Əfqanıstan-Pakistan sərhədində gərginlik: Doha razılaşmasının kölgəsində yeni çağırışlar

Son günlər Əfqanıstan və Pakistan sərhədində baş verən silahlı toqquşmalar bölgədə yenidən gərginlik yaradıb. Hər iki tərəf qarşılıqlı ittihamlarla çıxış edir, hadisələr isə regionda təhlükəsizlik və sabitliklə bağlı narahatlıqları artırır.

Publika.az xəbər verir ki, hadisələrin fonunda Türkiyə diplomatik kanallar vasitəsilə tərəflər arasında gərginliyin azaldılması və dialoqun bərpası üçün vasitəçi rolunda çıxış edir. Ankara regionda sabitliyin yalnız qarşılıqlı etimad və əməkdaşlıqla mümkün ola biləcəyini vurğulayır.

Müşahidəçilər hesab edirlər ki, bu gərginliklər 2020-ci ildə imzalanmış Doha Razılaşmasının icrası və onun nəticələri ilə birbaşa bağlıdır. Sülh prosesinə dair vədlərin bir qismi yerinə yetirilmədiyindən, Əfqanıstanda siyasi və təhlükəsizlik vəziyyəti yenidən qeyri-sabit mərhələyə keçib.

Doha Razılaşması: vədlər və reallıqlar

29 fevral 2020-ci ildə ABŞ ilə Taliban arasında imzalanan Doha Razılaşması, uzun illər davam edən müharibəyə son qoymaq və Əfqanıstanda sülh üçün əsas çərçivə kimi qiymətləndirilmişdi. Pakistan bu prosesdə mühüm vasitəçi rolunu oynamış, tərəflərin danışıqlara başlamasına töhfə vermişdi.

Razılaşmanın əsas istiqamətləri təhlükəsizlik təminatı, əfqanlararası siyasi dialoq, məhbusların azad edilməsi və beynəlxalq diplomatik əməkdaşlığın bərpasını əhatə edirdi. Lakin sonrakı dövrdə bəzi öhdəliklərin tam icra olunmaması regional sabitliyə təsir göstərib.

Təhlükəsizlik məsələləri və beynəlxalq narahatlıqlar

Doha sənədinə əsasən, Taliban Əfqanıstan ərazisindən heç bir qrupun və ya şəxsin digər ölkələrin təhlükəsizliyinə təhdid yaratmasına imkan verməyəcəyini vəd etmişdi. Bununla belə, beynəlxalq hesabatlara görə, bəzi radikal qrupların fəaliyyətinin tam nəzarət altına alınmadığı müşahidə olunur.

2022-ci ilin iyulunda Kabildə həyata keçirilən pilotsuz hücum nəticəsində “Əl-Qaidə” liderinin məhv edilməsi bu narahatlıqların əsas səbəblərindən biri kimi göstərilir. Regiondakı təhlükəsizlik vəziyyəti, xüsusilə Pakistan və Orta Asiya sərhədlərinə yaxın ərazilərdə, diqqət mərkəzində qalır.

Siyasi dialoq və daxili proseslər

Razılaşmanın mühüm bəndlərindən biri Talibanın digər əfqan siyasi qüvvələri ilə danışıqlar aparması idi. Lakin bu proseslərin istənilən nəticə vermədiyi bildirilir. Atəşkəsin tam təmin olunmaması və siyasi inklüzivliyin məhdud qalması Əfqanıstanın daxili sabitliyini çətinləşdirir.

Türkiyə bu istiqamətdə də humanitar və diplomatik təşəbbüslər göstərir, Əfqanıstanda təhsil, səhiyyə və infrastruktur sahələrində yardım proqramlarını davam etdirir. Ankara regionda sabitlik və iqtisadi əməkdaşlıq üçün beynəlxalq koordinasiyanın vacibliyini vurğulayır.

Humanitar vəziyyət və beynəlxalq münasibətlər

Doha razılaşması çərçivəsində minlərlə Taliban məhbusu azad edilsə də, bu prosesin tam nəzarətdə aparılmaması müəyyən narahatlıqlar doğurub. Hazırda Əfqanıstan humanitar yardıma ehtiyac duyur, iqtisadi və sosial vəziyyətin yaxşılaşdırılması isə beynəlxalq əməkdaşlıqdan asılıdır.

Bəzi beynəlxalq təşkilatlar və donor ölkələr, o cümlədən Türkiyə, Qətər və BMT qurumları, Əfqanıstanda qadınların təhsili, səhiyyə və kənd təsərrüfatı sahələrində layihələri dəstəkləyir.

Ekspertlərin fikrincə, regionda son baş verən hadisələr Doha Razılaşmasının bəzi müddəalarının yenidən nəzərdən keçirilməsini zəruri edir. Beynəlxalq ictimaiyyət sülh prosesinin davamı və terrorizmlə mübarizənin koordinasiyası üçün daha güclü diplomatik mexanizmlərin yaradılmasını vacib hesab edir.

Siyasi müşahidəçilər qeyd edirlər ki, Pakistan, Əfqanıstan və Türkiyə arasında dialoqun gücləndirilməsi, həm regional sabitlik, həm də iqtisadi inkişaf baxımından vacib amildir.

Roza Şəfiyeva