Nida Təhlil
“Kürd dövləti”nin hədəfləri: regional-etnik müharibəyə doğru - TƏHLİL
Təxirə düşəcək gözləntiləri boşa çıxdı və bu gün Şimali İraq Kürd Muxtariyyətində referendum keçirilir. Nəticə böyük ehtimalla bəllidir: qutularda “bəli” cavabı çıxacaq. Çünki nə Ərbil, nə də Bərzaninin arxasında dayananlar “yox” cavabının olacağı referenduma getməzdilər. Bölgədə demoqrafik vəziyyət də Ərbilin referendumdan istədiyini alacağını göstərir. Hər hansı fors-major situasiya baş verməsə, sabah, bəlkə də bu günün sonunda “müstəqil Kürdüstan” dünya xəritəsində yerini tutacaq, hətta referendumun nəticələrini heç kim tanımasa belə... Lakin hər şey nə göründüyü qədər romantik, nə də “kürdlərin azadlıq sevdası”ndan ibarət deyil. Bölgə (bəlkə də elə dünyanın özü) geridönüşü olmayan yola qədəm qoyur və beynəlxalq müstəviyə qədər gedib çıxacaq toqquşmalar başlanır.
Kürd referendumunun kölgəsində gizli qalan siyasi planların analizi
olduqca mürəkkəbdir. “Nə baş verir”, “Kimlər hansı oyunu oynayır”
kimi çoxsaylı suallar cavab gözləyir. Amma hər şeyin – referendumun
siyasi hədəfinin nə olduğunun, kim(lər)in hansı oyunlar oynadığının
cavabı bir və əsas sualda birləşib: “NİYƏ İNDİ?”.
100 il öncəsinə qayıdaq: Amerikanın demokrat
prezidenti Vurdo Vilson kürdlərə müstəqillik vədini hələ 1920-ci
ildə Sevr müqaviləsində vermişdi. O zaman, kürdlər Osmanlının
tərkibində qalmağı və türklərlə birgə döyüşməyi üstün tutdu. Bu,
bir dam altında yaşayan kürd-türk ailəsinin tarixi seçimi idi, həm
də Amerika planının baş tutmaması. Lakin bu, planın rəfə
qaldırıldığı demək deyildi. Amerika “Böyük Kürdüstan” xülyasını
kürdlərin şüurlatına yeritmək üçün 50 il gözlədi. 1970-ci illərdə
artıq onlar müstəqillik xəyallarına düşmüşdülər. Elə həmin dövrdə
İraqdakı kürdlərə muxtariyyət verildi. Daha sonra bu status ləğv
edilsə də, kürdlər İraqda muxtar çərçivələrdən də daha yüksək
səviyyədə hərəkət etmək imkanını birdə 2003-cü ildə Amerika
işğalından sonra əldə etdilər. Əslində bölgənin taleyində qara
günlər də həmin vaxtdan başlandı. Budur, uzun illərdir kürdlərdən
daha çox Qərb dairələrinin xəyalları olan gün yetişib. Kürdüstan
dövləti yaradılır.
Təbii ki, referendumda bülletenləri Amerika yox, kürdlər qutuya
atacaq. Amma müstəqillik heç də 70 yaşlı Bərzaninin “ölmədən dadmaq
istədiyi” nemət deyil. O da deyil ki, iqtisadi baxımdan güclənən,
de-fakto müstəqil olan, mərkəzi Bağdad hökuməti ilə neft üstündə
zaman-zaman toqquşan kürdlər bunu de-yure formaya salırlar. Heç
Bərzani ilə İbadinin bir dam altında yaşamağa məcbur olan günülər
sayaq tez-tez küsüşməsinin də bura dəxli yoxdur. Doğrudur, kürdlər
illərdir dövlət olmağı arzulayır, hətta bunun üçün terrordan belə
çəkinmir, Bərzaninin bayrağı altında toplananların isə belə şansı
həmişə daha yüksək olub. Hesab etmək olar ki, illərdir gözlənilən
müstəqillik arzusu üçün şərait yetişib. Lakin unutmaq olmaz ki,
Amerika (İsrailin istəyi də burada böyük rol oynayır) icazə
verməsəydi, bu, elə arzu olaraq qalacaqdı.
Referendum qərarında Amerika izi: Bərzani illərlə
gözlədikdən sonra referendum tarixini may ayında açıqladı. Bu,
sıradan yazın son günləri kimi görünə bilər. Amma məhz həmin
tarixdə prezident Donald Trampın kürəkəni və baş məsləhətçisi Cared
Kuşner ABŞ-ın Birləşmiş Baş Qərargahlar Komitəsinin sədri, general
Cozef Danfordla birlikdə Ərbildə Bərzani ilə gördüşdü. Görüşün
qapalı tərəfinin detalları açıqlanmasa da, yayılmış bir fotoda
Bərzaninin Kuşner və Danfordla birlikdə masadakı xəritə üzərində
müzakirə apardığı görünürdü. Xəritədə nə var idi? Bu suala dəqiq
cavab vermək mümkün deyil, amma indiki məqamda hesab etmək olar ki,
kürd muxtariyyətinin lideri amerikalılara “Kürdüstanın”
sərhədlərini göstərirmiş. Həmin görüşdən dərhal sonra kürd
partiyalar Ərbildə toplandı və sentyabrın 25-nə referendum təyin
edildi. İndiyə qədər çoxları referendumun təxirə düşəcəyini hesab
edirdi, xüsusilə Ankara, Bağdad, eləcə də Tehranın sərt mövqeyinin
vəziyyəti dəyişəcəyi ehtimalı böyük idi. Digər tərəfdən, ABŞ-ın
Ərbilə rəsmi şəkildə geri çəkilmək çağırışları da ziddiyyətli
situsiya yaradır, fikirləri qarışdırırdı. Lakin sentyabrın 20-də
Vaşinqtonun 650 xüsusi təyinatlı əsgəri Ərbilə göndərməsi
referendumun keçirilməyəcəyi ehtimalını alt-üst etdi. Amerika ikili
oynayırdı. Həm referendumu dəstəkləmədiyini, İraqın bölünməsini
istəmədiyini deyir, həm də Ərbilə əsgər göndərməklə mümkün kənar
müdaxilə təhlükəsini azaldır.
Və proseslərin inkişafı “NİYƏ İNDİ?” sualının birdən çox
cavabını verir.
Dünya xəritəsini göz önünə gətirəndə, ABŞ-ın Çin, Rusiya və İranla
(Türkiyə ilə dolayısı) açıq müharibəyə başladığı görünür. Və çox
maraqlıdır ki, hər biri ilə öz sərhədlərinin dibində üz-üzə gəlir.
Əslində Trampın gəlişindən sonra dəyişən Amerika strategiyası bunu
özündə ehtiva edir: rəqib meydanında oynamaq.
Koreya yarımadasında təəccübləndirəcək qədər qəfil gərginlik
yarandı və Çin öz sərhədlərinin dibinə çəkildi. Suriyada
amerikalılarla kəllə-kəlləyə gələn rusların sıxışdırılması başlandı
və hazırda Şərqi Avropada, Rusiya sərhədlərində yeni toqquşmaya
hazırlıq gedir. (Saakaşvilinin Ukraynaya Napoleonun Paris
qapılarından girdiyi sayaq gəlişi heç də təsadüfi deyil – A.N).
Yəni indiki məqamda nə Çin, nə də Rusiya Yaxın Şərqdə ABŞ-a əngəl
törədəcək vəziyyətdə deyil. Yerdə Türkiyə və İran qaldı. Əsas
rəqiblərini neytrallaşdıran, yaxud buna tədricən nail olan ABŞ
“müstəqil Kürdüstan” gedişi ilə də bu iki ölkəni vurur və Böyük
Yaxın Şərq Planında ilk qazanclı gedişini edir.
ABŞ-ın “Kürdüstan” hədəfləri: Hələ Sevr
müqaviləsində ortaya atılan “Böyük Kürdüstan” planı İraq, Türkiyə,
İran (xüsusilə Cənubi Azərbaycan əraziləri) və Suriyanın müəyyən
ərazilərini əhatə edirdi. Günün sonunda “müstəqil Kürdüstan”ın
yaranması, “Böyük Kürdüstan”nın yaranması olmayacaq, amma bu,
başlanğıcdır və ABŞ məhz cari hədəflərinə bu başlanğıc üzərindən
nail olmağı hədəfləyir.
“Kürdüstan” elan olunarsa:
SURİYADA; şimal bölgəsini işğal edən PKK/PYD-nin
nəzarət etdiyi ərazilər de-fakto “Kürdüstan”a daxil edilir və
beləliklə, Aralıq dənizinə çıxacaq “kürd dəhlizi”nin yaranması an
məsələsi olur.
1. Amerika Şimali İraqdan Aralıq dənizinə qədər kürdlərin nəzarət
etdiyi dəhliz yaratmaq istəyir. Suriyanın şimalında PYD-nin
gücləndirilməsi buna hesablanıb. İki il öncəyə qədər İraq
sərhədindən başlamış Kobaniyə qədər bölgə PYD-nin əlində idi.
Kobanidən başlamış Türkiyənin Öncüpnar sərhəd-keçid məntəqəsinə
qədər ərazi İŞİD-in, Öncüpnardan Afrinə qədər olan kiçik ərazi
Türkiyənin, Afrin isə yenə PYD-nin nəzarətində idi. Lakin İŞİD
şüurlu şəkildə, daha doğrusu, ABŞ-ın istəyi ilə heç bir güllə
atmadan Suriyanın mərkəzinə - Rakkaya doğru çəkildi və PYD-nin
irəliləməsinə şərait yaratdı. Həmin vaxt Türkiyə “Fərat qalxanı”
əməliyyatı ilə Əl-Baba girdi və PYD-nin Fərat çayından keçməsinə
imkan vermədi. Beləliklə, “terror dəhlizi” adlanan layihənin
qarşısını aldı.
Lakin Tramp Obamadan miras qalan bu layihəni rəfə qaldırmadı, hətta
bir az da irəli gedərək, Suriyanın şimalında Türkiyə üçün böyük
təhlükə olan PKK/PYD terror təşkilatına 900 TIR-dan artıq
silah-sursat verməklə güclü ordu yaratmaq istiqamətində addımlar
atdı. Bu, Suriyanın şimalında güclü orduya çevrilən PYD və İraqın
şimalında “Kürdüstan”ın Türkiyənin cənub sərhədlərinə sədd çəkməsi
deməkdir.
“Kürd dəhlizi”nin hədəfi:
a) Şimali İraqdan Aralıq dənizinə çıxış əldə edilir və beləliklə,
Ərbilin nəzarətində olan neft bu dəhlizdən keçərək, Aralıq
dənizinə, oradan da Avropaya çıxarılır. Ərbilin keçirdiyi
referendumun türkmanların tarixi torpağı olan Kərkükü əhatə
etməsinin səbəbi də budur.
Kərkükün neft ehtiyatları 8,7 milyard barel miqdarında hesablanır.
İraqın Bəsrə bölgəsi ilə yanaşı, ən zəngin təbii sərvətlərə malik
şəhəridir. Hesablamalara görə, İraq neftinin 40 faizə qədəri məhz
Kərkükdə yerləşir. Şəhər türkmanların tarixi torpaqlarıdır, lakin
hazırki demoqrafik vəziyyət kürdlərin xeyrinədir və təbii ki, bu,
zaman-zaman süni şəkildə yaradılmış problemin nəticəsidir. 2005-ci
ildə hazırlanmış İraq konstitusiyasında Kərkükün statusu müəyyən
edilməyib. Status məsələsinin 2007-ci ildə həll ediləcəyi
gözlənilsə də, yenə də baş tutmadı və nə təsadüf ki, həmin vaxt
Bərzani Kərkükün “əslində kürd torpağı” olduğunu açıqladı. O, bir
də referenduma sayılı günlər qalanda “Kərkük bizimdir” sözlərini
deyəcəkdi. Son 15 ildə Kərkükün addım-addım işğalı baş verir və
güman ki, de-yure işğal günün sonunda baş tutacaq.
Xatırlatma:
- 2003-cü ildə ABŞ İraqı işğal edərkən, kürdlər Kərkükdə əhalinin
qeydiyyat idarəsini yandırdılar, heç bir sənəd tapılmadı. Bu,
ABŞ-ın istəyi ilə bu günlər üçün hazırlanan planın bir parçası
idi.
- 2014-cü ildə İŞİD İraqa girdi. Dünya yezidi kürdlər üçün ayağa
qalxsa da, bölgədə ən çox zərər çəkən və köç yaşayan türkmanlar
oldu. Türkmanların kompakt yaşadığı Mosul, Telafer və Kərkükətrafı
bölgələrdən yüzminlərlə insan Türkiyəyə və İraqın iç bölgələrinə
köç etdi. Onların yerini isə əsasən kürdlər doldurdu.
- Kürdlərin çoxluğu təmin ediləndən sonra Kərkükə vali olaraq
Necmettin Kerim adlı kürd təyin olundu. Kürd vali fəaliyyəti
dövründə türkmanlara süni problemlər yaradaraq, onların evini
kürdlərə verməklə məşğul olub. Bu da kürdləşdirilmə prosesinin bir
hissəsi idi. Referendumdan aylar öncə Kərkükdə kürd bayrağı
qaldırıldı. Bağdad və Ankaranın sərt reaksiyalarından sonra, bayraq
endirilsə də, əslində kürdlər mesajlarını vermişdilər və bu gün
referendumda təkcə kürdlər müstəqil olmur, həm də Kərkük işğal
edilir.
Kərkük türkmanları referendumu boykot edirlər, çünki nəticənin nə
olacağını bilirlər. Boykot nəticəni dəyişdirməyə qadir olmasa da,
sonrakı prosesdə irəli sürülə biləcək yeganə arqument ola bilər.
Lakin işğal təkcə Kərküklə yekunlaşmayacaq. Referendumdan sonra
böyük ehtimalla Mosulun da “Kürdüstana” qatılması prosesi
başlanacaq. Bərzani 2014-cü ildə bu günə hesablanmış bir açıqlama
vermişdi və güman ki, bu gün həmin sözlər unudulub.
“Referendum məsələsinə Mosulun İŞİD-dən azad edilməsindən
sonra baxacağıq”, demişdi Bərzani. Bu əslində Mosulun da
“Kürdüstana” qatılmasının ilk mesajı idi. Daha sonra ABŞ Türkiyəni
yaxına buraxmadan Mosulun İŞİD-dən azad edilməsi əməliyyatına
başladı. Əməliyyatda türklər iştirak etsəydi, Ankaranın bölgəyə
iddiası daha asan olacaqdı. İndi ABŞ-ın Mosulda “haqqı” daha çoxdur
və bölgənin Kərküklə birgə kürdlərə verilməsi istisna deyil.
(Burada incə bir məqam da diqqətdən qaçmır: Mosul
referenduma daxil edilməyib. Ehtimal ki, referendumdan sonra Ərbil
Mosula iddiasını ortaya qoyacaq, Bağdad isə buna qarşı çıxacaq.
Bunu Vaşinqton bilir, bəs nədən oyunu bu qədər çətinləşdirir?!
Mosul ABŞ-ın bölgədə başlatmaq istədiyi ETNİK SAVAŞIN səbəbi ola
bilər – bu haqda bir az sonra...).
Beləliklə: Kərkük “Kürdüstan”a daxil edilir; Ərbil
Bağdada heç bir haqq ödəmədən ABŞ-ın dəstəyi ilə bölgənin zəngin
neft ehtiyatlarını “kürd dəhlizi” üzərindən Aralıq dənizinə
çıxarır; Bağdadın Kərkük nefti də daxil olmaqla karbohidrogen
ehtiyatlarını Türkiyə üzərindən Avropaya çıxarmaq istəyi alt-üst
olur; Və ən böyük zərbələrdən biri də Türkiyənin özünə dəyir.
b) “Kürd dəhlizi” planı təkcə neftlə yekunlaşmır. Bu, “Böyük
Kürdüstan”ın Suriya torpaqlarına aid olan ərazisinin əldə edilməsi
deməkdir. Parçalanma növbəsi İraqdan sonra Suriyadadır. Türkiyənin
cənub sərhədlərində üfiqi istiqamətdə uzanan “kürd dövləti” artıq
“uzaq xəyal” deyil.
c) Türkiyənin cənubunda “kürd dövləti” yaranarsa, Böyük Yaxın Şərq
Planının ən vacib elementlərindən biri həyata keçirilmiş olacaq.
Bununla, Türkiyənin ərəb dünyasına çıxışı bağlanacaq və Ankaranın
2023-cü ildən sonra “Yeni Türkiyə” planına hesablanan ərəb
siyasətinin önündə keçilməz baryer yaranacaq. Bu, həm də Türkiyənin
Yaxın Şərqə müdaxiləsini dayandırmaq və indiki mərhələdə regional
güc potensialını sıradan çıxarmaq gedişidir.
2. “Kürd dəhlizi”nin əsas hədəflərindən biri təbii ki, Suriyada
davam edən müharibədir. ABŞ İraq neftinin demək olar ki, yarısını
Bağdadın nəzarətindən kənar, təhlükəsiz şəkildə Avropa bazarına
çıxarır, Türkiyə qarşısında onun əvəzinə döyüşəcək “dövlət”
yaradır, həm də Suriyanı parçalayır. Referendumdan sonra “müstəqil
Ərbil”dən dəstək alan PYD ABŞ-ın verdiyi slahlarla həm Türkiyə
sərhədlərində türk ordusuna, həm də Suriyada Türkiyə-İran-Rusiya
üçlüyünə qarşı döyüşəcək. Belə demək mümkünsə, ABŞ Suriyada
apardığı “vəkalət müharibəsində” oyunçuları dəyişdirir: PYD İŞİD-i
əvəzləyir. İŞİD bölgədən tədricən çıxarılacaq və çox güman ki,
Asiyaya doğru hərəkətə keçəcək. Yaxın Şərqdə ABŞ-ın “vuran əli”
kürdlər olacaq.
TÜRKİYƏDƏ; “Kürdüstan”ın yaranması Türkiyəyə təkcə
cənub sərhədlərində deyil, sərhədlərin içində də problem yaradacaq,
daha doğrusu mövcud problemi artıracaq. Çünki “kürd dövləti”
Suriyadakı kürdlərə qol-qanad verdiyi kimi, Türkiyənin cənub
bölgəsində yaşayan və özlərini “kürdüstan dövləti”nin nümayəndəsi
hesab edən kürdlərə də “işıq” olacaq. Təbii ki, həmin bölgədə
terrora dəstək verməyən kürdlər çoxluq təşkil edir, amma
“Kürdüstan”ın yaranması müəyyən mənada onlara da təsir edə bilər.
Hətta mövcud vəziyyət dəyişməsə belə, “kürd dövləti” PKK-nın
Türkiyə daxilindəki hücumlarını artırmasına və separatçılıq
meyllərinin güclənməsinə səbəb olacaq. Hədəfdə Türkiyənin daxildən
vurulması da var.
İRANDA; ABŞ “Kürdüstan” üzərindən hazırda xarici
siyasətinin əsas prioritetlərindən birinə çevrilən “İranı vurmaq”
gedişlərində də istifadə edəcək. Əslində İraqda yaradılan,
Suriyadan torpaq almaq imkanı yüksək olan kürdlərin “Böyük
Kürdüstan” xəyallarının Türkiyə və İran hissəsinə nail olacağı
çətin görünür. Lakin Amerika üçün indi bu vacib deyil. Vacib olan
“Kürdüstan” üzərindən bu iki ölkəni sıxmaqdır. Türkiyə planı
məlumdur, İrana gəldikdə isə PKK-nın qolu olan PJAK Tehran üçün
ciddi problemə çevriləcək və terror bu ölkənin iliyinə qədər
işləyəcək. Təsadüfi deyil ki, referendum ərəfəsində PKK-nın
qərargahı olan Qəndil dağının İran hissəsində terrorçuların bayrağı
qaldırıldı. Bu, gələcək problemin başlanğıcıdır. Tehran referenduma
iki gün qalmış Qəndil dağında terrorçuları bombaladı. Atılan
bombalar da üfüqdəki təhlükəni aydın göstərir.
İran güman ki, daxildəki hücumlara sinə gəlmək gücündədir. Lakin
Tehran üçün ən böyük problem İraq-Suriya-Livan xəttində yaranacaq.
Çünki Şimali İraqda ABŞ-ın nəzarətindəki “kürd dövləti” yaranırsa,
bu, Tehranın Bağdada çıxışında maneələr yarada bilər. İran İraq
üzərindən Suriyaya çıxış əldə edir, oradan isə Livana. İranın
bölgədə “əsas gücü” olan Hizbullah Livanda yerləşir və İraq-Suriya
xətti Tehranın Hizbullahla yeganə quru yoludur. “Kürdüstan” İranın
həm Suriyada lojistik fəaliyyətinə, həm də Hizbullahla əlaqəsinə
çətinlik yaradacaq. ABŞ-ın, həm də İranı ciddi təhlükə görən
İsrailin istəyi də məhz budur.
İRAQDA; Bu ölkə “Böyük Kürdüstan” planında ilk
parçalanan hədəfdir. Bağdadın bütün həmlələrinə baxmayaraq, böyük
ehtimalla, günün sonunda parçalanma prosesi qaçılmaz olacaq. Amma
ABŞ-ın İraq üzərində bu gedişi etməsi də maraqlıdır. Axı 2003-cü il
işğalı ilə istədiyinə nail ola bilməyən ABŞ niyə İraq planını
yarımçıq saxlayır? İlk baxışda, Amerikanın İraq planından əl
çəkdiyi görünə bilər və hesab etmək olar ki, Vaşinqton Bəsrə
bölgəsinin zəngin karbohidrogen ehtiyatlarını daha istəmir. Çünki
Bağdad “kürd dövləti”nin peyda olmasından sonra, ABŞ-ın heç bir
istəyinə “hə” deməyəcək. Əslində isə “Kürdüstan” İraq planında ən
böyük həmlədir.
- Amerika bu güclə şiə hakimiyyətinin hökm sürdüyü Bağdadı
vuracaq;
- “Kürd dövləti” həm də İranın İraqda möhkəmlənməsinə qarşı hərəkət
edəcək. Tehranın Bağdaddakı “əllərinin kəsilməsi”, onun üçün həyati
əhəmiyyət kəsb edən İraq-Suriya-Livan xəttinin dağılması
deməkdir.
- Və ən nəhayət, İraqda kürd-ərəb müharibəsi başalanacaq.
ETNİK MÜHARİBƏ: ABŞ-ın istəyi demokratik, inkişaf
etmiş “Kürdüstan” yox, məhz bölgədə etnik müharibəni qızışdıracaq
“kürd dövləti”dir. Etnik müharibə İraqda kürdlərlə ərəblər arasında
olacaq, artıq Bağdadın reaksiyası bunun çox yaxın olduğunu
göstərir. Rəsmi Bağdad dünən yaydığı açıqlamada qonşu ölkələrə
Ərbildən neft almamaq çağırışı edib, güman ki, İraqın
parçalanmasını istəməyən qonşular bu çağırışa səs verəcək. Yuxarıda
qeyd etdiyimiz kimi, Ərbil statusu müəyyən olunmayan Kərkükü öz
“sərhədlərinə” daxil etməsi münaqişədə başlanğıc ola bilər. Ardınca
Mosul faktoru kürd-ərəb qarşıdurmasını gücləndirəcək. ABŞ-ın Mosulu
Türkiyəni yaxına buraxmadan İraq ordusu və Ərbilə tabe olan
peşmərgə gücləri ilə təmizləməsi buna hesablanmışdı. Çünki Ərbil və
Bağdad Mosulun azad edilməsində pay sahibi olduqlarını əsas
gətirərək, iddia irəli sürəcəklər. Bu da qarşıdurmanı daha da
gücləndirəcək.
İraqdakı etnik müharibə digər üç ölkəyə - Suriya, Türkiyə və İrana
da sıçraya bilər.
- Suriyada PYD topladığı güclə Əsədə qarşı döyüşəcək, Əsəd isə
Suriya ərəblərini ətrafına toplamaq üçün “ölkə parçalandı” tezisini
irəli sürəcək. Beləliklə İraqdan sonra bölünəcək Suriyada da
kürd-ərəb müharibəsi alovalanacaq.
- Əlindəki rıçaqlarla Ərbili sıxmağa başlayacaq İranda PJAK
terrorçuları Tehrana qarşı terror aktlarını gücləndirəcək. Bununla
yanaşı, İrandakı kürdlərin də mərkəzi hökumətə qarşı çıxması
istisna deyil. Bu, daxili toqquşmalara səbəb ola bilər.
- Türkiyə də daxilində PKK tərəfdarları ilə eyni vəziyyəti yaşaya
bilər.
Lakin etnik müharibə ilə yanaşı, REGİONAL
MÜHARİBƏNİN başlaması da an məsələsinə çevrilib. Amerika
kürd referendumu ilə həm də bu hədəfə də oynayır.
Türkiyə-İran-İraq rəsmiləri artıq neçə gündür sıx təmaslar qurur və
referendumdan sonra atılacaq addımlar müzakirə olunur. Diqqət edin,
müzakirələr referendumdan sonrasına həsr olunub, bu, bölgə
ölkələrinin hazırki situasiya ilə razılaşdığı deməkdir. İran Ərbilə
ilk embarqoları tətbiq etməyə başlayıb, İraq referendumun
nəticələrini tanımayacağını açıqlayır, Türkiyə isə “hesabını
soruşacağıq” deyir. Siyasi gedişlərlə yanaşı, ordular da hərəkətə
keçib. Türkiyə Silahlı Qüvvələri İraq sərhədinə qoşun yığıb, İraqın
baş qərargah rəisi Osman Qənimi sentyabrın 23-də təcili şəkildə
Ankaraya gəldi, güman ki, referendum sonrası atılacaq hərbi adımlar
müzakirə olunub. İran ordusu isə dünən Ərbilə bağlı olan dağlıq
bölgəni bombaladı. Ardınca sərhəddə böyük hərbi təlimlərə strat
verdi. Yaranmış vəziyyət regionda genişmiqyaslı müharibənin hər an
başlaya biləcəyini göstərir.
Və bu, Amerikanı çox sevindirəcək:
1. Müharibədə İraqla yanaşı, Türkiyə və İran da
iştirak edə bilər. Çin və Rusiyanın başını sərhədlərinin dibində
qatan ABŞ bununla Türkiyə və İranı da yeni müharibə ocağına
sürükləyir, beləliklə, Ankara və Tehran bu döyüşdə güc itirir,
diqqət Suriyadan yayınır, bölgə tamamilə Vaşinqtonun istədiyi hala
gəlir.
2. Burada ən çox maraqlı olan və qazanclı çıxacaq
ölkə İsraildir. Ərəb dünyasını, İranı, eləcə də Türkiyəni özünə
təhdid görən Təl-Əviv başlaya biləcək etnik-regional toqquşma ilə
bu qüvvələrin zəifləməsində maraqlıdır. İsrailin Bərzanini açıq
şəkildə sona qədər dəstəkləməsinin səbəbi də buradan qaynaqlanır.
Və təbii ki, burada Trampın seçkidə ona dəstək verən yəhudi gücü
qarşısında götürdüyü ödhəliklərini hazırda yerinə yetirdiyi amili
də unudulmamalıdır.
Burada açıq qalan məqamlardan biri də “ABŞ-ın müstəqil olmasını
istəyən Kürdüstanın ilk gündən müharibəyə qoşulmasında niyə
maraqlı” olmasıdır. Bu, olduqca mürəkkəb məsələdir. Görünən sadəcə
budur ki, regionda böyük və uzun müddət davam edəcək yeni münaqişə
ocağı yaranır.
Və Amerika-İsrail birliyi bu münaqişə ocağına İranla Türkiyənin
qoşulmasını çox istəyir.
Açıq hədəf İrandır. Həm İsrail, həm də ABŞ üçün Tehran hazırda ən
prioritet problemdir. Lakin Türkiyə ilə bağlı hədəflər daha gizli
və daha təhlükəli görünür.
Türkiyə müharibəyə necə daxil edilə bilər?: Türk
ordusu İraqla sərhəddə hər an müdaxiləyə hazır vəziyyətdə gözləyir.
“Kürdüstan”ın yaranmasının hədəflərinin təhlükəsi göstərir ki, 40
ildən artıq müddətdə PKK terroru ilə mübarizə aparan Türkiyənin
müdaxilədən başqa yolu yoxdur. Lakin bu müharibə arzuolunmaz
bataqlıq da ola bilər. Türkiyənin İraqda müharibəyə qoşulması
ssenarisini bu cür təxmin etmək olar: Kərkükdə kürdlər
türkmanlara hücum edir və şəhərdə etnik toqquşma başlanır. Ankara
sazişinə görə, Kərkükün zamini olan Türkiyə haqlı olaraq müdaxilə
edir.
Amerikanın mümkün ssenarisi budur. Bu, ssenaridə vaxtilə Kərkük və
Mosula girməkdə israr edən Turqut Özalın “İraq savaşına
Amerikanın yanında girsək, bir qoyar, üç alırıq” sözləri
keçərli deyil, əksinə, Vaşinqton Ankaraya qarşı oynayır. Amma hərbi
müdaxilə ilə Türkiyənin gələcək təhlükələrin qarşısını ala biləcəyi
perspektivi də görünür və deyəsən, itki nə qədər böyük olursa,
olsun, müdaxilədən başqa çıxış yolu yoxdur.
Vaşinqton-Təl-Əviv birliyinin hədəfində olan etnik və regional
müharibənin ayrı-ayrılıqda yaşanacağını düşünmək sadəlövhlükdür.
Əksinə, həm xalqların iştirakı ilə etnik, həm də dövlətlərin
iştirakı ilə regional toqquşmalar iç-içə baş verəcək və bu, Suriya
müharibəsində də daha mürəkkəb, uzunmüddətli ola bilər.
Dünyanın burnuna barıt qoxusu gəlir: Proseslərin
analizi “hər şey mümkündür” tezisini gücləndirir. Referendum
Bərzaninin istəyi kimi nəticələnməyə də bilər, hərçənd, bu 100/1
ehtimaldır. 100/99 ehtimal “müstəqil Kürdüstan” olacaq və bununla,
bölgədə regional-etnik müharibəyə start veriləcək. Versiyalar
yetərincə çoxdur, lakin 100/100 ehtimal budur ki; Dünya
sabahı bugünkü kimi açmayacaq.
Asif Nərimanlı
-
İdman12:01
Corcina Ronaldodan geri qalmır: Görün nə oyun çıxardı - VİDEO
-
Nida Xəbər 11:31
Araikin müsahibəsi buna görə yayımlanmadı - Sensasion iddia
-
MDB11:15
Putin bu ölkələrlə birlikdə yeni müharibəyə başlayacaq - Hədəf onlardır
-
Dünya10:44
Bu valideynlər bir uşağa görə 125 min manat alacaqlar
-
Region10:10
Rusiyadakı azərbaycanlılara PİS XƏBƏR - Bu sahələrdə işləmək qadağan edildi
-
Cənubi Qafqaz09:48
Rusiya bu həftə Paşinyanı devirəcək - Şok iddia
-
Hadisə09:21
Məktəb binasında yanğın
-
Sosial08:43
Azərbaycanın tanınmış professoru vəfat etdi - FOTO