Prezidentin əhalinin rifahının yaxşılaşdırılması istiqamətində atdığı addımlar - TƏHLİL

Azərbaycanın dinamik inkişafını təmin edən və ölkəni tarixi Zəfər zirvəsinə yüksəldən Prezident İlham Əliyevin həyata keçirdiyi güclü və ardıcıl sosial siyasət vətəndaş rifahının yaxşılaşdırılmasında mühüm rol oynayıb. Dövlətimizin başçısının sosial siyasəti yalnız ölkənin iqtisadi inkişafını deyil, həm də vətəndaşların yaşayış səviyyəsinin yüksəldilməsini hədəfləyir.

Publika.az xəbər verir ki, AZƏRTAC 2018-2024-cü illəri əhatə edən, milyonlarla insanın sosial təminatında böyük irəliləyişlərə səbəb olan islahatlar paketini təhlil edir.

Ötən 6 il ərzində həyata keçirilən dörd sosial islahat paketi çərçivəsində milyonlarla insanın sosial təminatında böyük irəliləyişlər əldə edilib. Xüsusilə minimum pensiyanın 2,5 dəfə, orta aylıq pensiyanın 2,4 dəfə, müavinət və təqaüd ödənişlərinin isə 5 dəfəyə qədər artırılması Prezidentin sosial rifaha yönəlmiş siyasətinin yüksək səmərəliliyini göstərir. Bununla yanaşı, əmək müqavilələrinin sayının son 6 ildə 600 mindən çox (50 faizədək) artması işçi hüquqlarının qorunması, formal məşğulluğun genişləndirilməsi və əmək bazarında şəffaflığın artırılması baxımından mühüm nailiyyətdir. Bu rəqəmlər Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən sosial siyasətin Azərbaycanı rifah cəmiyyətinə çevirmək istiqamətində uğurlarını nümayiş etdirir.

Sosial rifahın gücləndirilməsinə yönəlmiş siyasət

Azərbaycanda əhalinin sosial rifahının təmin olunması istiqamətində dövlət siyasətinin əsas prioritetlərindən biri sosialyönümlü xərclərin artırılmasıdır. Bu, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən sosial siyasətin əməli nəticəsi olaraq özünü büdcə göstəricilərində də aydın şəkildə büruzə verir. Məsələn, 2021-ci ildə dövlət büdcəsində sosialyönümlü xərclər 10,3 milyard manat təşkil edirdisə, 2024-cü il üçün bu məbləğ 15,5 milyard manata çatdırılıb, 2025-ci ilin büdcə layihəsində isə 16,9 milyard manat nəzərdə tutulur. Bu göstəricilər qısa müddətdə sosial xərclərin 6,6 milyard manat və ya 1,6 dəfə artdığını göstərir.

Sosialyönümlü xərclərin dövlət büdcəsində çəkisinin 41 faizə çatması isə sosial rifahın dövlət siyasətinin prioritet istiqaməti olduğunu bir daha təsdiqləyir. Bu artım, həmçinin vətəndaşların həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması, sosial təminat sisteminin gücləndirilməsi və əhalinin həssas təbəqələrinin dəstək alması istiqamətində görülən tədbirlərin əhəmiyyətini vurğulayır. Bu yanaşma Azərbaycan dövlətinin sosial sahəyə xüsusi önəm verdiyini və iqtisadi inkişafın insan amilinə xidmət etdiyini aydın şəkildə ortaya qoyur.

Azərbaycanın sosial islahatlar strategiyası: Əhalinin rifahının yüksəldilməsi

Azərbaycanın sosial inkişafını təmin edən Prezident İlham Əliyevin ardıcıl və məqsədyönlü siyasəti çərçivəsində 2018-ci ildən başlayaraq həyata keçirilən sosial islahat paketlərinə 2025-ci ilin əvvəlindən beşinci paketin reallaşdırılması da əlavə olunub. Bu istiqamətdə mühüm addım dövlətimizin başçısının 2024-cü il 23 dekabr tarixli Sərəncamı ilə atılıb. Belə ki, 2025-ci ilin yanvarından başlayaraq minimum əməkhaqqının 345 manatdan 16 faiz artırılaraq 400 manata çatdırılıb. Fevralın 1-dən isə minimum pensiyanın məbləği 280 manatdan 14,3 faiz artımla 320 manata qaldırılacaq.

Beləliklə, 2018-ci ildən bəri minimum əməkhaqqında 3,1 dəfə, minimum pensiyada isə 3 dəfəyədək artıma nail olunub ki, bu da əhalinin sosial rifahının əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlməsinə səbəb olub. Həmçinin 2018-2024-cü illər ərzində müavinət və təqaüd ödənişlərində 5 dəfə artım qeydə alınıb və 2024-cü ilin sonundakı Sərəncama əsasən, bu artım dinamikası 2025-ci ildə də davam etdiriləcək. Dövlət büdcəsindən maliyyələşən bir sıra təşkilatlarda çalışan işçilərin əməkhaqlarının 2025-ci ilin yanvarından etibarən orta hesabla 15 faiz artırılması da bu istiqamətdə atılan mühüm addımlardan biridir.

Bunlarla yanaşı, 2025-ci il üçün təsdiq edilən qanunlarla yaşayış minimumu və ehtiyac meyarının 270 manatdan 285 manata çatdırılması da sosial təminat sisteminin daha da gücləndirilməsi məqsədi daşıyır. Prezident İlham Əliyev yanvarın 7-də yerli telekanallara müsahibəsində yeni sosial islahat paketinin əhəmiyyətini vurğulayaraq, Azərbaycanın həm sosial sahədə, həm də iqtisadi inkişafda tarazlı yanaşma sərgilədiyini ifadə edib. Qeyd edib ki, Qarabağın bərpası kimi strateji əhəmiyyətli vəzifələri həyata keçirən ölkənin vətəndaşlarının rifahına bu qədər diqqət yetirilməsi dövlət siyasətinin mahiyyətini nümayiş etdirir. “Azərbaycan vətəndaşları ildən-ilə daha yaxşı yaşamalıdırlar”, - deyən Prezident son illər ərzində dörd sosial paketin həyata keçirildiyini və bu məqsədlər üçün 7 milyard manatdan çox vəsaitin xərcləndiyini vurğulayıb. Bununla yanaşı, iqtisadi imkanların artması fonunda sosial məsələlərin - minimum əməkhaqqı, pensiya və sosial müavinətlərin artırılması kimi məsələlərin həllinə hər zaman diqqət yetiriləcəyini bəyan edib. Bu yanaşma sosial siyasətin dövlət idarəetməsində əsas prioritetlərdən olduğunu bir daha təsdiqləyir.

Əhalinin sosial təminatın gücləndirilməsinə yönəlmiş yeni islahat paketi

Göründüyü kimi, cari ilin əvvəlindən həyata keçirilən yeni sosial islahat paketi Azərbaycanın sosial inkişafı və vətəndaşlarının rifahının artırılması məqsədi daşıyır. Bu paket pensiyaların indeksləşdirilərək artırılması da daxil olmaqla, ümumilikdə 3 milyon insanı əhatə edəcək. Həmin şəxslərə yönələn əməkhaqqı, pensiya, müavinət və təqaüdlərin artırılması üçün əlavə olaraq 1,4 milyard manat ayrılıb. Bu islahat paketi ölkənin sosial sahədəki ən mühüm addımlarından biri olmaqla, geniş əhali təbəqəsinin maddi təminatını yaxşılaşdırmağa yönəlib.

Sosial islahatlar çərçivəsində, 2018-2025-ci illər ərzində sosial ödənişlərin artırılması məqsədilə ayrılan əlavə illik vəsaitin həcmi 7,6 milyard manata çatıb.

Bu vəsait vətəndaşların sosial təminatının daha da gücləndirilməsi və ölkədəki sosial rifah modelinin davamlı inkişafı üçün mühüm mənbə təşkil edir. Dövlətin sosial siyasətində bu cür vəsait ayrılması, iqtisadi inkişafın paralel olaraq sosial sahənin inkişafına da xidmət etməsi baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır. Bu yanaşma Azərbaycan Hökumətinin iqtisadi və sosial siyasətdə balanslı və uzunmüddətli inkişafı təmin etməyə çalışdığını göstərir.

Sosial islahatların bu qədər genişmiqyaslı şəkildə həyata keçirilməsi, dövlətin sosial məsələlərə verdiyi önəmin və vətəndaşlarının rifahını daha da artırmaq istiqamətindəki qətiyyətinin göstəricisidir. Bu islahatlar həm də Azərbaycan cəmiyyətində daha ədalətli və inklüziv sosial sistemin formalaşmasına xidmət edir.

Azərbaycanda minimum əməkhaqqının artırılması və əmək bazarı islahatları

Minimum əməkhaqqının artırılması yalnız aşağı gəlirli vətəndaşların maddi vəziyyətini yaxşılaşdırmaqla kifayətlənməyib, eyni zamanda, dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilən sahələrdə çalışan bütün işçilərin əməkhaqqılarının artmasına səbəb olub. Nazirlər Kabinetinin təsdiqlədiyi və dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilən sahələrdə işləyənlərin vəzifə maaşlarının müəyyən edildiyi Vahid Tarif Cədvəli çərçivəsində 19 pillənin ilk pilləsi üzrə əməkhaqqı 345 manatdan 400 manata çatdırılıb. Bu artım digər pillələrdə də maaşların orta hesabla 16 faizədək artırılmasına imkan yaradıb. Beləliklə, yalnız minimum əməkhaqqı artımına uyğun olaraq 700 min nəfərə qədər işçinin maaşında artım baş verib.

Eyni zamanda, dövlət orqanlarında çalışan dövlət qulluqçusu olmayan işçilərin maaşları, büdcədən maliyyələşdirilən müəssisə, idarə və təşkilatlarda tədris məşğələlərinin aparılmasına cəlb edilən işçilərin əməyinin saathesabı ödənilməsi məbləğləri də artırılıb. Bu artımlar əməkhaqqı səviyyəsi müxtəlif olan işçilərin həyat şəraitinin yaxşılaşdırılmasına və daha ədalətli əmək bazarının formalaşmasına yönəlib. Beləliklə, minimum əməkhaqqının artırılması yalnız aşağı gəlirli təbəqənin maddi rifahını yüksəltməkdən daha geniş təsirə malik olub.

Bu islahatlar, həmçinin dövlətin sosial siyasətinin geniş əhatəli və inklüziv xarakter daşıdığını göstərir. Əməkhaqqı artımları, vətəndaşların sosial rifahının təmin olunmasında, iqtisadi və sosial tərəqqinin qarşılıqlı əlaqəsini gücləndirməkdə mühüm rol oynayır. Minimum əməkhaqqı artımının digər sahələrdəki maaş artımları ilə əlaqələndirilməsi, həmçinin işçilərin əmək hüquqlarının qorunması və daha yüksək həyat səviyyəsinə nail olunması istiqamətində əhəmiyyətli addım kimi qiymətləndirilir.

Minimum əməkhaqqı pozuntularına qarşı qətiyyətli inzibati tədbirlər

2025-ci ilin yanvarın 1-dən etibarən, aylıq iş vaxtı normasını işləyən və əmək funksiyasını yerinə yetirən işçinin aylıq əməkhaqqı minimum əməkhaqqından az ola bilməz. Bu dəyişiklik, işçilərin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi və onların maddi rifahının artırılması məqsədini daşıyır. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi yanında Dövlət Əmək Müfəttişliyi Xidməti minimum əməkhaqqından aşağı əməkhaqqı verilməsi hallarını izləmək və qarşısını almaq üçün müvafiq tədbirlər görür. Bu məqsədlə işəgötürənlərə “Əmək və Məşğulluq” altsistemi vasitəsilə müraciət edilib və əmək müqavilələrindəki uyğunlaşmaların qanunvericiliyə uyğun olaraq həyata keçirilməsi təmin edilir. Nəzarət isə “e-sistem” üzərindən həyata keçirilir, beləliklə, hər bir işçinin əməkhaqqı ilə bağlı qanun pozuntuları dərhal aşkarlanır.

Əməkhaqqı ilə bağlı yaranan qanun pozuntularının qarşısını almaq üçün ciddi hüquqi tədbirlər nəzərdə tutulub. İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 192.3-cü maddəsinə əsasən, işçiyə minimum aylıq əməkhaqqından aşağı məbləğdə əməkhaqqı verilməsi inzibati məsuliyyətə səbəb olur. Bu məsuliyyət işəgötürənlər üçün ciddi nəticələrə gətirib çıxara bilər, çünki belə hallarda dövlət tərəfindən cərimələr və digər hüquqi tədbirlər tətbiq olunur. Həmçinin minimum əməkhaqqının artırılması ilə əlaqədar işçilərin hüquqlarının qorunması və işəgötürənlərin qanunvericiliyə riayət etmələri təkcə sosial ədalət prinsipini deyil, həm də ölkə iqtisadiyyatının daha şəffaf və dayanıqlı olmasını təmin edir. Azərbaycan dövləti əmək bazarında daha ədalətli şəraitin yaradılması və işçilərin hüquqlarının qorunması istiqamətində mühüm addımlar atır, bu da ümumilikdə sosial rifahın artmasına xidmət edir. Bu tədbirlər, həmçinin işçilərin hüquqi təminatlarını gücləndirərək əmək bazarında daha sağlam və dürüst münasibətlərin yaranmasına şərait yaradır.

Pensiyaların artırılması və sosial rifaha töhfə

Pensiyaların artırılması dövlətin vətəndaşlarının sosial təminatını daha da gücləndirmək məqsədi daşıyır və hər il ölkə Prezidentinin sərəncamları ilə həyata keçirilir. Pensiyalar Dövlət Statistika Komitəsinin təqdim etdiyi məlumata əsasən, əvvəlki ilin orta aylıq əməkhaqqı artımına uyğun olaraq indeksləşdirilərək artırılır. Bu, pensiyaçıların maddi rifahının yüksəldilməsi və onların həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün mühüm addımdır. 2025-ci ilin əvvəlindən pensiyaların indeksləşdirilərək artırılması nəzərdə tutulub və bu artım, minimum pensiyanın artırılmasının təmin edilməsi ilə yanaşı, pensiyaçıların rifahını daha da yaxşılaşdıracaq.

Son illərdəki təcrübə göstərir ki, orta aylıq əməkhaqqında davamlı və ciddi artımlar pensiyaların indeksləşdirilərək artırılması göstəricisinin daha yüksək olmasına imkan yaradıb. 2023-cü ildə pensiyaların artımı 14,7 faiz, 2024-cü ildə isə 11,2 faiz təşkil edib. Bu artımlar pensiyaçıların həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılması istiqamətində mühüm rol oynayıb və gələcəkdə də bu artım tendensiyasının davam edəcəyi gözlənilir. Həmçinin pensiya artımlarının həyata keçirilməsi zamanı vətəndaşların müxtəlif sosial ehtiyacları nəzərə alınır və bu artımlar onların gündəlik həyatına müsbət təsir göstərir.

Mühüm bir yenilik də odur ki, 2023-cü ilin əvvəlindən pensiya artımı sahəsində vahid indeksasiya metoduna keçilib. Bu metod hər ilin əvvəlində vahid yanaşma ilə bütün kateqoriyalardan olan pensiyaçıların (1,1 milyon pensiyaçının) pensiyalarının indeksləşdirilərək artırılmasına imkan verir. Bu yanaşma pensiyaçıların haqlarının qorunması və daha ədalətli şəkildə artımın həyata keçirilməsi üçün çox mühüm bir addım olub.

Pensiyaların indeksləşdirilərək artırılması elektron sistem üzərindən avtomatik şəkildə həyata keçirilir. Bu, pensiyaçıların heç bir sənəd təqdim etməsinə və müraciət etməsinə ehtiyac qalmadan onların pensiyalarının artırılmasını təmin edir. Elektron sistemin tətbiqi prosesin daha sürətli və şəffaf olmasına imkan verir, həmçinin bürokratik maneələri aradan qaldırır. Bu yenilik dövlətin sosial siyasətində müasir yanaşmaları və vətəndaşların rahatlığını ön planda tutduğunu göstərir. Bu şəkildə pensiyaçıların hüquqlarının daha səmərəli şəkildə qorunması və onların sosial rifahının davamlı olaraq artırılması təmin edilir.

Pensiya ödənişlərinə ayrılan vəsaitin əhəmiyyəti

Aparılan islahatlar çərçivəsində pensiya artımlarının davamlı xarakter alması pensiya təminatı üzrə ödənilən vəsaitlərin mütəmadi artımına gətirib çıxarıb. Bu artım vətəndaşların sosial rifahının yüksəldilməsi və pensiyaçıların maddi vəziyyətinin yaxşılaşdırılması məqsədini daşıyır. 2025-ci ildə əmək pensiyalarının ödənilməsi üçün 7 milyard 210 milyon 530 min manat vəsait ayrılması nəzərdə tutulub. Bu, keçən il müvafiq istiqamətdə ayrılan vəsaitdən 710 milyon manat və ya 11 faiz daha çoxdur, yəni, dövlət pensiyaçıların ehtiyaclarını qarşılamağa daha böyük diqqət yetirir.

Ümumilikdə pensiyalar üzrə ayrılan illik vəsait 2018-ci ildən bəri 2 dəfə artıb. Bu artım ölkənin sosial siyasətinin nə qədər uğurla həyata keçirildiyini və dövlətin pensiyaçıların rifahını daim artırmaq üçün böyük səy göstərdiyini göstərir. Dövlətin pensiya ödənişlərinə ayırdığı vəsaitin artması gələcəkdə də sosial təminatın gücləndirilməsinə və ölkə üzrə rifah səviyyəsinin yüksəlməsinə xidmət edəcək.

Əminliklə deyə bilərik ki, Azərbaycanda Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən sosial islahatlar ölkənin iqtisadiyyatını gücləndirərkən vətəndaşların sosial təminatını da mütəmadi olaraq yaxşılaşdırmağa yönəlib. Bu addımlar sosial rifahın davamlı artımını təmin etməklə ölkənin ümumi inkişafına mühüm töhfə verir.