Kəramət Böyükçölün Qan Turalı ilə ƏDƏBiyyat söhbəti - MÜSAHİBƏ
Bizi izləyin

Yazarlar

Kəramət Böyükçölün Qan Turalı ilə ƏDƏBiyyat söhbəti - MÜSAHİBƏ

- Köşə yazarlığı klassik mənada jurnalistika deyil, indi mən “Azadlıq”da olduğundan daha çox jurnalistəm, xəbər qovalayıram, xəbər yazıram...

- Tural, sən uzun müddət jurnalist işləmisən və…

- Elə indi də jurnalist işləyirəm.

- Bəs niyə belə təəssürat yaranır ki, sənin jurnalistlik fəaliyyətin ancaq “Azadlıq” qəzeti ilə bağlı olub? Ordan ayrıldan kimi jurnalistikadan da getdin.

- Köşə yazarlığı klassik mənada jurnalistika deyil, indi mən “Azadlıq”da olduğundan daha çox jurnalistəm, xəbər qovalayıram, xəbər yazıram...

- Deyirsən, indi də jurnalist işləyirəm, onda soruşuram, səncə, jurnalistin müsahibinə ilk sualı nə olmalıdır?

- Baxır söhbətin formatına, indi bir şey deyə bilmərəm.

- Mənim söhbətlərimin formatını bilmirsən ki?

- O sənin formatındı, vallah. Özün daha yaxşı bilərsən.

- Məsələn, özündən müsahibə alsaydın, özünə ilk sualın necə olardı?

- Çətin sualdı. Amma desəydin, Əkrəmə ilk sualın necə olardı və ya Anara ilk sualın necə olardı, cavab verə bilərdim.

- Belə çıxır ki, Anarı da, Əkrəmi də özündən yaxşı tanıyırsan.

- Özümə verdiyim suallar tezliklə cavablaşır axı...

- Dilsuzun Hüseynbala Mirələmovdan müsahibə almağı yadındadı?

- Hə, Dilsuzun Hüseynbala Mirələmovdan müsahibə almağı məni çox narahat eləyən məsələdir. Dilsuz Hüseynbaladan müsahibə almamalıdır. Və Dilsuzun Hüseynbaladan müsahibə aldığı bir ölkədə ədəbiyyatdan danışmaq asan deyil.

- Onsuz da oxucu baxan kimi bilir ki, müsahibə alanın səviyyəsi nədir, müsahibə verənin səviyyəsi nədir.

- Kəramət, yazıçı özünə hörmət qoymasa, başqaları da ona hörmət etməyəcək. Məsələn, dünya dağıla, yer göyə qarışa, Əkrəm Əylisli Hüseynbala Mirələmovdan müsahibə almaz, almaz, almaz. Sən də bunu başa düşürsən.

- Deyəsən, yeni roman yazmısan, o gün kimdənsə eşitdim.

- Yeni deyəndə ki, dörd aydı qurtarmışam. Yəqin, gələn ay çap olunacaq.

- Nədən bəhs eləyir?

- Romanda bir neçə xətt var, ona görə konkret bir şey demək olmur.

- Mövzusu nədir?

- Bir xətt yazmayan yazıçı haqqındadı, yazmayan yazıçını ədəbiyyat həyatına qaytarmaq istəyən qızdan söhbət gedir.

- Avtobioqrafikdi?

- Deməzdim.

- O biri xətdə söhbət nədən gedir?

- O biri xətt sufiliklə bağlıdır.

- Necə yəni sufiliklə bağlıdır?

- Yəni orta əsrlərdə bir sufi necə azad ola bilərdi sualına cavab axtarmışam.

- Tural, kənardan ədəbiyyat iddiaları böyük olan adam təsiri bağışlayırsan.

- Hə, ola bilər.

- Niyə belədir?

- Əslində, elə deyil. Bir insan böyük iddialarla yaşaya və yaza bilməz.

- Necə düşünürsən, o böyük iddiana və ədəbiyyatla bağlı arzularına cavab verəcək potensialın var?

- İnanmıram ki, böyük iddialarla yazıçı nəsə yaza bilsin. İddia istər-istəməz adamın yazmağına mane olur. Biri var ürəyindəki hissləri və düşündüklərini yazasan, biri də var böyük olduğunu camaata sübut etmək üçün. Bunların motivasiyası fərqli olduğuna görə məhsulları da ayrı-ayrı olur. Məncə, böyük əsərlərin heç biri “mən dünyanın ən böyük əsərini yazıram” iddiasıyla yazılmayıb.

- Dünyada böyük yazıçıların şıltaqlıqları-filan da çox olub. Məncə, dediyin xeyli mübahisəli məsələdir.

- Əlbəttə, bu, son dərəcə subyektiv bir fikirdir. Lakin şıltaqlığın ədəbiyyata, birbaşa yazıya aid olduğunu düşünmürəm. Misal üçün “Qoca və dəniz”də Heminqueyin şıltaqlığı hiss edilmir.

- Tural, niyə özün haqqında belə az danışırsan? Bəzən də heç danışmırsan. Məsələn, sənə kənardan iddialı görünməyin haqqında söz deyirəm, sənsə dünyanın böyük yazıçılarının necə oluğunu saf-çürük eləyirsən. Belə şeylər nədən irəli gəlir?

- Ona görə ki, mən böyük əsər yazmamışam. Tutaq ki, “Səfillər” kimi, “Karamazov qardaşları” kimi, “Danabaş kəndinin əhvalatları” kimi əsərlər yazmamışam. Buna görə də özümdən deyil, başqaları haqqında danışıram.

- Bəs yazmaq sənin üçün nədir?

- Yazmaq mənimçün hər şeydən qabaq həzdir. Yəni kiməsə nəyisə sübut eləmək dərdim yoxdu. Öz yazdığım özümün xoşuna gəlirsə, bu, mənim üçün çox şey ifadə edir. Yalnız ondan sonra əsərimi dostlara oxumaq üçün verirəm. Misal üçün, çap edilməmiş “Fələk qırmancı” romanımı dostlarım oxuyub. Lakin hər şeydən qabaq özümün bəyənməyimdir. Özümün bəyənmədiyimi adam içinə çıxartmaram.

- Tural, mənə elə gəlir ki, sən “Mustafa” romanına qədər yaşadığın ömrə bu əsərlə nöqtə qoydun...

- Sözünü kəsirəm. Əlbəttə, hesab eləyirəm ki, bu düzdür və çox dəqiq yanaşmadır. “Mustafa” romanının girişində də qeyd olunduğu kimi yaşadığımız hadisələri bir müddət keçdikdən sonra dərindən anlaya və qiymətləndirə bilirik. Lakin mən nöqtəni qoyduqdan sonra “Mustafa”nı yazmışdım.

- Yəni o ömrə bir avtobioqrafik əsər həsr elədin və yeni bir ömrə başladın.

- “Mustafa” yarıya qədər avtobioqrafik gəlir, ondan sonra bir az təxəyyül imkanları başlayır. O roman, əslində, mənim özümün özümlə hesablaşmağımdı və özümün qarşısındakı sınaqdı.

- Təzədən başladığın ömrə də bir avtobioqrafik əsər həsr edib, üçüncü ömrə start vermək fikrin yoxdur ki?

- Yox, getdikcə başqa cür düşünürəm. Məsələn, indi məni ən az maraqlandıran şey avtobioqrafik ədəbiyyatdır. Ədəbiyyatın avtobioqrafikliyini qətiyyətlə inkar edirəm. Düşünürəm ki, ədəbiyyat avtobioqrafik olmamalıdır.

- Mənim əziz və mehriban düşmənim, istənilən halda ədəbiyyat özünüifadədir.

- Orası elədir, ancaq bizim ədəbiyyatda özünü anlamaq qədər başqalarını anlamamaq dərdi var. Məncə, yazıçılıq özündən çox başqalarını anlamaqdadır. Başqalarını anlamayan, empatiya hissindən məhrum adamın yazıçı olacağına qətiyyən inanmıram. Bu, mənim subyektiv yox, obyektiv fikrimdir.

- Qədim bir fikir var: insan özünü anlamasa, başqalarını anlaya bilməz, yəni özünü dərk eləməyən başqalarını necə dərk edər ki?

- İdrak prosesində idrakın subyekti çox vacibdir. Yəni özünü anlamayan adam başqalarını da anlaya bilməz. Necə deyirdilər: “Özünü bilən Rəbbini bilir”. Amma özünü əsərin mərkəzinə qoyanlar, “özümü yazıram” deyənlər, mənə elə gəlir ki, roman yazmaqdan daha çox gündəlik yazırlar. Ədəbiyyat özündən çox başqalarını dərk etməkdir.

- Böyük Azərbaycan yazıçısı Seymur Baycan da gündəlik yazır?

- Hə, Seymur Baycanın yaradıcılığı başdan ayağa özüdür. Heç özü olduğunu gizlətmir də, bunu açıq-aşkar yazır. Əlbəttə, bu cür bədii ədəbiyyat da var. Amma belə ədəbiyyatı mən qəbul eləmirəm.

- Tural, Mustafa uduzmuş adamın obrazıdır. Özünü uduzmuş hesab edirsən?

- Yox, qətiyyən! Bir dövrdə hamı uduza bilər. Mustafa uduzmuş onların, yüzlərin, milyonların obrazıdır. Azərbaycan həyatında milyonlarla uduzmuş adam var. Tutalım, xalq hərəkatını götürək. O nəsil bütövlükdə uduzmuş nəsil deyilmi? Onlar meydanlara yığılanda nə xəyalları vardı, nə arzuları vardı. Elə bizim dostumuz Sabir Rüstəmxanlını götürək, o deyirdi ki, Azərbaycanda olan sərvətlərlə bu ölkəyə 30 sm qalınlığında qızıldan asfalt çəkmək olar. Azərbaycan dünyanın ən gözəl ölkəsi olacaq, deyirdilər. Sən demə, Azərbaycanın böyük imkanları varmış, ancaq onun sərvətləri talanır. Azərbaycanın böyük mədəniyyəti varmış. Azərbaycan müstəqil olan kimi balaca İsveçrə olacaqmış və yaxud Norveç olacaqmış. Amma gəldi nəticədə nə oldu? Buna görə onlar uduzmuş nəsildilər.

- Sən “Mustafa”da öz nəslinizin – 90-cı illərin uduzmağını yazmısan.

- Mən kütləni yazacaq qədər böyüməmişəm. Mustafa bir fərddir. Uduzmuş bir fərd...

- Tural, yeri gəlmişkən, səncə, yazıçı nə vaxt uduzur?

- Mənə elə gəlir ki, yazıçı öz imkanlarından aşağı səviyyədə əsər yazanda uduzur.

- Məsələn...

- Məsələn, Əkrəm Əylislinin “Daş yuxular”ı onun uduzmağıdır.

- Bəs Elçin Əfəndiyev harada uduzub?

- Yazıçı altından çıxa bilməyəcəyi mövzuya girəndə də uduzur. Tutaq ki, Elçinin “Ölüm hökmü” romanının əvvəlində taundan ölən insanları yandırırlar. Elçin o səhnəni yazanda uduzub.

- Niyə?

- Çünki yaza bilməyib.

- Tural, 29 yaşın var, amma elə təəssürat yaranır ki, 50-60 yaşındasan. Niyə bu qədər müdrikləşmisən?

- Bu, düzgün müşahidədir. Özümü 29 yaşından daha qoca hiss edirəm. Şair demişkən, hər şey mən yaşarkən oldu...

- Bəlkə, çox kitab oxumağınla bağlıdır?

- Nə bilim, bəlkə də. Bilirsən, ədəbiyyat nədir? Əslində, ədəbiyyat hər şeyi anlamaqdır. Nə fərqi var, 29 yaşında anlayırsan, 60 yaşında və ya 70 yaşında. Həyata daha soyuq gözlə baxa bilirəm artıq. Məsələn, mənim əziz dostum Şərif Ağayarı götürək, ondan fərqli olaraq mən Yazıçılar Birliyinin fəaliyyətindən, Fikrət Qocanın varlığından, Anarın yaradıcılığından qətiyyən narahatlıq hissi keçirmirəm və ya mənimçün fərqi yoxdur, “Ədəbiyyat qəzeti” Ayaz Vəfalının əlində oldu, yoxsa Elçin Hüseynbəylinin.

- Bəlkə, öz yerin rahatdı deyə əhəmiyyət vermirsən, yəni işin-gücün var, nəyinə lazımdır. Əvvəllər sən də narahat idin.

- Vallah, o da ola bilər, bilmirəm. Halbuki mən heç zaman işsiz olmamışam və maddi sıxıntı çəkməmişəm. Ancaq yaradıcılığa təzə başlayan adamın narahatlıqları olur. Bunlar dünyanı anlamaq cəhdindən doğan narahatlıqdı, heyrətdən doğan narahatlıqdır. Yadıma gəlir, ilk yazılarımdan biri Anara açıq məktubuydu. Yazmışdım ki, Anar ədəbiyyatın qabağına kötük diyirləyir. Amma sonra başa düşdüm ki, nəinki Anar, heç Stalin də ədəbiyyatın qabağına kötük diyirləyə bilməyib, Şoloxov da romanını yazıb, Bulqakov da yazıb, Brodski də yazıb, Platonov da.

- Şoloxov müxalif idi ki?

- Qurultay çıxışları partiya ruhuna uyğun olsa da, yaradıcılıqda Şoloxov son dərəcə azad və sərbəst idi.

- Tural, deyirsən, çox rahatam. Maraqlıdır, səni belə rahatlaşdıran, belə dincəldən nə oldu? Niyə hər şeylə belə tez razılaşdın?

- Mən narazıyam. Amma hər şeyin özüm üçün səbəbini aydınlaşdırmışam. Sadəcə, heyrət hissimi itirmişəm.

- Pis çıxmasın, sən indi yaradıcılığın hansı dövründəsən ki, bu qədər rahatsan?

- Bilirsən, mən, əslində, daxilən narahat adamam. Məsələn, indi yaxşı, maraqlı danışırıq, danışa bilməsək, vallah, burda oturmaram. Ayrı bir işlə məşğul olaram. Və ya...

- Bəlkə, yaxşı pul qazanırsan, ona görə belə rahatsan?

- Yox, belə şeylərin pula aidiyyəti yoxdur. İnsanın xoşbəxtliyi pulda olmadığı kimi, bədbəxtliyi də pulda deyil.

- Bizim çox inqilabçı gənclərimiz, siyasi fəallarımız əllərinə balaca bir iş yeri düşən kimi dedilər ki, əslində, ədəbiyyat başını aşağı salıb yazmaqmış.

- Yox, başımı aşağı salıb yazmıram, yenə də hər şeyə reaksiya verirəm.

- Söhbət ictimai-siyasi məsələlərə reaksiyadan gedir.

- İctimai-siyasi məsələlər barədə hər gün danışıb sözü ucuzlaşdırmaq istəmirəm. Vacib hesab etdiyim anda reaksiya verirəm. Misal üçün, nidaçıların həbsi məni hər gün düşündürür. Rəşadətin, Zaurun, Üzeyirin həbsdə olması ilə barışa bilmirəm.

- Tural, niyə bizim yazıçılar, şairlər elə hesab eləyir ki, o, dünyanın və yaxud, Azərbaycanın ən böyük yazıçısıdır, şairidir? Səncə, bu hiss nədən qidalanır?

- Bu gün cəmiyyətdə real, normal bazar münasibətləri yaransa, onda bütün bu münasibətlər də aydın olacaq. Real bazar münasibətlərinin olmadığına görə hərə özü haqqında ürəyi istəyəni düşünür. Və ya şikayət edirlər: yaxşılar da, pislər də. Bayaq dediyimi təkrar edirəm: böyük iddialarla böyük ədəbiyyat yaratmaq olmaz.

- Bu gün Azərbaycan ədəbiyyatının dünyada çapı süni bir prosesdir. Təbii deyil. Yəni öz-özünə, təbii şəkildə aşıb-daşıb dünyaya tökülən əsərimiz yoxdur...

- Əslində, nə qədər kitab xaricdə çap edilir ki? Çox azdı sayı...

- Amma Kamal Abdullanın romanları istisnadır.

- Kamal Abdullanın romanları elitar ədəbiyyatdır. Yəni intellektual ədəbiyyatdır. Belə ədəbiyyat dünyanın hər yerində az oxunur. Kamal müəllimi nüfuzlu nəşriyyatlar çap edir.

- Orxan Pamukun romanları da intellektual ədəbiyyatdır. Amma necə oxunur.

- Orxan Pamuk dünyanın ən məşhur yazıçılarından biridir. Amma deyə bilmərik ki, onu Türkiyədə hamı oxuyur. Məsələn, Türkiyədə bir sorğu keçiriblər, məlum olub ki, ən çox əsəri yarımçıq qalan yazıçı Orxan Pamukdur. Çoxları onu axıra qədər oxuya bilmir.

- Maraqlıdır, sən hansından olmaq istəyirsən, intellektual ədəbiyyatın nümayəndəsi, yoxsa kütləvi ədəbiyyatın?

- Səmimi deyirəm, mən çoxluğun oxuduğu ədəbiyyatın nümayəndəsi olmaq istəyirəm. İstəyirəm ki, məni çox oxusunlar. Klassik bir söz var. Çox oxucusunun olmağı əsərin dəyərini kiçiltmədiyi kimi, oxucunun azlığı da əsəri böyütmür. Əsər özü-özlüyündə müstəqil bir varlıqdır, o öz ömrünü təyin edə bilir. Bu mənada mətn hər şeydir.

- Varis, Qaraqan, Elxan Elatlı...

- Yox, bu dostlarımızın yolu bir az məndən fərqlidir...

- Tural, səncə, Nazim Hikmətin yaradıcılığı bizim üçün önəmlidir, yoxsa şəxsiyyəti?

- Əlbəttə, yaradıcılığı önəmlidir. Mən əsərlərin müəlliflərindən daha çox yaşayacağına inanıram. Mən Nazimin ilk şeirlərini - dialektik materializm haqda şeirlərini oxuyanda dəhşətə gəlirdim, deyirdim ki, belə şeir olar. İllər sonra Nazimin bu şeirlərini sevmədiyini gördüm.

- Bəs sənin şəxsiyyətin oxucular üçün önəmli olmalıdır, yoxsa yaradıcılığın?

- Mənim yaradıcılığım daha önəmli olmalıdır. Dedim axı, mətn hər şeydir.

- Sənin üçün əsərin müəllifini tanımaq o əsəri daha yaxından qavramağa, sevməyə mane olur ki?

- Mane olmur. Biz əsərləri sevirik, müəllifləri sevməyə də bilərik.

- Xalq yazıçısı Anar deyir ki, Nobel mükafatını Qarabağın bir kəndinə dəyişmərəm.

- Bu, Nobel ədəbiyyat mükafatına qarşı təhqiramiz bir sözdür. Anar ədəbiyyatda elə şeylərdən keçib ki, Qarabağın kəndi onun yanında çox balaca şeydir. Və keçməkdədir. Elementar bir şey deyim. Rəsul Rza həmişə modernist ədəbiyyatı təbliğ edib. Amma Anarın özü nə edib? Bütün modernist xətti darmadağın edib, Yazıçılar Birliyinə qəzəlxanları doldurub. Yazıçılar Birliyində yeganə modernist yazıçı Kamal Abdulladır. Qəzəl Azərbaycan ədəbiyyatında unudulmuş deyil, unudulmuşdan da unudulmuşdu. Və Nobeli də kənd qurban verib-verməməyə görə vermirlər, Nobeli əsər yazmağa görə verirlər.

- Tural, şükür Allaha ki, əlində müəyyən imkanlar var. Ancaq ətrafına yığdığın adamlarla birlikdə həmişə qrup mövqeyindən çıxış edirsən. İşiniz-gücünüz bir-birinizi tərifləməkdi: Qan Turalı qələmi qoyur yerə, Qismət götürür, Qismət qələmi qoyur yerə, Mirmehdi götürür... Sən yazırsan, Qismət kövrəlir, təsirlənir. Qismət yazır, sən ağlayırsan. Nə baş verir? Elə bil bu ölkədə başqa yazıçı yoxdu, ancaq bir-birinizin yazısı bir-birinizə təsir eləyir. İşiniz-gücünüz bir-birinizi tərifləməkdi.

- Bunu səndən başqa deyən adam görməmişəm. Biz yaradıcılıq etibarilə bir-birimizə yaxınıq. Və bir-birimiz haqqında yazmaqda pis şey görmürəm. Düşmən olsaydıq, daha yaxşımı olardı? Asif Ata deyirdi ki, ən yaxşı özünütəsdiq öz mikromühitini yaratmaqdır. “Ulduz” jurnalının baş redaktoru Elçin Hüseynbəylinin ətrafında niyə bu cür ədəbiyyat qrupu yoxdur? Bizi birləşdirən ancaq və ancaq ədəbiyyatdır.

- Elçin Hüseynbəyli ətrafında qrup yaratmadısa, bu, o demək deyil ki, yarada bilmədi. Sadəcə, dəstəbazlıq eləmək istəmədi.

- Mirmehdi, Şərif, Qismət, Fərid, Ağa, Cavid. Bunlar mənim yaxın dostlarımdı. Məsələn, gedib bunlara desəm ki, mənim romanım çıxıb, o roman haqqında bir yazı yazın, bu, mənim aləmimdə ədəbsizlik olar. Çünki mən əsərin yüz illər keçsə belə, öz gücüylə yaşayacağına inanıram. O boyda Sovet hökuməti Sovet ədəbiyyatını yaşada bilmədi, sən də deyirsən ki...

- Bunu deməyə ehtiyac yoxdur. Məgər onlar bilmir ki, bu dostluğun şərtləri nədir? Məsələn, AYB-də işləyənlər Anarı müdafiə edirlər. Anar onlara demir ki, mənim haqqımda yazın.

- Yəqin, demir. Mənim tanıdığım Anar belə deməz. Amma oraları sən məndən daha yaxşı tanıyırsan...

- Sadəcə, özləri ağıllı adamlardı, başa düşürlər ki, burda işləməyin şərtlərindən biri də Anarı müdafiə etməkdir.

- Düz deyirsən. Amma anologiyan yanlışdır. Bizim saytda elə mənim özümü də tənqid edən kifayət qədər məqalə çap edilib.

- Eyni zamanda, sənin dəstəndə, yəni yaratdığın balaca AYB-də də vəziyyət təxminən bu cürdür. Bəs bilmirsən ki, AYB də bu cür fərqlər qoyduğuna görə uduzdu? Yığılıb ora bir-birinizi tərifləməklə məşğulsunuz. Ayıb deyil?

- Yenə də deyirəm, biz ədəbiyyatla məşğuluq.

- Tural, Azərbaycanda ən birinci ədəbiyyat saytını Zahir Əzəmət yaratdı və o sayt kifayət qədər də tanındı. Ancaq bir dəfə görmədik ki, Zahir o saytdan öz məqsədləri üçün, tanınması, təbliğatı, çap olunması üçün istifadə etsin və ya saytı dədəsinin mülkü kimi öz malına çevirsin.

- Düzdür... Zahir mənim dostumdur.

- Amma sən bütün günü öz saytının manşetindəsən.

- Sənin lupandan elə görünür. Mən axırıncı dəfə manşetdə olduğumu xatırlamıram. Mən işlədiyim saytda özümə başqalarından daha çox imkan yaratmamışam. O sayt, sənin dediyin kimi, mənim dədəmin malı deyil, rəhbərlik tapşırıb ki, bu, yaxşı bir sayt olsun, mən də buna çalışıram. Daha deməyiblər ki, Tural sənə özünü təbliğ etmək üçün bu cür ciddi rupor veririk. İkincisi, Azərbaycan ədəbiyyatı ümumi bir prosesdi. Burda hamıya bərabər imkanlar yaratmaq lazımdır. Kimin böyük olduğunu isə zaman göstərəcək. Zaman göstərəcək ki, Cavid Zeynallı böyükdür, yoxsa Qismət, Kəramət Böyükçöl, Şərif Ağayar və ya Qan Turalı. Daha sonra deyim ki, bütün yaxşı şairlər, yazıçılar mənim dostlarımdı. Məsələn, Mübariz Cəfərli hekayə göndərir, onu da manşetə veririrk. Kamal Abdulla, Salam Sarvan, Afaq Məsud, Elçin Əfəndiyevin yazılarını çap etməkdən məmnunuq. Və ya, mən özümü dəfələrlə tənqid edən Əsəd Cahangiri də çap edirəm. Hamımız bilirik ki, Əsədin mənfi və müsbət cəhətləri var. Amma Azərbaycan ədəbiyyatının Əsəd Cahangir sözünə ehtiyacı olduğunu bilirəm. Məsələn, elə sənin Rəşad Məcid haqqında yazın bizim saytda getdi. Baxmayaraq ki, Rəşad Məcid mənim hörmət bəslədiyim insandır. O yazının üstündən iki il keçib, ancaq indiyə kimi o yazıya görə mənim başım ağrıyır. Hələ də deyirlər ki, o yazını niyə vermisən? Mən də deyirəm ki, iki il bir yazı haqqında danışılırsa, demək, o yaxşı yazıdır, bunu etiraf etmək lazımdır.

- Tural, ən çox tənqid olunduğun bir şey də odur ki, sənin müəyyən savadın var, ancaq istedadın o səviyyədə deyil ki, bədii yaradıcılıqla məşğul olasan.

- Bilirəm, bunu da deyənlər var. Ancaq istedadı ölçməyin texniki baxımdan mümkün olduğunu düşünmürəm. Savad isə ölçülən şeydir. Məsələn, sən mənə sual verərsən, mən cavab verərəm və görərsən ki, savadlıyam. Bəs istedadlı olub-olmadığımı nədən bilmək mümkündür? Sənə sual verirəm.

- Sənin istedadlı olub-olmadığının göstəricisi “Mustafa” romanıdır.

- Vallah, o roman mənim istedadımı göstərmirsə, daha nə deyim. Mən öz savadıma da, istedadıma da arxayınam. Lakin mən bu söhbəti oxuyacaq gəncləri düşünürəm. Onlar bu söhbəti oxuyub savadın lazımsız bir şey olduğu qənaətinə gəlməsinlər deyə, səndən soruşuram: de görüm, istedad nədir?

- İstedad ilahi bilikdir.

- Bəs ilahi sizə istedadı ölçmək üçün bir cihaz əta edibmi? De görüm, Əkrəm Əylislinin istedadı çoxdu, yoxsa savadı?

- Əlbəttə, istedadı.

- Bəs Anarda hansı çoxdu?

- Anarın savadı çoxdu.

- Bəs İsa Muğanna necə?

- İsa kifayət qədər savadlıdır. Ancaq onun istedadı o qədər böyükdür ki, savadından danışmağa heç vaxt ehtiyac duyulmayıb.

- Yaxşı, Anarın savadı, səncə, onun istedadsız olduğunu göstərir?

- Tural, sən məndən müsahibə alırsan?

- Yox, sadəcə, bəzi şeyləri aydınlaşdırmaq istəyirəm.

- Məsələn, sənin yazdığın “Mustafa” romanı başdan-ayağa sitatlardan ibarətdi, ordakı sitatların özü təxminən iki yüz min işarədir.

- Nə olsun, “Martin İden”də çoxlu sayda sitatlar var, Ekoda da həmçinin. İndi bunlar istedadsızdı?

- Cek London, Eko və Qan Turalı...

- Özümü onlarla müqayisə etmirəm, mən nəzəriyyədən danışıram.

- Tural, mən intellektuallığa qarşı deyiləm, əzizim, yəni istəmirəm belə təəssürat yaransın ki, kitab oxumağa pis baxıram. Amma sən həmişə həyatdangəlmə yazıçılara qarşı olmusan. Həyatdan gələn yazıçıları tənqid eləməyə çox vaxt ayırırsan, hətta o qədər vaxt ayırırsan ki, əsər yazmağa vaxtın da qalmır.

- O sarıdan narahat olma!

- Romançı Tural, romanı necə yazmaq lazımdır?

- Romanı yaxşı yazmaq lazımdır...

- Yaxşı hesab elədiyimiz yazıçılar var, sən də, mən də, o da, bu da dəqiq bilirik ki, bu adam yaxşı yazıçıdır. Ancaq həmin adam müsahibələrində hamının adını çəkir, heç kəsin xətrinə dəymək istəmir və beləliklə, ədəbi dəyərlər itir, meyarlar qarışır.

- Hə, belə problemlər həmişə olub. Məsələn, Rəsul Rza 80 adama uğurlu yol yazıb. Belə ədəbiyyat olmur. Ancaq yaxşı bir nümunə də çəkə bilərəm. Bu yaxınlarda Kamal Abdulla Mirmehdi haqqında yazdı. Kamal Abdulla Mirmehdinin üzünü ömründə bircə dəfə görüb. Ancaq əsərini oxuyub və görüb ki, estetik baxımdan ona yaxındı. O yazı buna görə də qiymətlidir, əhəmiyyətlidir. Necə ki, Folkner Selincerin adını çəkib. Bu yazı da o müstəvidədi. Yəni başqa məqsədlə demir, öz estetikasına, ruhuna, təfəkkürünə uyğundu deyə, yazıb. Ədəbi meyarlarına uyğundu. Amma çoxlarında bu meyarlar itib. Məsələn, Anar müsahibəsində Dayandur Sevginin də adını çəkir. Demirəm Dayandur istedadsız adamdı, amma onun adını Zəlimxan Yaqub çəkə bilər, Anar yox. Çünki estetik mənada Anar Dayandurdan çox uzaq adamdır. Yazıçı gərək sözünün qiymətini bilsin.

- Bundan əvvəl Elçin Hüseynbəyli ilə söhbətim necəydi?

- Sənin bu silsilə söhbətlərin harda yayımlansa, oxunacaq, çünki maraqlı söhbətlər edirsən. Səmimi deyirəm, sənin bu söhbətlərini hamı oxuyur, görürəm, eşidirəm və bilirəm. Elçinlə olan söhbəti də oxudum. Yenə söhbət fərqliydi, ancaq Elçin həmin Elçindi. Elə tanıdığım Elçin Hüseynbəylidi, heç nə dəyişməyib. Vallah, onun çıxardığı “Ulduz” jurnalının materiallarını götürüb sayta qoysaq da, oxunmayacaq. Çünki yaxşı yazılar deyil. Bir söz də deyim. Bəzən adamlar əsərini oxumadığı yazıçı haqqında danışırlar, pisləyirlər və ya tərifləyirlər. Bu, yaxşı hal deyil. Bunu ona görə dedim ki, mən Elçinin iki romanını oxumuşam və hesab eləyirəm ki, onun haqqında danışmağa haqqım var. Ona “Ədəbiyyat qəzeti”ndəki fəaliyyətində də uğurlar arzulayıram.

Oxumağa davam et
Reklam
Reklam

Gündəm