“Azərbaycanda məişət zorakılığı: problemlər və həlli yolları"

Məişət zorakılığına qarşı mübarizə bütün cəmiyyətlərdə olduqca mürəkkəb bir problemdir. Ona görə də, məişət zorakılığı və ya ailədə zorakılıq halları yanlız bir ailə üçün deyil, bütünlükdə cəmiyyət üçün təşkilatçılıqdır. Məişət zorakılığı probleminin həlli hərtərəfli yanaşma və məqsədyönlü işlər həyata keçirmək üçün tələb edir.

Zorakılıq funksionaldır. Bunu edən şəxs bunu bilərək edir, dərk edir və onun fəlsəfəsini tam olaraq başa düşə bilməsə də məqsədi odur ki, mübahisəni öz lehinə həll etsin. Onlar ailədə məsələni haqlı-haqsız fərq etmədən öz lehlərinə həll etmək üçün bu addımı atırlar. Sözsüz ki, istifadə etdikləri bu metodun nail olmaq istədiyi məqsədin nə qədər ülvi olmasından asılı olmayaraq haqsızdır.

Təcrübə göstərir ki, fundamental insan hüquqlarının məhdudlaşdırılması və pozuntu halları, zorakılıq, o cümlədən cinsi mənsubiyyətə görə zorakılıq halları c əmiyyətin aşkar sabit nisbətinə və dözümsüzlüyünə çevrilsə də, problem olaraq qalır. Məişət zorakılığına məruz qalan hər biri onun təsirli təsirləri ilə çıxış edir. Araşdırma araşdırma rəyi öyrənilənlərin 74 faizi göstərilmişdir ki, məişət zorakılığı zədələnmiş bədən xəsarətləri (zədələr, yırtıqlar, çapıqların, diş tökülməsi, sınıq və sair) əldə edilir. Respondentlərin22 faizi, yəni qala hər dörd nəfərdən biri məişət zorakılığına məruz qalan sonra intihara belə deyib.

Publika.az xəbər verir ki, xəstəlik məişət zorakılığının bərpasının bərpası “Azərbaycan Respublikasında məişət zorakılığ ı ilə mübarizəyə dair 2020–2023-cü illər üçün Milli Fəaliyyət Planı” (bundan sonra – Milli Fəaliyyət Planı) hazırlanıb.

Sosioloqların fikrincə, Azərbaycanda məişət zorakılığı Sanki insanların birləşməki aqressiya və narahat vulkan kimi püskürdü. İnsanların sosial, psixoloji problemləri yarandı. İqtisadi, maliyyə vəziyyətləri pis vəziyyətlərə gəldi. Statistikaya görə, ca ri ilin ilk 3 ayı ərzində Dövlət Komitəsinə məişət zorakılığı ilə bağlı 122 müraciət daxil olub. Bu müraciətlərə əsasən yerli icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən zərərçəkmiş şəxslərə 15 mühafizə orderi verilib.Məişət zorakılığı məsələsinin aktuallığı hər il artır. Bu, bütün cəmiyyəti və şəhərləri əhatə edən əsas ictimai sağlamlıq problemlərindən biridir. Məişət zorakılığı beynəlxalq aspektdə bir şey demək olar ki, sosial-iqtisadi amillərin təsirini göstərir, insanların sağlamlığına danılmaz zərər vurur, çox ölümlə nəticələnən və zərərli bütün aşkarlanmır. Bundan əlavə, son bu problem bu problem müasir satışa çıxarılıb. Bəzi qurumların məişət zorakılığının qurbanlarının sayı indi epidemiya ilə bağlı istifadə edilə bilər. Buna iş, alkoqol aludəliyi, stress, təhlükə kimi amillər səbəb olur ki, bu növbəsində təbii fəlakətlər iqtidarsızlıq, pandemiya ilə nəticələnən təcrid yarana bilməz. Çox vaxt fiziki, cinsi, emosional zorakılıq və ya hər ikisinin kombinasiyası baş verir. Ənənəvi olaraq bizdə formalaşan düşüncəyə görə, bir məsələ məhrəmdirsə bunu yalnız tərəflər dövlətə qarışmamalıdır. Lakin ortada zorakılıq varsa orada hüquq da olmalıdır, qanun da. Zorakılıq kütləvi insan axını olan, küçədə, restoranlarda və s. baş verərkən daha çox istifadə edin. Lakin bu evdə baş verdikdə insanların bu barədə məlumat vermək istəmədiyini bir zorakılıqların qarşısını almaq mümkündür, ancaq qurban da, şahid də özü danışmaq istəmir. Yaxud qurban susmağa vadar edilir. Bu zaman fiziki ağrımir amma şəxs artıq emosional asılılığa düşür. Təcrübədə məişət zorakılığına daha çox yeniyetmə qızlar və gənc qadınlar məruz qalır. Uşaqlar da riskli hesablar. Əlbəttə başqa araşdırmadan olan qruplar yaşlılar da buna məruz qala bilirlər. Maraqlısı budur ki, uşaqlara və qocalara qarşı mərhəmət olsa da bunu nədənsə qadınlara qarşı bilmirik. Təəssüflər olsun ki, məişət zorakılığının aktual qalmasının səbəblərindən biri də mental dəyərlərdir. “El nə deyər” fikiri və başqalarının yönləndirmələri ilə evdə öz həyat yoldaşlarına, alətlərə qarşı fiziki zorakılıq hərəkətləri kişilərin say ı onlara qədərdir. Məişət zorakılığı mühitlərdə doğan səbəblərdən dolayı da baş verə bilər. Kimisi ailə böyük davranışlarından təsirlənir, kimisi ətraf mühitdə formalaşdıran düşüncələrdən qaynaqlanaraq. Kimisi ilə ailə qurmaq, pisləşməkdəxili yoxlamaq. Zorakılığa məruz qalan qadınların gedəcək yerlərinin olmaması və ya limitli olması onların zorakılığa boyun əymələrinə səbəb olur. məişət zorakılığının aktual qalmasının səbəblərindən biri də mental dəyərlərdir. “El nə deyər” fikiri və başqalarının yönləndirmələri ilə evdə öz həyat yoldaşlarına, alətlərə qarşı fiziki zorakılıq hərəkətləri kişilərin say ı onlara qədərdir. Məişət zorakılığı mühitlərdə doğan səbəblərdən dolayı da baş verə bilər. Kimisi ailə böyük davranışlarından təsirlənir, kimisi ətraf mühitdə formalaşdıran düşüncələrdən qaynaqlanaraq. Kimisi ilə ailə qurmaq, pisləşməkdəxili yoxlamaq. Zorakılığa məruz qalan qadınların gedəcək yerlərinin olmaması və ya limitli olması onların zorakılığa boyun əymələrinə səbəb olur. məişət zorakılığının aktual qalmasının səbəblərindən biri də mental dəyərlərdir. “El nə deyər” fikiri və başqalarının yönləndirmələri ilə evdə öz həyat yoldaşlarına, alətlərə qarşı fiziki zorakılıq hərəkətləri kişilərin say ı onlara qədərdir. Məişət zorakılığı mühitlərdə doğan səbəblərdən dolayı da baş verə bilər. Kimisi ailə böyük davranışlarından təsirlənir, kimisi ətraf mühitdə formalaşdıran düşüncələrdən qaynaqlanaraq. Kimisi ilə ailə qurmaq, pisləşməkdəxili yoxlamaq. Zorakılığa məruz qalan qadınların gedəcək yerlərinin olmaması və ya limitli olması onların zorakılığa boyun əymələrinə səbəb olur. usaqlarına qarşı fiziki zorakılıq gostərən kişilərin sayı qədərdir. Məişət zorakılığı mühitlərdə doğan səbəblərdən dolayı da baş verə bilər. Kimisi ailə böyük davranışlarından təsirlənir, kimisi ətraf mühitdə formalaşdıran düşüncələrdən qaynaqlanaraq. Kimisi ilə ailə qurmaq, pisləşməkdəxili yoxlamaq. Zorakılığa məruz qalan qadınların gedəcək yerlərinin olmaması və ya limitli olması onların zorakılığa boyun əymələrinə səbəb olur. usaqlarına qarşı fiziki zorakılıq gostərən kişilərin sayı qədərdir. Məişət zorakılığı mühitlərdə doğan səbəblərdən dolayı da baş verə bilər. Kimisi ailə böyük davranışlarından təsirlənir, kimisi ətraf mühitdə formalaşdıran düşüncələrdən qaynaqlanaraq. Kimisi ilə ailə qurmaq, pisləşməkdəxili yoxlamaq. Zorakılığa məruz qalan qadınların gedəcək yerlərinin olmaması və ya limitli olması onların zorakılığa boyun əymələrinə səbəb olur.Yaşadığımız acı təsirlərdən biri də qadınlara qarşı zorakılıqdır hansı ki, bu reallıq bütün cəmiyyətə təsir göstərir. Milli mədəniyyətimiz, mental dəyərlər, adət-ənənələrimiz qadınlara qarşı zorakılığa dözməyi bizə aşılayır: “Ərindir, döz!” “O evdən yalnız ağ kəfənlə çıxa bilsən” və s. Bu zaman qadınlar düşünür ki, onlar zorakılığa məruz qalmağa layiqdirlər. Kişilər bunu öz hüquqları kimi qəbul edirlər. Lakin bizim belə dəyərlərimiz yoxdur, belə dəyərimiz yoxdur, ola da bilməz. Mədəni, mənəvi dəyərlərimizin bu ödəniş degenerasiyaya uğramasının qarşısını almaq şərtdir. Ailədə qadınlara qarşı zorakılıq “ailənin daxili işinə qarışmaq” kimi kömək edilir, kömək edilir və nəticədə bu etinasızlıq ölməyə, öldürməy ə qədər gedib çıxır.Ən faciəli, acınacaqlı hissəsi ölüm hallarının baş verməsidir. Digər tərəfdən, qadınlara qarşı zorakılıq nikah faktı ilə daha da güclənir. Araşdırmalar onu göstərir ki, hər il dünyada 15 milyon qız 18 yaşına çatmamış ailə qurur və ya məcbur edilir. Məlumata görə, əvvələ gedən qızlar daha çox zorakılığa məruz qalırlar. Bu, həm də orta təhsildən yayınmalarına səbəb olur ki, bu da qadınlara cəmiyyətdə uzun müddət ziyan vurur. “Qadınlara qarşı zorakılıq bəlkə də ən utanc verici insan hüquqlarını pozur..Və bəlkə də ən geniş yayılmış formasıdır. Coğrafiya, mədəniyyət və sərvət sərhədləri tanımayan bu zorakılıq davam etdiriləcək şəkildə, bərabərlik, inkişaf və sülh yolunda real irəliləyiş əldə etmək üçün iddia edə bilmərik”. BMT-nin keçmiş katibi Kofi Annanın bu sözləri dünyanın uzun müddətdir yaşadığı acı bir həqiqəti ümumi. “Qadınlara qarşı qarşı, insanlığa xəyanət!” bu faktlar ortada ikən birlik həm daxildə, həm də beynəlxalq işbirlikləri ilə bu bəlaya çarə tapmağa çalışırlar.

Digər tərəfdən bu qlobal problemin həqiqi çözümü, dövlətlərin intensiv bir çaba ortaya qoyarkən toplumların səmimi bir niyət göstərməsinə bağlıdır. Və bu istiqamətdə kişilərin səsini qaldırmasına.. amma qadına yox, qadına qarşı şiddətə..

Görülən bütün işlər və araşdırmalar nəticə olaraq onu inkişaf etdirir, təhsilə, tərbiyəyə böyük əhəmiyyət verir. Çünki araşdırmalardan məlum olub ki, təhsil qadınlarda təhsilin qarşısını almır, lakin kişilərdə, dünyagörüş inkişaf etdirdi, qadına göstərdi ri azalır. Düzdür, təhsili tətbiq edən amma ailədə həyat yoldaşına qarşı zorakılıq edən kişilərin sayı az deyil. Keçən il Yevlaxda qandonduran bir hadisə baş vermişdi. Alkoqol və narkotik vasitələrin həyat aludəçisi bir kişi yoldaşının qonşusu ilə əlaqədən düşüb onu gecə evində kəsib daha sonra həbs olund u.Lakin ailə böyükləri “hər ailədə belə şey olur” deyib şikayətlərini geri çəkdilər və kişini azad edib. Heç bir həftə keçdi ki, kişi həyat yoldaşını yatdığı yerdə baltalayaraq öldürdü. Və bu uşaqlarının gözləri qarşısında baş verdi. Qonşusu bir neçə güllə yarası ilə yaraladı. Bu, ölüm deyil, vəhşicəsinə, amansızcasına, insafsızcasına, qana susayırmışcasına öldürülən qadına, qadınlara “öldürüldü” deməyə dilim gəlmir. Qətl edildi..Sonra həmin ailə “böyükləri”ndən tək bir söz qaldı geriyə “kaş ki” amma nə faydası. “Bəzən bəlkələrlə çıxarıq yola, Dönəndə bir qucaq kaş gətirərik”.

İnsanlıq var gücü ilə tələsərək, bir yarışdaymışcasına uçuruma doğru qaçır. Cəmiyyət qadının azad gəlişini qəbul etməyəcək, cəmiyyət yenidən qurulmalıdır.

Hər gün uşaq hüquqlarının qorunması qanunlar qəbul edilib bu qabiliyyət üçün tədbirlər görülsə də, ölkəmiz məişət zorakılığ ı faktları hələ də gundemdədir. Bu yalnız Azərbaycanda deyil dunya miqyaslı bir bəladır. Zorakılıq hansı hər sərhədlər daxili deyil, bu nə irq tanıyır, nə yaş nə də dil. Uşaqların gələciyi, psixologiyası, yaranan və dünyaya qarşı baxışlarını bu şəkildən bu problem nəticəsində əldə edilən əməliyyat qarşılansa da birmənalı olaraq hələ də ortadan qalxmayıb. Bu zorakılığın fəsadları, nəticəsi olduqca ağır olur. Uşaqların də zorakiliyə məruz qalmasa da həmin mühitdə böyüməsi bir çox fəsadlara səbəb olur. uşaqlar demək olar ki, hər zaman zorakılığın şəhidi olurlar. Və onlar belə məqamda hadisənin həm şəhidi, həm də qurbanına çevirirlər .“Mən kömək edə bilmirəm, çarəsizəm” Mudaxilə etdikləri onların yetkin həyatlarına da təsirləri danılmazdır. Uşağın beynini və zehni ola biləcəyi bu hadisələrin şahidi olmaq üçün hər hansı bir inkişafa nail olmaqdır. Ailədəki uşaqlardan çox təsirlənir. Ailədə zorakılığın şahidi olan uşaq öz qorxusunu, qəzəbini, bir azını qostərməməyə və ya boğmağa meyllidir. Bu səy şüurlu bir səy deyil, uşaq ola bilər və zehni ola bilər bu hadisələrin şahidi olmaq üçün mübarizəyə qədər inkişaf etməmişdir. Bu zorakılıq, uşaqlara dərindən təsir etsə də, demək olar ki, məsələnin gələcəyinə bir qapalı dövrə vurur.

Zorakılıq öyrənilmiş, aşılanmış bir davranışdır. Ən mühüm öyrənmə mənbəyi ailədir. Uşaqlıq və yeniyetməlik illərində məişət zorakılığının yaşandığı bir mühitdə daha çox zorakılıq göstərdiyi aşkarlanıb.

Zorakılığa səbəb kimi cəmiyyətlərin fəaliyyətinin qeyri-kafiliyi, hiss və düşüncələri təribatçı şəkildə ifadə etmə və şüursuzca, ümumiləşdirmələr apararaq və qarşı tərəfi anlamadan irəli sürdüyümüz ittihamlar, problemli namus və əxlaq hissini sosial inkişaf arasında saymaq olar. Gözləntilərin sosial vəziyyətə düşməsi kimi-iqtisadi təzyiq faktorları da zorakılığın səbəbləri sırasındadır. Həyatda yaşanan hadisə, haqsızlıqlar, məruz qaldığımız travmalar insanlarda qəzəbinin yığılmasına səbəb olur. Qəzəbinin ən böyük xüsusiyyəti onun yığılmasına səbəb olan vəziyyətdən onun aşağı ən yaxınlarımıza meylli olmasıd Ir. Bu meyl insanlarda çox güclü olan haqqdırmaq meyli ilə birləşən ailədə səbəbsiz və ya əncir özəyini pozmayanda qəzəb və zorakılıq partlayışlarına səbəb olur. Bu zorakılıq, uşaqlara dərindən təsir etsə də, demək olar ki, məsələnin gələcəyinə bir qapalı dövrə vurur. Sözsüz ki, məişət zorakılığına məruz qalanlar yalnız qadınlar və uşaqlar deyil. Bundan iştirak edən kişilərin də sayı az deyil. Sadəcə olaraq bu, müzakirəyə çıxarmır. Şərt deyil ki, zorakılıq yalnız fiziki olsun. Psixoloji olaraq da zorakılığa məruz qalmaq mümkündür. Bununla bağlı hər hansı bir statistika aparsa biz deyirlər ki, kişik problem, mental dəyərlər, adət-ənənə, ictimai qınaq imkan verməyəcək ki, öz zorakılığa məruz qalma hallarını ətrafdakı insanlarla bölüşün. Ona görə də, bu statistikada qadınlar və uşaqlar kişilərdən öndə dayanır. Bundan iştirak edən kişilərin də sayı az deyil. Sadəcə olaraq bu, müzakirəyə çıxarmır. Şərt deyil ki, zorakılıq yalnız fiziki olsun. Psixoloji olaraq da zorakılığa məruz qalmaq mümkündür. Bununla bağlı hər hansı bir statistika aparsa biz deyirlər ki, kişik problem, mental dəyərlər, adət-ənənə, ictimai qınaq imkan verməyəcək ki, öz zorakılığa məruz qalma hallarını ətrafdakı insanlarla bölüşün. Ona görə də, bu statistikada qadınlar və uşaqlar kişilərdən öndə dayanır. Bundan iştirak edən kişilərin də sayı az deyil. Sadəcə olaraq bu, müzakirəyə çıxarmır. Şərt deyil ki, zorakılıq yalnız fiziki olsun. Psixoloji olaraq da zorakılığa məruz qalmaq mümkündür. Bununla bağlı hər hansı bir statistika aparsa biz deyirlər ki, kişik problem, mental dəyərlər, adət-ənənə, ictimai qınaq imkan verməyəcək ki, öz zorakılığa məruz qalma hallarını ətrafdakı insanlarla bölüşün. Ona görə də, bu statistikada qadınlar və uşaqlar kişilərdən öndə dayanır. kişilər öz zorakılığa məruz qalma hallarını ətrafdakı insanlarla bölüşdürün. Ona görə də, bu statistikada qadınlar və uşaqlar kişilərdən öndə dayanır. kişilər öz zorakılığa məruz qalma hallarını ətrafdakı insanlarla bölüşdürün. Ona görə də, bu statistikada qadınlar və uşaqlar kişilərdən öndə dayanır.

Azərbaycanda zorakılığın qarşısını almalı 2 təməl qurum var

1.Hüquq-mühafizə orqanları

2.İcra hakimiyyətləri orqanlarının məhkəmələri

Polis ictimai təhlükəsizlik funksiyasını həyata keçirir. Məişət zorakılığından əziyyət çəkən şəxs hüquq-mühafizə orqanlarına müraciət etməlidir ki, polis bunun qarşısını alsın və təqsirkar şəxsi məsuliyyətə cəlb etsin.

Lakin bizdə əksər polislər belə məsələ ilə qarşılaşdıqda “şəxsi məsələdir, ailə məsələsidir” deyib “küsülüləri” polis bölməsində “barışdırıb” evdən qaçan qadınları da geri qaytarır. Çünki polis düşünür ki, bu ictimai-təhlükəsizlik məsələsi deyil, ailə məsələsidir. Bunu dəyişmək üçün bu istiqamətdə dəyişikliklər aparılmalıdır. Bəllidir ki, bu da zaman alacaq. Və haqsızlıqlar artmaqda davam edəcək. Məişət zorakılığının qarşısının alınması haqqında qanunda deyilir ki, zorakılığa məruz qalmış şəxsə icra hakimiyyəti orqanları mühafizə orderləri verməlidirlər ki, həmin şəxsi zorakılığa məruz qoyanlar yaxınlaşa bilməsinlər. Problem ondadır ki, rayon icra hakimiyyəti orqanları da bu məsələyə “şəxsi məsələ” kimi yanaşırlar. Statistikaya baxdıqda da görürük ki, rayon icra hakimiyyət orqanları aşağı sayda mühafizə orderləri verirlər.

BMT Baş katibi Antonio Quterreş qeyd edib ki, Son proqnozlara görə, hazırkı templə gender bərabərliyinə tam nail olmaq üçün daha 300 il lazım olacaq

Belə olan halda bir sual doğur: Bəs, bunun qarşısını ölkəmizdə necə ala bilərik?

Həll yollarını bir neçə istiqamətdə birləşdirə bilərik. Biz insanlara zorakılığı normal və məqbul hesab edən stereotiplərlə mübarizə aparmaq üçün daha çox iş görməliyik.

Sığınacaq, təhlükəsizlik, fəaliyyət. Bu addımlar dövlət və vətəndaş cəmiyyətinin bəzi hallarda birgə bəzi hallarda isə ayrıca fəaliyyətini təşkil edir.

Təhlükəsizlik - bunu dövlət təmin etməlidir. Evdən qaçan şəxs hansı ki, onu öz ənənəvi ailəsi himayə etmirsə o, dövlətdən təhlükəsizlik gözləməlidir. Bu zaman da məhkəmələr ərizəçinin müraciəti əsasında orderi həmin şəxslərə verirlər. Ərizəçinin şikayətinə yalnız qeydiyyatda olduğu rayon məhkəmələri deyil istənilən məhkəmə baxa bilsin.

Sığınacaq – Vətəndaş cəmiyyətlərinin həyata keçirməli olduğu təşəbbüs olmalıdır.

Evdən qaçan şəxslərin də ən təməl ehtiyacı iqtisadi fəaliyyətdir. Zorakılığa məruz qalmış şəxs sığınacaqda olarkən müəyyən peşə sahələrini öyrənməlidir ki, daha sonra müstəqil şəkildə fəaliyyət göstərə, yaşayışını təmin edə bilsin

Xüsusi qeyd: Bu yazı “Qadınlar Arasında Həmrəylik” İctimai Birliyinin BMT-nin İnsan Hüquqları üzrə Ali Komissarlığının dəstəyi ilə həyata keçirdiyi “Azərbaycanda məişət zorakılığına qarşı mübarizə” layihəsi çərçivəsindəki müsabiqəyə təqdim olunur.

Ayşən Rəhim