Nida.az
Xəzər sammiti Azərbaycana nə vəd edir? – Təhlil
Sentyabrın 29-da Həştərxanda IV Xəzər sammiti keçiriləcək.
Publika.az xəbər verir ki, sammitdə Rusiya
prezidenti Vladimir Putinin dəvəti ilə Azərbaycan Prezidenti İlham
Əliyev, İran prezidenti Həsən Ruhani, Qazaxıstan prezidenti
Nursultan Nazarbayev, Türkmənistan prezidenti Qurbanqulu
Berdiməhəmmədov iştirak edəcək.
Liderlər Xəzər dənizinin sahilboyu ölkələrini narahat edən
məsələləri qarşılıqlı müzakirə edəcək. Həmçinin 2010-cu ildə Bakı
sammitində qəbul olunmuş qərarların reallaşması, region
dövlətlərinin əməkdaşlıq perspektivlərinin masaya səriləcəyi
görüşdə çoxtərəfli sənədlərin imzalanması gözlənilir. “Xəzər
beşliyi” liderləri həm də Vladimir Putinlə ikitərəfli görüşlər
keçirəcək.
MDB ölkələri ilə Rusiya sərhədlərinin delimitasiyası üzrə Rusiya prezidentinin xüsusi nümayəndəsi, Rusiya Federasiyası Xarici İşlər Nazirliyinin xüsusi məsələlər üzrə səfiri İqor Bratçikov bildirib ki, 2001-ci ildə Aşqabadda keçirilən I Xəzər sammitində bəlli idi ki, bu görüşlər müntəzəm keçiriləcək: “II sammit 2007-ci ildə Tehranda baş tutdu və orda bəyannamə qəbul olundu. Bakıda keçirilən sammit III idi. Azərbaycanın paytaxtında bir çox önəmli qərarlar qəbul edildi. Orda təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq haqqında çərçivə sazişi imzalanmışdı”.
Putinin xüsusi nümayəndəsi bildirib ki, Həştərxanda Xəzər
hövzəsinin müasir hüquqi sisteminin formalaşdırılması məsələləri,
təhlükəsizlik və dənizdə təhdidlərə qarşı əks-təsir məsələləri
müzakirə olunacaq.
“Həmçinin, unikal təbii mühitin qorunması, Xəzərin bioloji
müxtəlifliyi, iqtisadi və humanitar əməkdaşlıq aktual məsələlərdir.
Mən deyərdim ki, bu sammit gələcəyə hesablanıb. Bundan başqa, 18
ildir üzərində işlədiyimiz Xəzərin hüquqi statusu məsələsinə
baxılacaq. Hesab edirik ki, bu məsələnin həlli sürətləndiriləcək və
tərəflərin hər birinin maraqlarına uyğun həll olunacaq. Buna qədər
Tehran konvensiyası imzalanıb. Bu istiqamətdə böyük irəliləmə var.
Son illər ərzində dörd protokoldan üçü imzalanıb. Bunların regional
əməkdaşlığın protokollarıdır. Hansı ki, neftin çirklənməməsi,
dənizin müdafiəsi, bioloji müxtəlifliyin saxlanılması haqqındadır.
Biz gözləyirik ki, 2015-ci ildə transsərhəd kontekstdə ətraf mühitə
təsirlər haqqında protokol imzalanacaq”,- İ. Bratçikov
bildirib.
Ən böyük problem: Xəzərin statusu necə olacaq?
Qeyd edək ki, Azərbaycanın da yüksək səviyyədə iştirak edəcəyi bu
sammit Xəzərin bir sıra problemlərinin həlli üçün önəmlidir. Bu
günə qədər həll olunmayan hüquqi statusun müəyyənləşməsi isə ən
vacib məsələdir. Belə ki, Rusiya Xəzərdə qonşusu olduğu Qazaxıstan
və Azərbaycan ilə razılaşaraq problemi həll etmək istəyir. Çünki
Rusiya problemin davam etməsinin bölgədəki ehtiyatların
istifadəsinin gecikməsinə səbəb olduğunu düşünür, eyni zamanda,
Azərbaycanın ABŞ və Avropa Birliyinə yaxınlaşmasından narahatlıq
keçirir. Azərbaycan Xəzəri bir “göl” olaraq qəbul edir və bu gölün
sahil ölkələri arasında “milli sektorlara” uyğun olaraq
bölünməsinin tərəfdarıdır. Azərbaycan və Türkmənistanın tezislərin
bir-birinə olduqca yaxın olmasına baxmayaraq, iki ölkə arasında
ciddi bir anlaşılmazlıq da var. İki ölkə arasındakı anlaşılmazlığın
əsas nöqtəsi “orta xəttin çəkilməsi” mərhələsində ortaya çıxır.
Türkmənistan Azərbaycanın Abşeron yarımadası vasitəsilə Xəzərin
dərinliklərinə doğru daxil olduğunu, buna görə də Azərbaycan ilə
özü arasında orta xəttin çəkilməsi zamanı Abşeron yarımadasının
nəzərə alınmamasın lazım olduğunu bildirir. İki ölkə arasındakı
anlaşılmazlıq səbəbi ilə “Kəpəz” və “Azəri-çıraq” yataqları
mübahisəli hesab olunur. Azərbaycanın nəzarətində bu yataqlar
Türkmənistanın iddiaları qəbul olunacağı halda Türkmənistana aid
milli sektora daxil olacaq. Qazaxıstan Xəzərin şimalında Rusiya ilə
yaşaya biləcəyi anlaşılmazlığı həll etmək üçün bu ölkə ilə bir
müqavilə bağlamış, iki ölkə dəniz sərhədlərinin müəyyən olunmasında
“orta xətt” prinsipinə söykənərək sərhəd bölgəsindəki enerji
yataqlarının bərabər istifadəsində razılaşmışdır. Qazaxıstan bənzər
bir razılaşmanı Azərbaycan ilə də əldə edib. Yəni, Xəzərin
şimalındakı bölgü istiqamətində bir konsensusun olduğu deyilə
bilər. Amma Rusiya enerji şirkəti “Lukoyl”un Rusiya-Qazaxıstan
sərhədini keçdiyi üçün Qazaxıstanın Rusiyaya dəfələrlə nota
verdiyini də bilirik.
İranın hədəfi Azərbaycandır
İranın Xəzərin beş bərabər hissəyə bölünməsini nəzərdə tutan
prinsipi əldə bayraq tutması etirazla qarşılanır. İranın Xəzərdəki
paylaşma mübarizəsi çərçivəsindəki hədəfinin Azərbaycana zərər
vermək, bu ölkənin iqtisadi inkişafının arxasındakı ən əhəmiyyətli
silah olan enerji ehtiyatlarının rolunu zəiflətmək olduğu da
ortadadır. Bu baxımdan İranın Xəzərdə Azərbaycanla problem yaşayan
Türkmənistana dəstək verdiyini də görürük. İran Azərbaycanın
Xəzərdəki enerji ehtiyatları çərçivəsində Türkiyə, Avropa Birliyi
və ABŞ ilə əməkdaşlıq etdiyini görür və bunun Rusiyada da
narahatlıq doğurduğunu bildiyi üçün Rusiya ilə də Xəzər oxunda
uyğunlaşmağa çalışır. İran Azərbaycan ilə Xəzərdəki sərhədin
qeyri-müəyyən olmasından faydalanaraq müəyyən vaxtlarda Azərbaycan
ilə əldə etdiyi razılaşmalar çərçivəsində fəaliyyət göstərən
“Exxon” və BP kimi Qərb şirkətlərin gözünü qorxutmaq üçün hərbi
təlimlər keçirib. Rusiya və İran xüsusilə ABŞ-ın Xəzər ətrafında
artan fəaliyyətindən narahatdır. ABŞ-ın Azərbaycan ilə inkişaf
etdirdiyi müttəfiqlik əlaqələri və Əfqanıstandan çəkilmə
mərhələsində Özbəkistan-Qazaxıstan-Xəzər-Azərbaycan-Gürcüstan
marşrutundan istifadə edəcəyini bildirməsi Xəzərdəki nüfuzunun
azalmasından qorxan Rusiya və İranın təlaşına səbəb olub. ABŞ-ın
Xəzərdə hərbi dəniz bazası yaratmaq istiqamətində işlər görməsi və
Vaşinqtonun Qazaxıstan və Azərbaycana yaxınlaşa biləcəyi fikri
Moskva və Tehranı yaxınlıqda olan təhlükənin qarşısını almaq üçün
birləşməyə vadar edir.
“Rusiya öz ağalığını Qərbə göstərəcək”
Ümumi mənzərə təxminən belədir. Lakin rəsmilərin söz verməyinə
baxmayaraq, bu problemin həlli bir qədər uzun görünür.
Ekspertlər arasında IV Xəzər sammitini son geosiyasi proseslər
fonunda Rusiyanın yeni əzələ nümayişi də hesab edənlər də var.
Doğrudur, bu sammitin Həştərxanda keçiriləcəyi hələ 4 il öncə
Bakıda müəyyən olunmuşdu. Lakin 4 il öncə geosiyasi proseslər də
bir qədər fərqli idi. Suriya, İraq kimi uzaq bölgələrin münaqişəsi
fonunda post-sovet məkana daha yaxın olan Ukrayna böhranı var.
Politoloq Qabil Hüseynli Publika.az-a
açıqlamasında bildirib ki, bu sammit Xəzərin statusunun
müəyyənləşməsində irəliyə doğru addım ola bilər: “Bu, bizim
arzumuzdur. Lakin məsələnin həll olunacağını gözləmək çətindir.
İndiki məqamda Həşrətxan sammiti Rusiyanın həm Xəzəryanı ölkələr
üzərində təsir imkanlarını artıra bilər, həm də Moskva Qərbə
bölgədəki ağalığını nümayiş etdirə bilər”.
Asif Nərimanlı
-
Magazin119:10
Brilliant Dadaşovanın rəqsi GÜNDƏM OLDU - VİDEO
-
Region18:50
Rusiya XİN-dən İrəvana qulaqburma
-
Rəsmi xronika18:32
Rumen Radev İlham Əliyevə zəng etdi
-
İdman17:06
"Qarabağ"ı yıxan futbolçu İstanbul nəhənginin hədəfində
-
Sosial16:36
Güclü külək əsəcək, çaylardan sel keçəcək - XƏBƏRDARLIQ
-
Magazin116:11
Zülfiyyə Aşıq Tellini biabır etdi: “Restoranda yeyir, sonra da...”
-
Sağlamlıq15:41
Marketlərdə satılan bu yuyucu tozlar XƏRÇƏNG YARADIR
-
Nida Xəbər 15:11
Təsdiqləndi: Bu şəxslərin MAAŞI ARTIRILDI - MƏBLƏĞLƏR