Suriyadakı kimyəvi silahların gələcəyi: Bölgə dəhşətli təhlükə ilə üz-üzədir

2013-cü ildən bu yana Kimyəvi Silahların Qadağan edilməsi Təşkilatı (KSQT) Suriyanın kimyəvi silah ehtiyatlarını araşdırsa da, bu prosesdə müxtəlif maneələrlə qarşılaşıb. Müxalifət Əsəd rejimini devirdikdən sonra kimyəvi silahların taleyi ilə bağlı narahatlıqlar artıb. Son zamanlar İsrail Hərbi Hava Qüvvələrinin Suriyadakı hərbi və kəşfiyyat mərkəzlərini hədəf alan hücumlar təşkil etdiyi və bu hücumların kimyəvi silah ehtiyatlarını məhv etmək məqsədi daşıdığı bildirilir.

Publika.az xəbər verir ki, Kimyəvi Silahların Qadağan edilməsi Təşkilatının məlumatına görə, Suriya 2013-cü ildə kimyəvi silahlarını bəyan edib və təhvil verib. Bununla belə, təşkilatın son açıqlamaları ölkədə hələ də elan edilməmiş kimyəvi silah elementlərinin ola biləcəyi ilə bağlı ciddi narahatlıqlar yaradır. 2014-cü ildən bəri gündəmə gələn 26 ayrı-ayrı sualdan yalnız 7-sinə cavab verilib ki, bu da Suriyanın kimyəvi silahlarla bağlı tam şəffaflığı təmin etmədiyi iddialarını gücləndirir.

2013-cü ildə Qutada kimyəvi hücumdan sonra Suriya beynəlxalq təzyiq altında OPCW-yə qoşulub və ehtiyatlarını təslim etməyə razı olub. Həmin vaxt 1300 ton kimyəvi silahın məhv edildiyi açıqlansa da, ekspertlər məlumatın natamam və ziddiyyətli olduğunu bildiriblər. Bu vəziyyət kimyəvi silahların bir hissəsinin gizlədilməsi ehtimalını artırır.

Suriyanın 2021-ci ildə OPCW-yə üzvlüyü məhdudlaşdırılıb və səsvermə hüququ əlindən alınıb. Bu qərar rejimin kimyəvi qazdan istifadəsi ilə bağlı konkret tapıntılardan sonra qəbul edilib. Xüsusilə 2017 və 2018-ci illərdə həyata keçirilən hücumlarda xlor və sarin qazından istifadə edildiyi müəyyən edilib.

OPCW-nin dərc etdiyi hesabatlar Suriyada kimyəvi silahdan istifadə edildiyini açıq şəkildə ortaya qoyur. Bu hesabatlarda 74 mümkün hücum araşdırılıb və onlardan 20-də kimyəvi silahdan istifadə edildiyi təsdiqlənib. İstifadə olunan maddələrə xlor, sarin və xardal qazı daxildir.

OPCW bu hücumların əsas məsuliyyətini Suriya rejimi kimi göstərsə də, DEAŞ-ın 2015-ci ildə kimyəvi silahdan istifadə etdiyini də sənədləşdirir. Bu vəziyyət kimyəvi silahların təkcə rejim tərəfindən deyil, digər silahlı qruplar tərəfindən də istifadə oluna bilməsi riskini artırır.

Beynəlxalq ictimaiyyət kimyəvi silahların qarşısını almaq üçün çox çalışır. Digər tərəfdən, kimyəvi silahların təhlükəsiz şəkildə məhv edilməsi üçün beynəlxalq nəzarət mexanizmlərinin işə salınmalı olduğu vurğulanır.

Aysel Şahmar