Erməniləri susdurdu, Talabani ilə görüş üçün İraqa getdi, ən gənc yaşda... - Baykal haqda bilinməyənlər

Xəbər verdiyimiz kimi, Türkiyənin tanınmış siyasətçisi, Cümhuriyyət Xalq Partiyasının (CHP) keçmiş sədri Dəniz Baykal 84 yaşında dünyasını dəyişib.

Publika.az xatırladır ki, D.Baykalın son günlər qripə yoluxduğu məlumdur. O, Ankarada evində dünyasını dəyişib.

Baykalın qızı Aslı Baykalın sözlərinə görə, atasının fevralın 14-ü Antalyada dəfn edilməsi planlaşdırılır.

A.Baykal atasının ölümü ilə bağlı bunları deyib: “Atam evdə yuxuda infarkt keçirərək vəfat edib. Fevralın 14-də doğulduğu Antalya şəhərində torpağa tapşırılacaq”.

D.Baykal beyin damarlarında tıxanmaya görə müalicə üçün bir müddət əvvəl Almaniyaya getmişdi. 84 yaşlı siyasətçi beynindəki təzyiq səbəbindən 3 dəfə əməliyyat keçirib.

Dəniz Baykal üçün fevralın 14-də Türkiyə Böyük Millət Məclisində anım mərasimi keçiriləcək. Əhməd Hamdi Akseki məscidində cənazə namazından sonra dövlət qəbiristanlığında dəfn ediləcək.

37-ci hökumətdə maliyyə naziri, 42-ci hökumətdə enerji və təbii sərvətlər naziri, 52-ci hökumətdə xarici işlər naziri və Baş nazirin müavini vəzifələrində çalışan Dəniz Baykalı daha yaxından tanıyaq.

Dəniz Baykal kimdir?

Dəniz Baykal 20 iyul 1938-ci ildə Antalyada anadan olub. Atası Hüseyn Hilmi bəy, anası Fəridə xanımdır. 1952-ci ildə Antalya Atatürk Orta Məktəbini, 1955-ci ildə Antalya Liseyini bitirib. 1959-cu ildə Ankara Universitetinin Hüquq fakültəsindən məzun olub. 1960-cı ildə Ankara Universitetinin Siyasi Elmlər Fakültəsinə assistent kimi daxil olub. 1963-cü ildə doktorantura təhsilini başa vurduqdan sonra iki il Rokfeller Fondunun təqaüdü ilə ABŞ-da qalıb, Kolumbiya Universitetində və Berkli Universitetlərində təhsilini davam etdirib. Ankara Universiteti Siyasi Elmlər Fakültəsinin Siyasi Elmlər kafedrasında dosent vəzifəsində çalışıb. Politologiya üzrə çoxlu kitab və məqalələrin müəllifidir.

Dəniz Baykalın siyasi həyatı

Baykal siyasətə 1960-cı illərdə Demokratik Partiya hökumətinə qarşı formalaşan tələbə hərəkatlarına qoşularaq başlayıb. CHP rəhbərliyinin diqqətini çəkməyi bacaran Baykal 1968-ci ildə dosent olduqdan sonra partiya sıralarına qatılıb. Baykalın birinci millət vəkilliyi isə 14 oktyabr 1973-cü ildə keçirilən ümumi seçkilərdə olub. O, 185 millət vəkili ilə birlikdə qazanaraq birinci olan CHP-dən Antalya millət vəkili seçilməklə yarım əsrdən çox davam edəcək siyasi həyatına doğru addım atdı. Baykalın siyasətdə yüksəlişi fəaliyyətinin ilk illərində başlayıb.

35 yaşında parlamentdə, 36 yaşında hökumətdə...

1973-cü ildə millət vəkili olan Baykal, 1974-cü ildə Bülent Ecevitin Baş nazirliyi nəzdində qurulan CHP-MSP koalisiya hökumətində maliyyə naziri, 1978-ci ildə qurulan 3-cü Ecevit hökumətində isə enerji və təbii sərvətlər naziri olub.

Dəniz Baykal bu müddət ərzində CHP Partiya Məclisi və Mərkəzi İdarə Heyətinin üzvü, baş katibin müavini vəzifələrində çalışıb.

O, 1979-cu il oktyabr ara seçkilərindən sonra keçirilən fövqəladə CHP qurultayında partiya rəhbərliyini sərt tənqid edib.

12 sentyabr 1980-ci il hərbi müdaxilədən sonra bir müddət Ankaradakı Ordu Dil Məktəbində nəzarət altında saxlanılıb.

SHP dönəmi

Dəniz Baykal 1982-ci il Konstitusiyası ilə 5 il müddətinə siyasətdən uzaqlaşdırılan siyasətçilər arasında olub.

Baykal 1983-cü ildə siyasi partiyaların yaradılmasına icazə verildikdən sonra “qadağan olunmasına baxmayaraq fəaliyyətlərini davam etdirdiyi” səbəbiylə bir qrup tanınmış CHP və AP siyasətçisi ilə birlikdə Çanaqqala Zincirbozan Hərbi Təsislərində ikinci dəfə saxlanılıb.

Qadağaya baxmayaraq, Baykal 1984-cü ildə Sosial Demokratiya Partiyasına (SODEP) üzv olub və bu partiya Sosial Demokrat Xalq Partiyası (SHP) ilə birləşdikdən sonra SHP-yə üzv olub.

1987-ci ilin sentyabrında keçirilən ümumi seçkilərdə SHP-dən Antalya millət vəkili seçilən Baykal əvvəl qrup sədr müavini, sonra isə baş katib vəzifələrində çalışıb.

Dəniz Baykal nə zaman sədr oldu?

Türkiyə Böyük Millət Məclisinin Xarici Əlaqələr Komitəsinin üzvü olan Baykal, CHP-nin 9 sentyabr 1992-ci ildə keçirilən qurultayında siyasi partiyaların yaradılmasına icazə verən qanunun verdiyi imkanla sədr seçilib, 54 yaşında sədr olub.

SHP və CHP 18 fevral 1995-ci ildə toplanan qurultayda birləşib. CHP sədri Dəniz Baykal bu qurultayda sədrliyə namizəd olmayıb.

Dəniz Baykal partiyalar birləşdikdən sonra 9 sentyabr 1995-ci ildə keçirilən CHP-nin fövqəladə qurultayında yenidən sədr seçilib. Baykal 30 oktyabr 1995-ci ildə qurulan DYP-CHP koalisiya hökumətində baş nazirin müavini və xarici işlər naziri vəzifələrini icra edib. Baykal 24 dekabr 1995-ci ildə keçirilən ümumi seçkilərdə Antalya millət vəkili olub. Seçkilərdən sonra 53-cü Hökumətin (ANAP-DYP koalisiyası) qurulması ilə o, xarici işlər naziri və baş nazirin müavini vəzifələrindən istefa verib.

CHP-nin 23 may 1998-ci ildə keçirilən 27-ci növbədənkənar qurultayında üçüncü dəfə başqan seçilib. 18 aprel 1999-cu il seçkilərində CHP və Dəniz Baykal seçkinin nəticələri ilə ilk dəfə parlamentdən kənarda qaldılar.

22 aprel 1999-cu ildə seçkinin nəticəsinə görə istefa verən Baykal, 30 sentyabr 2000-ci ildə Ankarada keçirilən CHP-nin 11-ci Fövqəladə Qurultayında yenidən seçilərək CHP sədri olub.

Baykal 22-ci dönəmdə ana müxalifət partiyasının lideri olub. 2003-cü ilin oktyabrında 30-cu qurultayda yenidən sədr seçilib. 2004-cü ilin iyulunda fövqəladə qurultayda rəqibi Mustafa Sarıgülün əleyhinə etimad səsi alıb.

Baykal 29 yanvar 2005-ci ildə keçirilən CHP-nin Fövqəladə Qurultayında rəqibi Mustafa Sarıgülü məğlub edərək başqanlıq vəzifəsini davam etdirib.

Noyabrın 19-20-də toplanan 31-ci Fövqəladə Qurultayda yenidən sədr seçilən Dəniz Baykal 2007-ci il seçkilərindən əvvəl 22 iyul 2007-ci ildə keçirilən ümumi seçkilərdə, o cümlədən CHP-nin daxil olduğu sol ittifaqda 20,8 faiz səs toplayıb.

Dəniz Baykal 26 aprel 2008-ci ildə keçirilən CHP-nin 32-ci növbədənkənar qurultayında 1231 nümayəndədən 1021-nin səsini alaraq yenidən sədr seçilib.

Baykal 15 il 8 ay fasilələrlə davam edən sədr vəzifəsindən 2010-cu il mayın 10-da istefa verib.

İstefasından sonra Antalya millət vəkili olaraq siyasi həyatına davam edən Baykal həm partiyası, həm də ölkə problemləri ilə bağlı baş verənlərlə bağlı açıqlamaları ilə daim gündəmdə qalıb.

Ərdoğanla görüşü gündəm oldu

2015-ci ildə CHP Antalya millət vəkili seçilən Dəniz Baykal seçkilərdən sonra Xarici İşlər Nazirliyində prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanla görüşüb. Baykal 2 saatdan çox davam edən görüşü və görüşdən sonra verdiyi açıqlamalarla gündəmə gəlib.

“Ərdoğanın baş nazir olmasına yol açmaq” mövzusunda müzakirələr

Dəniz Baykalın Prezident Tayyib Ərdoğanla münasibəti hər zaman bir çox mübahisələrə səbəb olub. 2002-ci ildə Ərdoğanın millət vəkili və baş nazir olmasına zəmin yaradan konstitusiya dəyişikliyinə dəstək verməsi bəziləri tərəfindən “demokratiyanın tələbi” kimi qiymətləndirilsə də, onu “sövdələşmə” ittihamlarına görə tənqid edənlər az olmayıb.

Baykal isə, “Seçkilərdə qalib gələn bir partiyanın liderinin bütün siyasi hüquqlarının daimi olaraq bloklandığını iddia etmək nə mümkün, nə də doğrudur”, - deyərək qərarı müdafiə edib.

Talabani ilə görüş üçün İraqa getdi

Dəniz Baykal 2009-cu ildə Kürdüstan Vətənpərvərlər Birliyinin (KYB) lideri Cəlal Talabaninin dəvətini qəbul etdiyini açıqlayanda gündəmə gəlmişdi. Səfərin çox əhəmiyyətli olduğunu deyən Baykal, dəvəti müsbət qarşıladığını və uyğun bir zamanda İraqa gedəcəyini bildirib. Baykalın səfərinin Bağdadla məhdudlaşmayacağı, kürd rəhbərliyinin nəzarətində olan Ərbilə də gedə biləcəyi bildirilib və bu, o dövrdə çox müzakirə olunub. Baykal prezident A.Necdət Sezər və Baş Qərargah rəisinin düşmən gördüyü və təyinat vermədiyi Talabanini “tayfa başçısı” adlandırıb.Talabaninin PKK-ya gizli dəstək verdiyinə işarə edən Baykal, hətta Cenevrədə keçirilən Sosialist İnternasionalının toplantısında Talabani kürsüyə çıxdığı üçün iclası tərk edərək reaksiyasını belə ifadə edib. Baykal cəmi bir ay əvvəl verdiyi açıqlamada Talabanini “PKK-nın terror təşkilatı olmadığını elan etməkdən çəkinməməkdə” ittiham edib.

“Kürd hesabatı”nı yazan şəxs

Dəniz Baykal SODEP (Sosial Demokratiya Partiyası) SHP-CHP xətti boyunca sosial demokrat partiyaların kürd seçicilərlə əlaqələrində hər zaman önəmli aktor olub. 1989-cu ildə Parisdə keçirilən Kürd Konfransına qatılan 7 deputat SHP-dən xaric edilib. Qovulma qərarının arxasında kürdlərlə seçki əməkdaşlığına müsbət yanaşmayan baş katib Dəniz Baykalın dayandığına dair qiymətləndirmələr geniş yayılmışdı. Qovulanlar arasında olan Mahmut Əlinak, “O tarixi yol ayrıcını böyük ölçüdə yaradan Dəniz Baykal və komandası oldu. Erdal (İnönü) bəy liberal, demokratik bir insan idi və belə bir müqaviləyə imza atmazdı. Ancaq Dəniz Baykal və komandası Erdal bəyi məcbur etdi”, - deyə qeyd edib.

Bu günə qədər bir çox müzakirələrin mərkəzində olan və istinad edilən SHP-nin 1990-cı il “Kürd hesabatı”nı yazanlar arasında Dəniz Baykal da var. Bu hesabat o vaxt SHP-nin baş katibi Dəniz Baykalın sədrlik etdiyi Fuat Atalay, Hikmət Çətin, Cumhur Keskin və Eşref Erdemin daxil olduğu komissiya tərəfindən hazırlanıb.

Baykal “müqəddimə” yazısında bu fikirləri bildirib:

“Türkiyə cəmiyyətin birliyi çərçivəsində insanların dilini, etnik mənsubiyyətini, adət-ənənələrini, mədəni fərqliliyini ortaya qoymaqdan çəkinməməlidir. Dövlətin bu fərqlərə qadağalar qoyaraq qarşısını alması və ya təşviq etməsi düzgün deyil. İndi başa düşmək lazımdır ki, mövcud etnik quruluşun assimilyasiyası və inkarı yanaşmaları ilə bu problemi həll etmək olmaz”.

Kaset iddiaları

Dəniz Baykal 2010-cu ilin martında mətbuatda onun barəsində və CHP Ankara millət vəkili Nəsrin Baytok və ona aid olduğu iddia edilən gizli kamera qeydləri ilə bağlı iddialar nəticəsində 10 may 2010-cu ildə CHP sədri vəzifəsindən istefa vermişdi. Kasetlərdəki görüntülərlə bağlı mətbuata açıqlama verən Baykal görüntülərin real olmadığını bildirib və bu vəziyyəti təxribat kimi qiymətləndirib. Baykalın yerinə keçiriləcək ümumi məclis seçkilərinə qədər CHP-nin sədr müavini vəzifəsinə Cevdet Selvi təyin edilib.

Perinçekin "erməni işi"ndə müşahidəçi oldu

2015-ci ildə İşçi Partiyasının (İP) sədri Perinçek 2005-ci ildə İsveçrədə keçirdiyi konfranslarda “erməni soyqırımı imperialist yalanıdır” dediyi üçün İsveçrə məhkəməsi tərəfindən “irqçi ayrı-seçkilik” ittihamı ilə cəzalandırılıb. Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi isə İsveçrəni “ifadə azadlığını” vurğulayaraq ədalətsiz hesab edib. Dəniz Baykal keçmiş AB naziri Egemen Bağışla birlikdə Perinçek-İsveçrə işində apellyasiya məhkəməsinə qatılıb və onları yan-yana izləyib. Dinləmədə CHP sədr müavini Haluk Qoç və bir qrup millət vəkili də iştirak edib. Məhkəmədə müşahidəçi qismində iştirak edən Baykal erməniləri susdurub və bu məsələ ilə gündəmə gəlib.

Dəniz Baykalın həyat yoldaşı və övladları

1963-cü ildə Olcay Baykalla evliliyindən Aslı və Ataç adlı iki övladı olan Baykalın üç nəvəsi var.

Baykalın siyasi kimliyi qədər şəxsi həyatı da uzun müddət gündəmdə olub.

Səhər gəzintilərini yarımçıq qoymayan Baykalın “peşəkar sürücü” olduğu da bilinir. Baykalın vaxtaşırı öz avtomobili ilə həm Antalya, həm də Ankara səfərləri kameralara əks olunub.

Baykal idmanla yanaşı, həm də üzgüçülük həvəskarı idi. Yayda doğulduğu Antalyada tez-tez və uzun məsafələrə üzüb.

Baykalın xəstəliyi və parlamentdəki son müddəti

Dəniz Baykal 2017-ci ilin oktyabrında beynindəki əsas damarın tıxanması nəticəsində insult keçirib. Demək olar ki, iki aya yaxın reanimasiya şöbəsində qaldıqdan sonra fiziki müalicə alıb.

2018-ci il ümumi seçkilərində CHP lideri Kılıçdaroğlunun ona sonuncu dəfə Antalyadan deputat mandatı təklif edərkən TBMM-ə daxil olub. Ən yaşlı üzv kimi səhhətində yaranan problemlərlə əlaqədar Məclisin ilk iclasına sədrlik edə bilməyəcəyini bəyan edərək, bu vəzifəni İYİ Partiyasının ikinci ən yaşlı üzvü Durmuş Yılmaza həvalə edib.

O, 2019-cu ilin fevral ayında əlil arabası ilə TBMM-ə gedərək and içib, lakin səhhətindəki problemlərə görə bu müddət ərzində parlamentdə çox fəaliyyət göstərə bilməyib.

CHP-nin keçmiş sədri və Antalya millət vəkili Dəniz Baykal fevralın 11-də 84 yaşında dünyasını dəyişib. Uzun müddətdir səhhətində problem yaşadığı bilinən Baykalın Ankaradakı evində yatarkən vəfat edib. Xəbəri sosial media hesabından açıqlayan CHP lideri Kamal Kılıçdaroğlu, “Ölkəmizin və Cümhuriyyət Xalq Partiyasının sevimlisi, Antalya millət vəkilimiz, dəyərli ağsaqqalımız hörmətli sədrimizin vəfatını böyük kədər hissi ilə öyrəndim. Deniz Baykal. O, bizə mübarizələrlə dolu bir həyat hekayəsi qoyub getdi. Millətimizə başsağlığı veririk”, - deyə qeyd edib.

Akqabay Mıradov