Tiflisin ərazi iddiası: Keşikçidağ kimindir? - Tarixi faktlar

Son günlər Azərbaycanın Gürcüstanla sərhəddə yerləşən “Keşikçi dağ” (Gürcüstan tərəfinin versiyasına görə “David Qareci”) monastır kompleksi ətrafında yaranmış gərginlik sözügedən abidənin tarixi ilə bağlı aydınlaşma tələb edir.

Məsələ ilə bağlı Axar.az-a danışan siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Zaur Əliyev bildirib ki, “Keşikçi dağ” monastırı yalnız 11-ci əsrdə siyasi amillər səbəbindən gürcülərin təsiri altına keçib.

“Azərbaycanlıların “Keşişdağ” məbədi və ya “Qaraca” məbəd, gürcülərin isə “David Qareci” adlandırdığı monastırın yaxınlığındakı düzənlik ərazi Ceyrançöl adlanır. Borçalı-Qarayazı folklor örnəklərində maral, ceyran, cüyürlə bağlı mifik mətnlərə də rast gəlinir. Buna görə bu ərazidə gürcü toponimi, oykonimi axtarmağa gərək yoxdur. Həmin oxşar taleni Qarabağdakı alban kilsəsi də yaşayır. Rus işğalına qədər alban kilsəsi müstəqil idi. Çünki albanlar pravoslav, ermənilər isə monofizit təriqətinə mənsub idilər. Bu isə faktiki olaraq onların birləşməsini əngəlləyirdi. Amma rus işğalından sonra çar hakimiyyəti alban kilsəsinin ermənilərə qarışmasını tələb etdi. O zaman buna qarşı müqavimət də vardı. Qarabağ xristianları çara məktubda özlərinin erməni yox, aqvanlar, utilər olduqlarını bildirirdilər. Amma az sonra İran və Türkiyədən gəlmə ermənilərin sayının ərazidə artması nəticəsində xristian albanlar ermənilər içərisində əridildi”, - Z.Əliyev deyib.

Onun sözlərinə görə, müəllifləri Adolf Berje və Dmitri Kobyakov olan “Qafqaz Arxeoqrafiya Komissiyasının Aktları” adlanan sənədlər var. Həmin sənədlər toplusunun 1866-cı ildə nəşr edilən birinci cildində konkret yazılır:

“Kürün sağ sahilində yaşayan türklərin başçısının adı Babakər olub və müasir Azərbaycanla Gürcüstan dövlətlərinin sərhəd zolağında ucalan Keşişdağ monastır kompleksində ilk kilsəni o inşa etdirib”. Babəkər adının gürcülərə heç bir aidiyyəti yoxdur, çünki Babək, Babəkər adı azərbaycanlılara aid ad olaraq bütün tarixi mənbələrdə qeyd edilir. Qafqazın ilk rusdilli “Tiflisskiye vedomosti” qəzetinin 1832-ci ildə nəşr edilən 2-ci sayında Qordayev soyadlı bir müəllif yazır: “O zaman Gürcüstanda Kürün sağ tərəfində yaşayan tatarların Babakər adlı rəisi olub və Müqəddəs David öz şagirdi Lukian ilə onu ziyarətə gəlir, onun məbədində dua edirdilər”. Təsadüfi deyil ki, hazırda Borçalıda, abidələrin yerləşdiyi əraziyə yaxınlıqda ucalan dağlardan biri Babakər dağı adlanır. Məncə, bu mənbələr kifayət edər ki, həmin monastırın albanlara aid olması isbat edilsin. Hesab edirəm ki, monastır məsələsi Gürcüstanın yeni prezidentinin ermənilərə “xidmət” etməsi üçün bir cəhddir. Çünki Azərbaycan tərəfi bu məsələdə güzəştə getsə, sabah ermənilər albanların son tarixi varisləri sayılan məbədlərimizin onlara aid olmasına nail olacaqlar. Bu da mübahisə obyektinə çevrilib. Əslində, söhbət ərazidən çox, abidənin taleyindən gedir. Bu, Azərbaycan üçün prinsipial məsələdir”.

Zaur Əliyev Gürcüstan azərbaycanlıları haqqında da danışıb və onların zəngin maddi-mədəni irsə malik olduğunu bildirib:

“Onların məskunlaşma arealını əhatə edən ərazilərdə yerləşən tarixi abidələr (qalalar, məscidlər, qəbirüstü məzar daşları, türbələr və s.) qədimlərdən günümüzə bölgədəki türk varlığına şahidlik edən baba mirasıdır. Regionda yaşayan digər xalqlara türk dilinin və mədəniyyətinin böyük təsiri olmuşdur. Bu gün Gürcüstanın hər yerində Azərbaycan türklərinin izi var. Məlumdur ki, dünyada xaçpərəstlik yayılanda onu ilk qəbul edənlər arasında Alban dövləti də var idi. Dünyada ilk xristian kilsələrindən olan Alban kilsəsi (313-cü ildən dövlət dini olmuşdur) meydana gəldikdən sonra albanların və Albaniyanın həyatının ayrılmaz tərkib hissəsini təşkil etmişdir. Alban kilsəsi Albaniyada dövlətin mövcudluğu şəraitində siyasi dəstək görmüş, cəmiyyət həyatında geniş nüfuz qazanmışdır. Albanların etnik kimliyi barədə isə dünya tarix elminə mənbələr qoyan alimlər deyirlər ki, eramızın əvvəllərində Qara dənizin şərq sahillərindən Xəzər dənizinədək böyük bir ərazidə türkdilli tayfalar yaşamışlar. Bu fikri bir çox antik müəlliflər də təsdiq etmişlər. “Tarixin atası” Herodot (e.ə. V əsr), Miletli Qekatey (e.ə. VI-V əsr), Dionisiy Perieqet (e.ə. II əsr), K.Ptolomey (II əsr) və digər müəlliflərin əsərləri Qafqazın türk etnosunun vətəni olduğunu təkzibedilməz şəkildə sübut edir. Qafqaz Albaniyasının tayfa ittifaqları başçılarının və çarlarının bir çoxunun adları türk mənşəli olmuşdur: Aran, Aray, Ərbaq, Baştaq, Əmbək, Ərnək, Həraq, Nuray və sair”.

Xatırladaq ki, “Keşikçidağ” Qafqaz Albaniyası dövrünə aid olan və Azərbaycan ərazilərində yerləşən qədim monastırdır. Gürcü tərəfi isə bu monastırın onlara aid olduğunu iddia edir.