Bu məhsulu özümüz satırıqsa, bəs niyə alırıq?

Bu ilin yanvar-avqust aylarında Azərbaycan 4,4 milyon ABŞ dolları dəyərində 5 163 ton nar ixrac edib. Bu, 2024-cü ilin eyni dövrünün göstəricisindən dəyər ifadəsində 32 faiz, kəmiyyət olaraq - 38 faiz çoxdur. Hesabat dövründə Azərbaycan 146 min ABŞ dolları dəyərində 71,2 ton nar idxal edib. Maraqlıdır, Azərbaycan nar ixracını artırsa da, özü də xaricdən nar alır. Bunun səbəbi nədir?

Mövsümdə özümüzü təmin edirik, amma...

Lənkəran Dövlət Universitetinin Aqrar və mühəndislik fakültəsinin müəllimi Nahid Əzizlinin sözlərinə görə, nar Azərbaycanın tipik payız məhsuludur: “Yerli istehsal əsasən sentyabr-noyabr aylarında ən yüksək həddə çatır. Bu aylarda məhsul bolluğu səbəbindən həm daxili bazar tam təmin olunur, həm də ixrac üçün kifayət qədər potensial yaranır. Məhz həmin dövrdə ixracın böyük hissəsi həyata keçirilir. Bunlar həm mövsümi amillər, həm də bazar tələbatı ilə bağlıdır”.

N.Əzizli bildirdi ki, mövsüm başa çatdıqdan sonra idxala ehtiyac duyuruq: “Digər aylarda bazarda boşluq yaranır. Yerli məhsul tədricən bazardan çəkilir, anbarlarda qalan həcmdən istifadə olunur, lakin bu, bütün ilin tələbatını qarşılamır. Mövsümdənkənar dövrdə bazarda təchizat boşluğu yarandığı üçün idxal qaçılmazdır. Bir çox ölkələr – xüsusilə İran, Türkiyə və Mərkəzi Asiya dövlətləri həmin aylarda Azərbaycan bazarına rahatlıqla təklif edə bilirlər”.

“İstehlakçılar xarici sortlara üstünlük verirlər”

Müsahibimizin fikrincə, Azərbaycanın ixrac etdiyi nar növləri ilə daxili bazarda tələb olunan sortlar eyni deyil: “Azərbaycanın ixrac etdiyi nar sortları ilə daxili bazarda yüksək tələbat olan nar növləri arasında fərq var. İxrac üçün əsasən qalın qabıqlı, daşınmaya davamlı, iri və qırmızı rəngli sortlar seçilir. Daxili bazarda isə bəzi istehlakçılar daha şirəli, yumşaq toxumlu və ya dad fərqləri olan başqa ölkə sortlarına üstünlük verirlər. Bəzi istehlakçılar başqa ölkələrin sortlarına üstünlük verdiyi üçün idxal davam edir”.

N.Əzizlinin sözlərinə görə, idxal olmasa bazarda qiymətlər bahalaşa bilər: “İllik nar istehsalımız təxminən 190–195 min ton təşkil edir. Bu həcmdən cəmi 15–18 faiz ixraca gedir. Bu o deməkdir ki, Azərbaycan öz tələbatını böyük ölçüdə təmin edən ölkədir, yəni nar üzrə özünütəminetmə səviyyəsi 80 faizdən yuxarıdır. Əsas iqtisadi səbəb bazarın sabit saxlanmasıdır. Xaricdən idxal edilən nar bazarda rəqabəti qoruyur və qiymətlərin normadan artıq artmasının qarşısını alır”.

“İstehsal artdıqca, idxal azalacaq”

Ekspertin fikrincə, emal müəssisələri üçün də müəyyən növ xammal tələb oluna bilər ki, həmin çeşid yalnız xarici bazardan əldə edilir: “Bu da idxalın az da olsa davam etməsinə təsir edən amillərdən biridir. İstehsalın artması, yeni bağların salınması və emal gücünün genişlənməsi gələcəkdə həm ixrac payını artıracaq, həm də mövsümdənkənar dövrdə idxal asılılığını daha da azaldacaq”.

“Yığılan narın böyük bir qismi ixrac olunur”

İqtisadçı Elçin Əkbərov da düşünür ki, nar ixracının və idxalının eyni vaxtda mövcud olmasının bir neçə əsas səbəbi var: “Nar əsasən payızda toplanır. Bu zaman pik həddə ixrac baş verir. Soyuducu anbarları, uzunmüddətli saxlama infrastrukturu və narın da uzunmüddətli saxlanma imkanları məhdud olduğu üçün yığılan narın böyük bir qismi ixrac olunur və uzunmüddətli dövr üçün ölkədaxili istehlaka saxlanılmır. Beləliklə, daxili bazarda qiymətli sortların hamısı mövcud olmaya bilər və müəyyən çeşidlər idxalla tamamlanır”.

E.Əkbərovun sözlərinə görə, daxili istehlakçılar və emal müəssisələri ixrac üçün nəzərdə tutulmayan sortlara ehtiyac duyurlar: “Nar emalı (şirə, konsentrat və s.) müəssisələri tələbi yüksəldir və istehsalçı istehsal etdiyi narın bir hissəsini ixrac edir, qalan hissə isə istehsalata yönləndirilir”.

“Uzunmüddətli saxlama və logistik imkanları yaxşılaşdırılmalıdır”

İqtisadçı bildirdi ki, uzunmüddətli saxlama və logistik imkanlarının yaxşılaşdırılması vacibdir ki, mövsümi ixrac daha sabit və az riskli olsun. “Made in Azerbaijan” narının beynəlxalq səviyyədə rəqabət qabiliyyətini saxlamaq üçün keyfiyyət standartları, qida təhlükəsizliyi, sertifikatlaşma sistemləri mühüm rol oynayacaq: “Artıq nar istehsalçıları arasında da beynəlxalq Global GAP sertifikasiyasının təşkil olunması ixracı diversifikasiya etməyə, yeni bazarlara çıxışı təmin etməyə imkan verəcək. İxracın artımı daxili bazarı sıxışdırarsa, qiymətlərdə oynama və daxili istehlakçıların müraciət etdiyi çeşidlərin azalması riski mümkündür”. ("Kaspi" qaəzeti)