2026-cı ildə dünyanı gözləyən təhlükə: 5 müharibə ssenarisi

Başa çatmaqda olan 2025-ci il dünya tarixinə irimiqyaslı, lokal müharibələrlə yadda qalan il kimi düşəcək. İl ərzində dünyanın əksər yerlərində gərginliklər yaşandı. Bunların arasında şübhəsiz ki, İranla İsrail arasında yaşanan müharibə ilk yerdə dayanır. Bu müharibə üç ildən artıqdır davam edən Rusiya-Ukrayna müharibəsini də kölgədə qoydu. 12 günlük müharibə İranın nüvə obyektlərini yerlə-yeksan etməklə yanaşı, onun hərbi qüdrətini də xeyli zəiflətdi. Müharibəyə ABŞ-nin müdaxiləsi isə son oldu.

Başa çatmaqda olan il Hindistan-Pakistan, Əfqanıstan-Pakistan, Kamboca-Tailand münaqişələrin yaşanması ilə də yadda qaldı. Rusiya-Ukrayna müharibəsinə gəldikdə, müharibə nəinki səngidi, əksinə, Avropada müharibə hazırlıqları artdı. ABŞ Prezidenti Donald Tramp müharibəni dayandırmaq üçün bir ilə yaxındır ki, səylər göstərir. Lakin hələlik konkret nəticə yoxdur. ABŞ və Aİ arasında Ukrayna münaqişəsi ilə bağlı fikir ayrılıqları da pik həddə çatıb.

İl ərzində ancaq İsraillə HƏMAS arasındakı savaş səngiyib. Amma hələlik Qəzza bölgəsində də inkişafa doğru hər hansı bir irəliləyiş yoxdur.

Gələn il üçün beş müharibə ssenarisi

Bəs 2026-cı ildə bəşəriyyəti nələr gözləyir? Yeni təqvim ilindən gözləntiləri çoxdur. Ən böyük gözlənti qeyd etdiyimiz kimi, Rusiya-Ukrayna müharibəsinin dayandırılması ilə bağlıdır. Bu müharibə təkcə müharibə tərəflərinə deyil, ümumilikdə bütün dünyaya ciddi təsir edir. Hərbi ekspertlər 2026-cı il üçün beş mümkün müharibə ssenarisini araşdırıblar: Ukrayna üçün təhlükəsizlik zəmanətləri ilə bağlı ABŞ-Rusiya qarşıdurması, Çinin Tayvana qarşı addımları, ABŞ-nin Venesuela və ya İrana potensial hücumları, Şimali Koreyanın Cənubi Koreyaya gözlənilməz hücumu. Ekspertlər əmindir ki, çəkindirmə gücü, müttəfiqlik və ABŞ-nin müharibədən kənarda qalmaq istəyi 2026-cı ildə Üçüncü Dünya müharibəsinin başlayıb-başlamayacağını müəyyən edəcək.

Çinin iqtisadiyyatı ABŞ iqtisadiyyatını geridə qoyacaq

Gələcək dünya mənzərəsini proqnozlaşdırmaq da Qərbin ekspert icması üçün aktual mövzulardan birinə çevrilib. London Avropa İslahatlar Mərkəzinin xarici siyasət şöbəsinin direktoru M. Leonardın fikrincə, 2026-cı ildə Çinin iqtisadiyyatı ABŞ iqtisadiyyatından daha böyük olacaq. Hindistan ayrı-ayrılıqda istənilən Avropa dövlətindən daha böyük iqtisadi gücə sahib olacaq. Rusiya, Braziliya və İndoneziya inkişaf etdikcə xammal və intellektual kapitala maraq artacaq. Neft, su və mütəxəssislər uğrunda qlobal toqquşmalar baş verəcək. Ekspertlərin fikrincə, 2026-cı ildə bir deyil, ən azı dörd yeni dünya nizamı olacaq. Ən vacib güc qütbü ABŞ qalacaq. Lakin hətta o da, xüsusilə Hindistanı cəlb etmək mümkün olacağı təqdirdə, yalnız şərti dominantlıq təmin edə biləcək.

Qəzza sektorunda humanitar böhran

Yaxın Şərqdə atəşkəsin əldə edilməsinə baxmayaraq, Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi (BQXK) humanitar vəziyyətin ağır olaraq qaldığını xəbərdarlıq edir. 2025-ci il dekabrın 1-dən 2026-cı il aprelin 15-dək təxminən 1,6 milyon insan ərzaq təhlükəsizliyinin böhran səviyyəsi ilə üzləşəcək. Onlardan 571 min nəfər fövqəladə vəziyyətdə, təxminən 1,9 min nəfər isə fəlakətli vəziyyətdə olacaq. BQXK qeyd edir ki, döyüşlər yenidən başlasa və humanitar yardım dayandırılsa, bütün Qəzza sektoru 2026-cı ilin aprel ayının ortalarına qədər aclıq təhlükəsi ilə üzləşə bilər. 2026-cı ilin oktyabrın ortalarına qədər münaqişə bölgəsində təxminən 101 min uşağın kəskin qida çatışmazlığından əziyyət çəkəcəyi, onlardan 31 mindən çoxunun ağır vəziyyətdə olacağı proqnozlaşdırılır.

Silahlanma yarışı davam edəcək

Silahlanma yarışı 2026-cı ildə davam edəcək və ümumi hərbi xərclər 3 trilyon dollara yaxınlaşacaq (2025-ci ildəki 2,8 trilyon dollarla müqayisədə). Lakin bu xərclərin artım tempi, yalnız ortaya çıxan sərt büdcə məhdudiyyətləri və yarışın əsas iştirakçılarının hərbi-sənaye potensialının məhdudiyyətləri səbəbindən yavaşlamağa meylli olacaq.

Siyasi qütbləşmə artacaq?

Proqnozlara görə, ABŞ-də siyasi qütbləşmə tarixdə görünməmiş səviyyəyə çatıb. Respublikaçılar və demokratlar ölkənin keçmişi barədə tamamilə fərqli hekayələr təqdim edirlər. 2026-cı ilin noyabrında keçiriləcək ara seçkilər ölkənin gələcək vizyonunun necə formalaşacağına yön verəcək. Ekspertlər hesab edir ki, Demokratlar Nümayəndələr Palatasında üstünlük qazansalar belə, Trampın idarəetmə tərzi, tarif maneələri, sərt bəyanatları davam edəcək. May ayında Cerom Pauellin yerinə təyin olunacaq yeni FED sədrinin qlobal bazarların gələcəyində həlledici rol oynaya biləcəyi bildirilir. Əgər FED-in qərarları siyasi təsir altına düşərsə, qlobal maliyyə sistemi kəskin və dağıdıcı bir münaqişə ilə üzləşə bilər.

Süni intellektin təsiri necə olacaq?

ABŞ-də süni intellekt infrastrukturu üçün ayrılan böyük investisiyalar hələlik iqtisadiyyatın zəif nöqtələrini arxa plana keçirib. Lakin əsas sual süni intellektin növbəti mərhələdə hansı təsirləri yaradacağıdır. Dəmir yolu, elektrik enerjisi və internet kimi tarixi nümunələr göstərir ki, yeni texnologiyalar bəzən çökmə dövrlərini də özü ilə gətirir. Lakin bu, texnologiyanın məhvinə deyil, əksinə, dünyanı silkələyən iqtisadi qarışıqlığa yol açır. “The Economist”ə görə, 2026-cı ildə süni intellektin xüsusilə orta təbəqə və universitet məzunlarına təsiri ən çox müzakirə edilən və cəmiyyətləri iki yerə bölən mövzulardan olacaq.

Avropanı gözləyən böhran

2026-cı il proqnozlarına görə, Avropa uzun illərdir rastlaşmadığı qədər ciddi bir sınaqla üz-üzə qalacaq. Qitə müdafiə xərclərini artırmalı, ABŞ ilə strateji münasibətləri qoruyub saxlamalı, eyni zamanda sürətlə böyüyən büdcə kəsirlərini cilovlamalıdır. Sərt qənaət tədbirlərinin ifrat sağçı qüvvələri daha da gücləndirə biləcəyi ehtimalı Brüsseldə narahatlıq yaradır. Yaşıl transformasiya, azad ticarət və müdafiə investisiyalarını eyni vaxtda həyata keçirmək Avropanın imkanlarını həddindən artıq yükləyə bilər. “The Economist”in qiymətləndirməsinə görə, müdafiə xərclərinin artırılması müəyyən qədər iqtisadi artımı stimullaşdıra bilər, lakin bu, qitənin problemlərinə davamlı həll vəd etmir. ("Kaspi" qəzeti)