nümayəndələrinin də xoşuna gəlmir. Sonuncu Aİ-nin xarici kəşfiyyat orqanıdır. EEAS əməkdaşları "Avropa MKİ-si"nin INCEN-in funksiyalarını təkrarlayacağından və onun mövcudluğunu mənasız edəcəyindən qorxurlar.

EEAS-ın başçısı, həm də Aİ-nin xarici işlər üzrə ali nümayəndəsi Kaya Kallas açıq şəkildə rəisi fon der Lyayenin ideyasına qarşı çıxıb. O vurğulayıb ki, yeni strukturun yaradılması işin təkrarlanmasına gətirib çıxaracaq və heç bir hissedilən fayda gətirməyəcək, lakin əlavə xərclər tələb edəcək. "Bütün ölkələr büdcə çətinlikləri ilə üzləşir. Artıq edilən işdən əlavə nəsə etmək ağıllı ideya deyil. Avropa kəşfiyyat üçün yeni əlaqə nöqtələri yaratmamalı, mövcud mexanizmlər inkişaf etdirməlidir", - deyə Kallas Avropa Parlamentində bildirib. Onun sözlərinə görə, Aİ-nin aparıcı kəşfiyyatçıları yekdilliklə əlavə struktur yaratmağın məqsədəuyğun olmadığı mövqeyini dəstəkləyirlər.

“Lyayen, deyəsən, tamamilə ağlını itirib”

Avropa nəşri “Politico” qeyd edir ki, Aİ-də kəşfiyyat "hüceyrəsi" yaratmaq ideyası qlobal təhdidlərin artması ilə diktə olunur, lakin konseptual mərhələdədir. Xüsusilə, "struktur artıq mövcud olan xidmətləri təkrarlamaq deyil, tamamlamaq" üçün nəzərdə tutulub, onun əsas vəzifəsi koordinasiyadır. Yunanıstanın keçmiş maliyyə naziri Yanis Varufakis sosial şəbəkələrdə yazıb: "Fon der Lyayen, deyəsən, tamamilə ağlını itirib". Nəşr yazır ki, Tramp administrasiyasının qeyri-sabit xarici siyasəti Avropa ölkələrinin MKİ ilə əməkdaşlıq imkanlarına olan inamını sarsıdıb. Mənbələrin sözlərinə görə, MKİ direktoru Con Retklif məxfi səfərlə Brüsselə gedib. O, Aİ rəsmiləri ilə görüşərək kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsi ilə bağlı narahatlıqları aradan qaldırmağa çalışıb. Bundan əvvəl MKİ-nin sabiq əməkdaşı Larri Conson Avropa ölkələrinin müharibəyə hazır olmadığını, buna baxmayaraq, Rusiya ilə qarşıdurmanı alovlandırmağa davam etdiklərini bildirmişdi.

İtaliyanın “Europa Today” nəşri Finlandiyanın keçmiş prezidenti Sauli Niinistenin xarici təhdidlərdən qorunmanı gücləndirmək üçün Ümumavropa kəşfiyyat xidmətinin yaradılmasını dəstəkləyən hesabatını təqdim edib. O qeyd edib ki, təhlükəsizlik sahəsində qərarlar Aİ-yə təsir edən təhdidlərin tam və vaxtında anlaşılmasına əsaslanmalıdır, vahid xidmət isə operativ şəkildə ölkələrə və təsisatlara təxribat və xarici agentlərə qarşı durmağa kömək edəcək. Hesabatda qeyd olunur ki, yeni qurumu yaratmaqda məqsəd milli kəşfiyyatları əvəz etmək deyil. İdeya müəlliflərinin əsas planları Aİ-nin fəaliyyətini dəstəkləmək üçün ortaq strukturların inkişafına nail olmaqdır.

Səlahiyyətlərin təkrarlanması təhlükəsi var

İtaliyanın “Corriere Nazionale” nəşri diqqəti Aİ-də artıq fəaliyyət göstərən və bir çox kəşfiyyat funksiyalarının həvalə edildiyi Avropa Siyasi Məlumat və Təhlükəsizlik Mərkəzinə yönəldir. Mərkəzin rəhbəri Rikardo Baretski bəyan edib: "Avropa Komissiyasının “Avropa MKİ-si” yaratmaq üçün hər hansı bir cəhdi hüquqi baxımdan şübhəlidir və əslində artıqdır. Bizim mərkəz artıq bu funksiyaları yerinə yetirir".

Beləliklə, "Avropa MKİ-si" yaratmaq ideyası ciddi institusional, hüquqi, maliyyə və siyasi maneələrə rast gəlir. Elə bu səbəbdən də ideya hələlik müzakirə mərhələsində qalır. ("Kaspi" qəzeti)