Dünya
“Eurovision“ insidentləri - ARAŞDIRMA
"Eurovision" (ingiliscə Eurovision Song Contest, fransızca Concours Eurovision de la chanson) — Avropa Yayımları Birliyinə (EBU) daxil olan ölkələr arasında hər il keçirilən estrada mahnı müsabiqəsidir. Müsabiqə çərçivəsində ərsəyə gələn əqli mülkiyyətin sahibi də Avropa Yayımları Birliyidir.
Müsabiqədə bu birliyə daxil olan ölkələrin hər birini yalnız bir
iştirakçı (tək ifaçı, yaxud sayı altı nəfərdən çox olmayan
kollektiv) təmsil edə və xronometrajı üç dəqiqədən çox olmayan
mahnı ifa edə bilər. Bunun üçün həmin ölkə əvvəlcədən Avropa
Yayımları Birliyinə müraciət etməlidir.
Festival birbaşa yayım rejimində keçirilir. Bütün iştirakçıların
çıxışından sonra yarımfinal və finalda çıxış edən ölkələrin
iştirakı ilə daha populyar mahnı teletamaşaçıların və ya münsiflər
heyətinin səsverməsi yolu ilə seçilir.1956-cı ildən bəri hər il
keçirilən və 600 milyon nəfərlik tamaşaçı auditoriyasına malik olan
müsabiqə ən populyar qeyri-idman tədbiri kimi tanınır.
"Eurovision" müsabiqədə iştirak etməyən ölkələrdə də yayımlanır,
məsələn, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Hindistan, Livan, Cənubi Koreya,
Cənubi Afrika, ABŞ və s. 2000-ci ildən başlayaraq müsabiqə davamlı
şəkildə İnternetdə də yayımlanır. 2006-cı ildə onlayn-yayımı 74
min,"Eurovision"-2008-in birbaşa yayımını isə 400 milyon
musiqisevər izləmişdi.
Təbii ki,"Eurovision" mahnı yarışması orda iştirak edən ifaçıların
məşhurlaşmasına müəyyən mənada təsir edib. Məsələn, 1974-cü
ildə"ABBA" kvarteti (İsveç), 1988-ci ildə Selin Dion (İsveçrə) bu
müsabiqədə uğurla iştirak edəndən sonra dünya miqyasında
tanındılar. Amma mükəmməl musiqiçilər üçün"Eurovision" geniş
tamaşaçı kütləsi toplamaqdan ötrü həlledici yox, yalnız vasitəçi
mərhələlərdən biri kimi nəzərdən keçirilməlidir.
Tarix
Avropa Yayımları Birliyinin üzvləri ötən əsrin əllinci illərinin
ortalarında Avropa ölkələrinin mədəni birliyinə xidmət edəcək
baxımlı əyləncə proqramını yaratmaq ideyası ilə çıxış etdilər.
1955-ci ilin yanvarında İsveçrə televiziyasının baş direktoru
Marsel Bezanson Avropanın ən yaxşı mahnısını müəyyənləşdirən
beynəlxalq mahnı müsabiqəsi keçirməyi təklif etdi.İdeya 1955-ci il
oktyabrın 19-da Romada, Avropa Yayımları Birliyinin Baş
Assambleyasında bəyənildi.
Yeni yarışmaya nümunə kimi San-Remo (İtaliya) festivalı götürüldü.
Müsabiqənin rəsmi şəkildə bəyan edilmiş məramı belə ifadə
olunurdu:"Eurovision" mahnı müsabiqəsi ondan ötrü təşkil edilir ki,
müəlliflər və müğənnilər arasında müsabiqə vasitəsilə və onların
yaradıcılığının beynəlxalq səviyyədə müqayisə edilməsi yolu ilə pop
musiqi janrında istedadlı və orijinal mahnıların meydana gəlməsinə
şərait yaradılsın.
İlkin adı"Eurovision Qran-prisi" olan müsabiqə 1956-cı il mayın
24-də İsveçrənin Luqano şəhərində baş tutdu. Cəmisi yeddi ölkənin
qatıldığı i həmin yarışda birinci və axırıncı dəfə hər ölkə iki
mahnısını dinləyicilərin ixtiyarına verdi.
Vaxt ötdükcə mahnı yarışında iştirak etmək istəyənlərin sayı artdı
və onların eyni vaxtda çıxışı çətinləşdi. Onda təşkilatçılar ən
zəif nəticə göstərmiş ölkələri müsabiqədən kənarlaşdırmaq qərarı
qəbul etdilər. 2004-cü ildə müsabiqə yarımfinal və final
mərhələlərinə bölündü. 2008-ci ildən isə müsabiqə iki yarımfinalda
keçirilir.
Pop musiqisi janrına ən çox töhfə vermiş İrlandiya təmsilçiləri düz
yeddi dəfə qalib oldular. Ondan sonrakı sırada İngiltərə, Fransa və
Lüksemburq (hər biri 5 qələbə), İsveç (4 qələbə), Norveç və İsrail
(hər biri 3 qələbə) gəlir.
Müsabiqənin adı Avropa Yayımları Birliyinə məxsus teleproqramların
yayım şəbəkəsi olan Eurovisonun adından götürülüb. Eurovisionla
yayımlanan proqramlar arasında ən çox tamaşaçı topladığına görə
müsabiqəni də sadəcə"Eurovision" adlandırırlar.
İştirakçı ölkələr
Avropa Yayımları Birliyinə üzv olan hər bir ölkə, coğrafi mövqeyinə
görə Avropa qitəsində yerləşib-yerləşməməyindən asılı olmayaraq
müsabiqədə yarışa bilər. Bu hüquqdan, məsələn, Şimali Afrika
dövləti olan Mərakeş də istifadə edib. Digər qeyri-Avropa
ölkələrinə Asiya qitəsində yerləşən İsraili, qismən Avropa və
Asiyaya aid olan Cənubi Qafqaz dövlətləri Azərbaycan, Gürcüstan və
Ermənistanı, Rusiya, Türkiyə və Kipri də misal göstərmək olar.
Yaxın Şərq dövləti olan Livan isə müsabiqədə iştirak etmək hüququna
malik olsa da, İsraillə siyasi qarşıdurmaları səbəbindən bu
imkandan imtina edib.
Ayrı-ayrı vaxtlarda müxtəlif səbəblərdən Andorra, Lüksemburq,
Mərakeş, Monako, Çexiya, İtaliya müsabiqəni boykot edib. 2011-ci
ildə İtaliya boykotu dayandırdı.
Son illər "Eurovision"a qatılmaqdan Monako (Şərqi Avropa
ölkələrinin sıxışdırılmasını səbəb göstərərək), vaxtilə Çexiya
(iştirakçılarının qiymətləndirilməsindən razı qalmamışdı), artıq
uzun müddətdir ki, Mərakeş (İsrailin müsabiqədə iştirakına görə),
2009-cu ildə Gürcüstan ("Eurovision"a Rusiyanın ev sahibliyi etməsi
arqument göstərilirdi) müsabiqəyə qatılmadılar.
Müxtəlif illərdə bəzi ölkələr maddi sıxıntı üzündən"Eurovision"a
iştirakçı göndərə bilməyiblər.
Avropa Yayımları Birliyinə üzv olan daha səkkiz ölkə hələlik
"Eurovision"da iştirak etmək hüququndan yararlanmayıb: Əlcəzair,
Vatikan, İordaniya, Liviya, Lixtenşteyn, Tunis, Misir. 2005-ci ildə
Livan iştirak niyyəti haqqında ərizə versə də, İsrailə görə
qərarından vaz keçmişdi. Avropa Yayım Şurasına üzv olmaq və
gələcəkdə "Eurovision"da iştirak etmək şansına Fələstin, Cənubi
Afrika, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (təqdir edilmiş dövlətlər
statusundadırlar), eləcə də Kosovo, Qətər (gözləmə mövqeyi ayrılmış
ölkələr) malikdir.
Rekordçular
"Eurovision"un qalibi olmaqda İrlandiyanın rekordunu hələ heç bir
ölkə təkrarlamayıb. Bu şimal ölkəsi 1992-1994-cü illər arasında
ardıcıl olaraq üç dəfə qalib olmaqla yeddi dəfə birinci yerə çıxıb.
Fransa, Lüksemburq və Böyük Britaniya beş dəfə"Eurovision"a ev
sahibliyi edib.
Mahnı yarışmasının keçirildiyi ilk dövrlərdə qalibiyyət açarı
Eurovisionun ənənəvi ölkələrinin – Fransa, Niderland, Lüksemburq -
əllərindən verməyiblər. Lakin son on illər bu ölkələrin heç biri
qalib adını qazana bilmir. Niderland sonuncu dəfə 1975-ci ildə,
Fransa 1977-ci ildə, Lüksemburq 1983-cü ildə birinci yerə
çıxıb.
Yeri gəlmişkən, Lüksemburq sonuncu dəfə"Eurovision"da 1993-cü ildə
iştirak edib. Almaniya isə qalib adını yalnız 2010-cu ildə
qazanıb.
XXI yüzilliyin ilk illəri əvvəllər ilk üçlüyə düşə bilməyən həm
"yeni" ölkələr, həm də "Eurovision"un stajlı iştirakçıları üçün
düşərli oldu. 45 illik iştirakdan sonra Finlandiya nəhayət ki,
2006-cı ildə birinci yerə çıxa bildi. 2010-cu ilə qədər aparılan
araşdırmalara görə qələbəyə ən çox həsrət qalan ölkə
Portuqaliyadı.
Rekordçu iştirakçılar
"Eurovision" qaliblərinin topladığı səslərə görə nisbi rekord (79%)
və mütləq üstünlük (387 xal) 2009-cu ildə Moskvada Norveçi təmsil
edən əslən belaruslu ifaçı və bəstəkar Aleksandr Rıbaka məxsusdu.
Müsabiqənin ən gənc qalibi 1986-cı ildə Belçikanı təmsil edən 13
yaşlı ifaçı Sandra Kimdi. Yeni yüzilliyin ən gənc "Eurovision"
qalibi isə 2010-cu ildə Norveçdə baş tutan müsabiqədə Almaniyaya
ilk qələbə bəxş edən 19 yaşlı Lena Mayer-Lahdrutdu.
Yarışmada qələbə qazanmış ən yaşlı iştirakçı isə 50 yaşlı
estoniyalı ifaçı Deyv Bentondu.
Musiqi üslubu
Formal olaraq"Eurovision"a təqdim olunan musiqiyə heç bir
məhdudiyyət qoyulmur, janrın seçimi ifaçının və seçim prosesinə
cavabdeh təşkilatın öhdəsinə buraxılır. Yeganə məhdudiyyət mahnı
mətnlərində senzuradan kənar ifadələrin, siyasi çağırışların və
buna bənzər ifadə tərzlərinin olmasına qoyulur.
Lakin ötən illər ərzində müsabiqənin məxsusi "formatı" yaranıb və
səs verən tamaşaçıların zövqü nəzərə alınaraq bu formata uyğun
mahnılar yazılır. Əksər hallarda iştirakçılar pop musiqisi, caz, ya
da xalq musiqisinin estrada tərzində olan işləməsini ifa edirlər.
Lakin son vaxtlar bu formatda olmayan üslublarda çıxış edən
ifaçıların çoxluğu müşahidə olunur.
Tənqid və insidentlər
"Eurovision" mahnı müsabiqəsi daha çox səsvermə sisteminə və bu
zaman əsas götürülən qonşuluq prinsipinə görə tənqidə məruz qalır.
Müsabiqənin nüfuzu bəzi ölkələrdə sual altında qalmaqdadır.
Məsələn, Böyük Britaniyada Terri Voqanın sarkastik şəphləri
sayəsində"Eurovision" zarafat janrının bir nümunəsi kimi təqdim
edilir. İtaliyanlar üçün isə müsabiqənin önəmi o qədər aşağı düşüb
ki, müxtəlif vaxtlarda bir neçə illiyə onu boykot ediblər.
Şərqi və Cənubi Avropa ölkələri isə"Eurovision"a ölkələrini və
mədəniyyətlərini tanıtmaq üçün ən yaxşı şanslardan biri kimi
baxırlar.
Müxtəlif illərdə müsabiqədə plagiat, satınalma və digər iddialarla
qalmaqallar, həmçinin insidentlər baş verib. İki dəfə
iştirakçıların çıxışları straykerlərin hücumuna məruz qalıb:
1964-cü ildə Danimarka müsabiqəyə ev sahibliyi edəndə bir nəfər
əlində "Rədd olsun Franko və Salazara!" sözləri yazılmış plakat
səhnəyə çıxaraq o vaxt İspaniya və Portuqaliyada adları çəkilən
liderlərin diktator rejiminə etiraz bildirilmişdi.
2010-cu ildə Norveçdə keçirilən müsabiqənin finalında İspaniyanı
təmsil edən iştirakçının çıxışı məşhur strayker Cimmi Camp
tərəfindən pozulmuşdu: çıxışın ortasında o, əynində qara futbolka
və başında qırmızı Kataloniya barretina-papaq səhnəyə atılaraq
ifaçı qrupun qarşısında, solistlə üzbəüz dayanaraq
gülümsəyə-gülümsəyə əllərini yelləmişdi. Bundan sonra müsabiqə
təşkilatçıları ilk dəfə həmin iştirakçıya təkrar çıxış etmək imkanı
yaratmışdılar.
Mahnılara qoyulan tələblər
"Eurovision"da ifa olunacaq mahnı əvvəlki ilin 1 sentyabr
tarixinədək ifa edilməmiş bəstə olmalıdır. Mahnının xronometrajı
isə 3 dəqiqəni keçməməlidir.
İfaçılardan canlı oxumaq tələb olunur. Yalnız"minusovka"nın, yəni
bek-vokalsız müşayiətin lent yazısından istifadə etməyə icazə
verilir.
Mahnının mətni istənilən dildə ola bilər. Bu qayda 1999-cu ildən
qüvvədədir. 1956-cı ildən 1972-ci ilədək və 1977-ci ildən 1998-ci
ilədək iştirakçı ölkə mütləq öz ölkəsinin dövlət dilində yazılmış
sözlərə bəstələnmiş mahnı ifa etməli idi.
İştirakçılara qoyulan tələblər
"Eurovision" iştirakçısı olmağa iddialı şəxsin yaşı 16-dan aşağı
ola bilməz. Yaşı bundan az olanlar üçün"Eurovision"mahnı yarışması
mövcuddur.
İstənilən ifaçı istənilən ölkəni təmsil edə bilər, hətta həmin
ölkənin vətəndaşı olmasa da.
İştirakçılara səhnədə və Avropa evində ədəbsiz görkəmdə görünmək və
təxribat xarakterli hərəkətlərə yol vermək qadağandır.
"Eurovision" qalibi Avropa Yayım Şurası ilə nəzərdə tutulmuş bütün
tədbirlərdə iştirak etmək haqqında müqavilə bağlayır.
"Eurovision"un Azərbaycan səhifəsi
Bakı bu ilin mayında keçmiş SSRİ paytaxtları arasında Tallinn
(2002), Riqa (2003), Kiyev (2005), Moskvadan (2009)
sonra"Eurovision"a ev sahibliyi etməyə hazırlaşan beşinci şəhər
olacaq.
Azərbaycanın bu layihədə iştirakının ilk mərhələsi 2006-cı ildə
Afinada keçirilən mahnı yarışmasını yayımlamaqla başlayıb. 2007-ci
ilin iyul ayında ölkəmiz İctimai Televiziya və Radio Yaymları
Şirkətinin timsalında Avropa Yayımları Birliyinə qəbul olunub.
Həmin ildən Azərbaycan "Eurovision" mahnı müsabiqəsi layihəsinə
iştirakçı ölkə kimi qoşulub.
Samirə Behbudqızı
Publika.Az
-
İdman12:01
Corcina Ronaldodan geri qalmır: Görün nə oyun çıxardı - VİDEO
-
Nida Xəbər 11:31
Araikin müsahibəsi buna görə yayımlanmadı - Sensasion iddia
-
MDB11:15
Putin bu ölkələrlə birlikdə yeni müharibəyə başlayacaq - Hədəf onlardır
-
Dünya10:44
Bu valideynlər bir uşağa görə 125 min manat alacaqlar
-
Region10:10
Rusiyadakı azərbaycanlılara PİS XƏBƏR - Bu sahələrdə işləmək qadağan edildi
-
Cənubi Qafqaz09:48
Rusiya bu həftə Paşinyanı devirəcək - Şok iddia
-
Hadisə09:21
Məktəb binasında yanğın
-
Sosial08:43
Azərbaycanın tanınmış professoru vəfat etdi - FOTO