120 yaşa qədər sağlam yaşamağın yolları - Məşhur alim SİRLƏRİ AÇDI

Dünyaca məşhur gerontoloq, biologiya elmləri doktoru, Moskva Fizika İnstitutunun ömür müddəti və yaşlanma genetikası laboratoriyasının müdiri, Komi Biologiya İnstitutunun laboratoriya müdiri və Sıktıvkar Dövlət Universitetinin Ekologiya şöbəsinin müdiri - Aleksey Moskalevin sözlərinə görə, yaxın gələcəkdə orta statistik insan ömrü 120 yaşa çatacaq. Ekspert qeyd edib ki, son 100 ildə insan ömrü demək olar ki, iki dəfə artıb.

Publika.az Rusiya mətbuatına istinadən xəbər verir ki, yaşlanma genetikası və ömür uzunluğu sahəsində 80-dən çox elmi məqalə və kitabın müəllifi olan alim bunun əsasən uşaq ölümünün azalması ilə əlaqəli olduğunu söyləyib:

“XX əsrin əvvəllərində ölümün əsas səbəbləri tif, difteriya, vərəm, yəni kəskin yoluxucu xəstəliklər idi. İndi vəziyyət fərqlidir: insanlar yaşla əlaqəli xroniki xəstəliklər səbəbilə ölür: ürək-damar xəstəlikləri, bədxassəli şişlər ... Bununla birlikdə, biz də yüzdə 15 nisbətində daha yavaş yaşlanmağa başladıq”.

Alim inandırır ki, təbiətin uzunömürlülük sirlərini öyrənmək və insanlara ötürmək lazımdır. Bu da artıq işləyir: Təcrübələrin əsaslandığı laboratoriyalarda siçanların ömrü 1,5 ildən 4 ilədək uzadılıb. Sağlam qidalananların (əsasən tərəvəz və göyərti yeyən), gündəlik rejimə əməl edənlərin, 7-8 saat yatanların (bədənin bərpa edilməsi üçün dərin yuxu mərhələsi vacibdir), daim məşq edənlərin (idman xərçəng xəstəliyi riskini azaldır), stressi idarə edə bilən insanların daha çox yaşamaq şansı var.

“Ancaq sağlam həyat tərzinin bütün bu qaydaları sizə 120 illik ömür vəd etmir. Onlara əməl etməklə 80-85 il yaşaya bilərsiniz. 120 ilə qədər yaşamaq üçün yaşlanma səbəblərini araşdırmaq lazımdır. Adətən yaşlılıq 65 yaşdan sonra baş verir və xroniki xəstəliklər özünü göstərir: insult, infarkt, Altsheymer, ürək-damar xəstəliyi, diabet və s. Ancaq doğuş anından etibarən yaşlanmağa başlayırıq. Xəstə vaxt itirir. Xəstəliyin müalicəsi gecikdikdən sonra həkim qəbuluna gedir. Nə qədər qəribə səslənsə də, uşaqlıqdan qocalma ilə mübarizə aparmaq lazımdır. Yetmiş yaşa çatmağı gözləmək lazım deyil. Beş sağlam həyat tərzi qaydası (qidalanma, rejim və s.) tövsiyə edilir. Digərləri hələ icad edilməyib. Əsas odur ki, vaxt qazanaq, alimlərin yeni kəşfləri vaxtında gələcək”.

100 yaşdan çox yaşayanlar haqqında nə demək olar? Bu cür nümunələr nəinki xaricdə və ya Qafqazda, Sibirdə də mövcuddur. Mütəxəssis əmindir ki, uzunömürlü şəxslərin xüsusi sirləri yoxdur. İstədiklərini yeyib-içirlər, özlərinə idmanla işgəncə vermirlər. Hər şey adi qayda üzrə gedir, yaş istisna olmaqla:

“90 yaşdan çox ömür sürmək genetikadan asılıdır. İrsi uzunömürlülük. Bəli, uzunömürlülər yemək vərdişlərində başqalarından fərqlənmir. Ancaq genetika sayəsində onların bir ehtiyatı var, bu da uzun yaşamağı mümkün edir. Çünki uzunömürlülər digərlərindən 20 il sonra xroniki xəstəliklərə tutulur. Ancaq heç kim bilmir ki, belə insanlar sağlam həyat tərzinə riayət etsələr nə qədər yaşayacaqlar. Bu insanların uzunömürlülüyünü sonrakı nəsillərə ötürmə ehtimalı da yüksəkdir. Üstəlik, övladlarının digərlərinə nisbətən yaşla əlaqəli xroniki xəstəliklərdən əziyyət çəkmə ehtimalı 50% azdır”.

Sağlam həyat tərzi riskləri aradan qaldırmır

Əks hallar da məlumdur. Bir insan illərlə sağlam həyat tərzi sürsə də, 60-65 yaşa çatmır, sağalmaz xəstəlikdən dünyasını dəyişir. Tədqiqatçının qənaətinə əsasən insanın seçdiyi sxem və pəhriz onların həmin şəxsə uyğun olduğu anlamına gəlmir:

“Əgər kimsə xərçəngdən ölürsə, bu yenə genetikdir. Atalarımızdan miras qalan DNT riskləri artıra bilər. Onkoloqlar deyirlər: hər kəsin şişləri var, amma hamı sağ qalmır. 120-200 il yaşasaq, DNT-də səhvlərin təsadüfi yığılması səbəbindən risk artacaq, sağlam həyat tərzi də daxil olmaqla hər cür fəndlərə baxmayaraq. Yəni sağlam həyat tərzi riski azalda bilər, amma ümumiyyətlə ləğv etmir. Belə hallarda dərman köməyə gəlməlidir.

Qidalanma, yuxu, rejim çıxış yolu deyil, şansdır. Bəs davamlı təzyiq, bizi öldürən fakt nədir? Anlamaq lazımdır ki, uzunömürlülük birbaşa stressə müqavimətdən asılıdır. Ancaq onun iki növü var: eustress (müsbət stress) və distress (neqativ təsir). Eustress qısamüddətli sarsıntıdır. Məsələn, oruc: həftədə bir və ya ayda 3 gün. Həftədə iki-üç dəfə yeməklərdən birindən imtina edin. Zərər verməyəcək, əksinə müdafiə mexanizmlərini aktivləşdirəcək.

Distress insanın uzun müddət depressiyaya düşməsidir. Belə təzyiq immunitet sistemini zəiflədir, beyin də daxil olmaqla xroniki iltihabi proseslərə səbəb olur. Metabolizm dəyişir, şişin inkişaf riski artır, sonra metastazlar meydana gələ bilər.

Bir həll yolu var: yox, alkoqol və siqaret deyil. 30% siqaret çəkmək xəstələnmə riskini artırır. Alkoqol da yaxşı ideya deyil. Ən pis vəziyyətdə, həftədə ən çox üç qədəh şərab içə bilərsiniz. Ancaq ümumiyyətlə imtina etmək daha yaxşıdır.

Stressdən azad olmaq üçün ən sevdiyiniz musiqiləri dinləyin, filmə baxın, kitab oxuyun, idman zalında və ya hovuzda məşq edin, nəfəsalma məşqləri də faydalıdır. Bir sözlə, sizi dəyişdirən hər şeyi edin”.

Alim səs-küydən və çirkli hava şəraitindən uzaq qalmağı tövsiyə edib:

“Digər vacib məqam ekologiyadır. Fabrik və ya magistral yol ilə üzbəüz binada 120 il yaşamaq mümkündürmü? Ekologiya risk faktorudur. Həqiqətən də ümumilikdə ekoloji vəziyyət pisləşib. Ancaq təkrar edirəm, ömür uzunluğu daha yüksək olub. Bu yaxınlarda Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı gənclik dövrünü 44 yaşa, yetkinlik yaşını 65, 75 yaşa, daha sonra qocalma müddətinədək uzatdı. Üstəlik, onu geniş şərh etmək lazımdır: ekologiyaya hava, su, qida və ətraf mühitin keyfiyyəti daxildir.

Yeri gəlmişkən, sübut olunub ki, müəyyən ölçüdə toz hissəcikləri infarkt, ateroskleroz, Altsheymer xəstəliyi riskini artırır. Ancaq bu böyük təsiredici amillərdən yalnız biridir.

Hər saniyədə nə qədər kilokalori qazandığınızı hesablamamalı və bu barədə düşünməməlisiniz. Bu da davamlı bir stressdir. Ancaq neytrallaşdırmağa ehtiyac yoxdur, “qızıl orta”nı tapmaq lazımdır. Hər kəs ləzzətli yeməklər istəyir. Həmişə bir misal çəkirəm: yol var, maşın çoxdur. Heç kim demir ki, istədiyim kimi ətrafa baxmadan sürəcəm. Hər kəs sağ qalmaq üçün qaydalara əməl edərək doğru yerə gedir. Gələcək burada və indi qoyulur.

Yaşlılığa qarşı həb utopiyadır. Yaşlanma mürəkkəb prosesdir: ona onlarla mexanizm cəlb olunur. Odur ki, həll kompleksli şəkildə olmalıdır.

Digər tərəfdən, hər hüceyrə səviyyəsində geroprotektorlarla (ömrü artıran maddələr - təqribən red.) hərəkət etmək mümkündür, yaşlanma prosesini yavaşlatmağa çalışın. Eyni zamanda, nəzarətdən çıxan hər şeyi vaxtında bərpa edin.

Xərçəng, ürək-damar xəstəlikləri kimi, əldə etdiyimiz irsi meylləri düzəltmək üçün gen terapiyasından istifadə edə bilərsiniz. İndi bunları anadangəlmə xəstəliklər üçün edirlər. Heç kim qocalıqdan qurtula bilməz. Kadr yetişdirməliyik, qaynaqları gen terapiyasına yönəltməliyik. Yeni növ bomba icad etmək əvəzinə düzgün prioritetlər müəyyənləşdirməliyik”.

Aytən Məftun